Zachodnia Dywizja Strzelecka Armii Czerwonej. Przyczynek do dziejów polskojęzycznych formacji Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej w latach 1917–1919

• Authors: Aleksander Smoliński

Title variants

Zachodnia Dywizja Strzelecka Armii Czerwonej. Przyczynek do dziejów polskojęzycznych formacji Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej w latach 1917–1919

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W studium autor zajął się kwestią okoliczności społecznych i politycznych, a także metodami formowania przez polskojęzycznych i polskich komunistów przebywających w sowieckiej Rosji polskojęzycznych formacji Armii Czerwonej, mianowicie Zachodniej Dywizji Strzeleckiej. Interesowały go również rzeczywiste motywy, przede wszystkim polityczne, które kierowały władzami bolszewickiej Rosji, gdy godziły się one na formowanie na podległym im terytorium polskojęzycznych formacji wojskowych. Jednocześnie ustalił on, jakie były realne efekty podejmowanych wówczas działań organizacyjnych oraz przyczyny rezygnacji przez Sowiety latem 1919 r. z dalszego istnienia Zachodniej Dywizji Strzeleckiej.

EN

In the study the Author has tackled the issue of social and political circumstances, as well as the methods of forming Polish-speaking units of Red Army, namely the Western Rifles Division, by Polish-speaking and Polish communists staying in Soviet Russia. He was also interested in the actual motives – primarily political ones – which were driving the authorities of communist Russia when they agreed to form Polish speaking military units on their territory. At the same time, the Author has also determined the actual results of the organizational actions taken then, as well as the reasons why the Soviets decided to end the existence of the Western Rifles Division in the summer of 1919.

Keywords

PL

Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona; Rosja Sowiecka; polski ruch komunistyczny; polskojęzyczne formacje Armii Czerwonej; wojna polsko-sowiecka; Rzeczpospolita Polska; Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona; Rosja Sowiecka; polski ruch komunistyczny; polskojęzyczne formacje Armii Czerwonej; wojna polsko-sowiecka; Rzeczpospolita Polska

EN

Workers’ and Peasants’ Red Army; Soviet Russia; Polish communist movement; Polish-speaking Red Army units; Polish-Soviet war; the Polish Republic

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2019
• Issue: 105
• Pages: 59-84

Dates

published

2019-12-30

Contributors

author

Aleksander Smoliński

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Historii i Archiwistyki, Katedra Historii Wojskowej

• https://orcid.org/0000-0002-2185-8589

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Instytucje Wojskowe 1918–1939, sygn. 296/I/33.
• Centralne Archiwum Państwowe Organizacji Społecznych Ukrainy w Kijowie (Centralnyj Derżwanyj Archiw Hromadśkych Objednań Ukrajiny u Kyjewi), Komitet Centralny Komunistycznej Partii Ukrainy, sygn. 1.20.
• Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne w Warszawie, Oddział II Sztabu Głównego, sygn. 303.4.3239.
• Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 1 Armii Konnej. Zarząd Polityczny. Wydział Ogólny, sygn. 245.2.
• Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 1 Armii Konnej, sygn. 245.9.
• Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 11 Orenburskiej Czerwonego Sztandaru Dywizji Kawalerii. Wydział Polityczny Dywizji, sygn. 7694.1.
• Rosyjskie Państwowe Archiwum Wojskowe w Moskwie (Rossijskij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw) [RGWA], Zarząd 14 Dywizji Kawalerii. Wydział Polityczny Dywizji, sygn. 7704.1.
• Direktivy komandovaniâ frontov Krasnoj Armii (1917–1922 gg.). Sbornik dokumentov v 4-h tomah, t. IV (Materialy, ukazateli), kollegial’naâ rabota – otvetstvennyj sostavitel’ T.F. Karâeva, Moskva 1978.
• Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. I (Marzec 1917 – listopad 1918), oprac. W. Gostyńska, I. Jażborowska, P. Olszeński, S. Wroński, A. Zatorski, Warszawa 1961.
• Hera E., Z biegiem lat, z biegiem wydarzeń (1939–1956), Łomianki 2011.
• KPP w obronie niepodległości Polski. Materiały i dokumenty, kolegium redakcyjne J. Kowalski, F. Kalicka, S. Zachariasz, Warszawa 1953.
• Lenin W., Dzieła wszystkie, przekład z piątego wydania rosyjskiego w pięćdziesięciu pięciu tomach przygotowanego przez Instytut Marksizmu-Leninizmu przy KC KPZR, t. XXXV (Październik 1917 – marzec 1918), Warszawa 1988.
• Lenin W., Dzieła wszystkie, przekład z piątego wydania rosyjskiego w pięćdziesięciu pięciu tomach przygotowanego przez Instytut Marksizmu-Leninizmu przy KC KPZR, t. XXXVII (Lipiec 1918 – marzec 1919), Warszawa 1988.
• Maciejewski J.K., Zawadiaka. Dzienniki frontowe 1914–1920, Warszawa 2015.
• Polacy w Rosji wobec rewolucji październikowej (marzec 1917 – listopad 1918 r.). Materiały i dokumenty, wybór i oprac. W. Pomykało, Warszawa 1957.
• Stalin J.W., Dzieła, przekład z wydania rosyjskiego przygotowanego przez Instytut Marksa–Engelsa–Lenina przy KC WKP (b), t. IV (Listopad 1917–1920), Warszawa 1951.
• Szpinger S., Z Pierwszą Konną, wyd. 2 rozszerzone, Łódź 1971.
• Uchodźstwo polskie w Rosji w latach I wojny światowej w świetle dokumentów, wstęp, wybór i oprac. M. Korzeniowski, K. Latawiec, D. Tarasiuk, Lublin 2018.
• Achmatowicz A., Strzyżewska Z., Powszechny obowiązek służby wojskowej Polaków w Rosji Sowieckiej. Wiosna 1919 roku. Archiwalny przyczynek do początków wojny polsko-sowieckiej, „Studia do Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2005, t. XXXIII, s. 154–157.
• Appelbaum A., Czerwony głód, Warszawa 2018.
• Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921.
• Biełowa I., „Przed rewolucją dobrze się żyło miejscowym gospodarzom i uchodźcom…”. Uchodźcy z guberni zachodnich w centralnej Rosji w latach 1915–1925, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie wschodniej, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 297–317.
• Butkiewicz T., Ślisz A., Polscy żołnierze Wielkiego Października, Warszawa 1987.
• Cimek H., Mniejszości narodowe w ruchu rewolucyjnym w II Rzeczypospolitej, Rzeszów 2011.
• Czapiewski E., Rosja bolszewicka – źródła integracji Europy po rosyjsku, [w:] Europa środkowo-wschodnia – w kręgu koncepcji Międzymorza, red. E. Czapiewski, A. Szczepańska-Dudziak, Szczecin 2017, s. 111–148.
• Czarniakiewicz A., „Kronika poszukiwania utraconej Ojczyzny”: doświadczenia powrotu z uchodźctwa w świetle dziennika Piotra Sieuruka, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie wschodniej, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 319–327.
• Davies N., Orzeł Biały, Czerwona Gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920, Kraków 2006.
• Graždanskaâ vojna i voennaâ intervenciâ v SSSR. Èiciklopediâ, redakcionnaâ kollegiâ – glavnyj red. S.S. Hromov, Moskva 1983.
• Grosfeld L., Polskie reakcyjne formacje wojskowe w Rosji 1917–1919, Warszawa 1956.
• Grünberg K., Polska karta Stalina, Toruń 1991.
• Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego. Od narodzin do wielkości 1917–1939, Poznań 2016.
• Historia sztuki wojennej do roku 1939, red. P.A. Rotmistrowa, Warszawa 1967.
• Hofman J., Z dziejów Czerwonego Pułku Warszawy, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1964, R. IX, nr 2 (31), s. 186–211.
• Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1963.
• Kakurin N.E., Melikov V.A., Graždanskaâ vojna v Rosii: Vojna s belopolâkami, Moskva–Sankt-Peterburg 2002.
• Kaźmierski T., Wojskowi Polacy w Rosji w czasie rewolucji (1917–1918 r.), Warszawa 1935.
• Kołodziej E., Wychodźstwo zarobkowe z Polski 1918–1939. Studia nad polityką emigracyjną II Rzeczypospolitej, Warszawa 1982.
• Korzeniowski M., Na wygnańczym szlaku… Działalność Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego na Białorusi w latach 1915–1918, Lublin 2001.
• Korzeniowski M., Uchodźcy z ziem polskich podczas I wojny światowej, [w:] Jak Polacy przeżywali wojny światowe?, red. T. Schramm, P. Skubisz, Szczecin 2016, s. 103–122.
• Kozłowski W., Artyleria polskich formacji wojskowych podczas I wojny światowej, Łódź 1993.
• Księga Polaków uczestników rewolucji październikowej 1917–1920. Biografie, red. A. Kochański, Warszawa 1967.
• Leinwand A., Działalność agitacyjna i propagandowa komunistów polskich w RSFRR w latach 1918–1920, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2005, t. XXXIII, s. 11–30.
• Leinwand A., Wojna polsko-sowiecka w latach 1919–1920. Polityka i strategia stron walczących, [w:] Wojna polsko-sowiecka 1920 roku. Przebieg walk i tło międzynarodowe, red. A. Koryn, Warszawa 1991, s. 20–34.
• Malia M., Sowiecka tragedia. Historia komunistycznego imperium rosyjskiego, Warszawa 1998.
• Międzynarodowy ruch robotniczy, t. I (Wiek XIX–1945), red. I. Koberdowa, W. Toporowicz, J. Tomicki, F. Zbiniewicz, Warszawa 1976.
• Miodowski A., Polityka wojskowa radykalnej lewicy polskiej 1917–1921, Białystok 2011.
• Miodowski A., Związki Wojskowych Polaków w Rosji (1917–1918), Białystok 2004.
• Mlečin L.M., Russkaâ armiâ meždu Trockim i Stalinym, Moskva 2002.
• Najdus W., Udział Polaków w rewolucji październikowej, Warszawa 1967.
• Nowak A., Polska i trzy Rosje. Studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), Kraków 2001.
• Ratajczyk L., Zmyślony Z., Geneza polskiej przysięgi wojskowej i tradycje jej składania, [w:] Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego, red. L. Ratajczyk, Warszawa 1981, s. 148–171.
• Reguła J.A., Historia Komunistycznej Partii Polski w świetle faktów i dokumentów, Toruń 1994.
• Smoliński A., Problematyka gospodarki sowieckiej Ukrainy z lat 1921–1939 w świetle akt Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, „Ìstoričnij Arhìv. Naukovì studìï” 2012, vipusk 9, s. 118–129.
• Smoliński A., Sowiecka Ukraina z lat 1921–1939 w dokumentach Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego oraz próba oceny wartości poznawczej tych akt, „Przegląd Wschodni” 2006, t. X, z. 1 (37), s. 107–143.
• Smoliński A., Zarys dziejów I Armii Konnej (1919–1923), Grajewo 2003.
• Sobczak J., Udział Polaków w tworzeniu i umacnianiu państwowości radzieckiej w pierwszych latach jej istnienia (1917–1928), Warszawa 1984.
• Stoczewska B., Polityka narodowościowa państwa sowieckiego w polskiej myśli politycznej II Rzeczypospolitej, [w:] Związek Radziecki wobec krajów Europy Środkowej i Wschodniej 1920–1991, red. J. Diec, A. Tyszkiewicz, Kraków 2004, s. 22–34.
• Šatagin N.I., Organizaciâ i Stroitel’stvosovetskoj Armii v 1918–1920 gg., Moskva 1954.
• Tęgoborski W., Polacy w Związku Radzieckim, Moskwa 1929.
• Tomaszewska O.R., Tomaszewski N.D., „Bieżeństwo” i jego następstwa. Wydarzenia na pograniczu podlasko-mazowieckim w latach Wielkiej Wojny, [w:] Wojna i ludzie. Społeczne aspekty I wojny światowej w Europie wschodniej, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2015, s. 209–232.
• Trembicka K., Między utopią a rzeczywistością. Myśl polityczna Komunistycznej Partii Polski (1918–1939), Lublin 2007.
• Trembicka K., Środowisko komunistów wobec odzyskania niepodległości przez Polskę i wojny polsko-bolszewickiej, [w:] Komuniści w międzywojennej Warszawie. Warszawa Nie?pokonana, t. VIII, red. E. Kowalczyk, Warszawa 2014, s. 43–65.
• Trembicka K., Wielka wojna w strategii i taktyce partii komunistycznych w pierwszej połowie XX wieku – refleksje o znaczeniu i skutkach, [w:] Polska – Europa – Świat. Prace politologiczne i historyczne (księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Edwardowi Olszewskiemu z okazji 70 rocznicy urodzin), red. M. Marczewska-Rytko, S. Stępień, Lublin 2012, s. 645–649.
• Wojtkowiak J., Polacy i Litwini oficerowie Armii Czerwonej w latach 1922–1941. Słownik biograficzny, Warszawa 2015.
• Wołkogonow D., Trocki, Warszawa 1996.
• Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
• Zieliński K., O Polską Republikę Rad. Działalność polskich komunistów w Rosji Radzieckiej 1918–1922, Lublin 2013.
• Ziemke E.F., Armia Czerwona 1918–1941. Powstanie narzędzia agresji, Oświęcim 2015.
• Żenczykowski T., Dwa komitety 1920 i 1944. Polska w planach Lenina i Stalina, Łomianki [b.r.w.].
• Železnye dorogi i processy social’noj modernizacii Rossii v seredine XIX – načale XX v. Sbornik materialov Meždunarodnoj naučnoj konferencii. Kollegial’naâ rabota podpredsedatel’stvom I.M Puškareva, Tambov 2009.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.105.05