Elżbieta Zawacka (1909–2009) – zasłużony żołnierz i aktywna „feministka”

• Authors: Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk

Title variants

Elżbieta Zawacka (1909–2009) – zasłużony żołnierz i aktywna „feministka”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Elżbieta Zawacka, już w okresie przedwojennym, poświęciła się zarówno działalności wojskowej, jak i pedagogicznej, czynnie angażując się w działalność Przysposobienia Wojskowego Kobiet i pełniąc m.in. funkcję Komendantki PWK Rejonu Śląskiego. W ramach tej działalności m.in. organizowała i prowadziła szkolenia dla młodzieży. Po ataku wojsk niemieckich czynnie uczestniczyła w kampanii wrześniowej, a następnie wstąpiła do armii podziemnej, podejmując służbę najpierw w łączności, a potem kurierską. W ramach tej ostatniej przewiozła pocztę do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, gdzie również prowadziła rozmowy na temat łączności oraz uregulowania prawnego służby wojskowej kobiet. Z Londynu powróciła na ziemie polskie, wykonując skok spadochronowy z cichociemnymi, a następnie uczestniczyła w powstaniu warszawskim. Po zakończeniu wojny poświęciła się pracy naukowej i pedagogicznej. Jedną z jej zasług w okresie powojennym było utworzenie Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej, Archiwum i Muzeum Pomorskiego Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek. Za swoje zasługi w działalności militarnej, a także na polu naukowym, pedagogicznym i społecznym E. Zawacka otrzymała nagrody i wyróżnienia. Jeszcze w okresie wojny została odznaczona m.in. Krzyżem Walecznych, Krzyżem Zasługi i Krzyżem Armii Krajowej, a po wojnie, w 2006 r. otrzymała stopień generała brygady. Oprócz tego w 1995 r. odznaczono ją Orderem Orła Białego, a w 2002 r. Prezes IPN nadał jej tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Przez całe swoje życie E. Zawacka łączyła pracę militarną, społeczną i pedagogiczną. Jej postawa świadczyła o tym, że umiała walczyć o swoje prawa, nie rezygnowała z obranego celu i niezależnie od okoliczności kontynuowała karierę zawodową. W tym kontekście można ją nazwać zarówno zasłużonym żołnierzem, jak i „feministką”.

EN

Elżbieta Zawacka was dedicated herself to both military as well as educational activity in the interwar period. She started her activity in the Przysposobienie Wojskowe Kobiet (Female Military Training) and became a commander of PWK of Silesia Region. Those activities included from organization and conducting courses for young people. After the outbreak of the Second War World she was volunteering in the defence of Poland in September 1939 and next, she enrolled to the underground army, where she served as liaison and courier. As a courier, she smuggled important letters from Warsaw to Headquarter of the Polish Armed Forces in the West in London. She returned on Polish territory before the Warsaw Uprising. She was also participating in the insurgents straggle during the period from August to October 1944. After the end of the war, she devoted herself to historical and educational work. The establishment of the General Elżbieta Zawacka Foundation. Pomeranian Archives and Museum of the Home Army and the Military Service of Polish Women was her important accomplishment in the post-war period. She has been awarded many honors for her merits not only in military service but also in educational, historical and social spheres. She got the Cross of Valor, Cross of Merit and the Home Army Cross during the war. After the war, she was appointed as the general in 2006. Except that, she got the Order of the White Eagle in 1995 and the title of Custodian of National Remembrance in 2002. Elżbieta Zawacka connected a professional, military and pedagogical activity for all her life. Her attitude was showing that she had never resigned of her goals. In this context she was both a good soldier as well as “feminist”.

Keywords

PL

Elżbieta Zawacka; Przysposobienie Wojskowe Kobiet; Wojskowa Służba Kobiet; Związek Walki Zbrojnej; Armia Krajowa; Elżbieta Zawacka; Przysposobienie Wojskowe Kobiet; Wojskowa Służba Kobiet; Związek Walki Zbrojnej; Armia Krajowa

EN

Elżbieta Zawacka; Female Military Training; the Military Service of Polish Women; Union of Armed Struggle; Home Army

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2019
• Issue: 105
• Pages: 159-173

Dates

published

2019-12-30

Contributors

author

Anna Marcinkiewicz-Kaczmarczyk

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, Wydział Badań Archiwalnych i Edycji Źródeł

• https://orcid.org/0000-0002-9636-3185

References

• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej [AIPN], Akta personalne Elżbiety Zawackiej, sygn. 0259/604.
• Golon M., Akta Instytutu Pamięci Narodowej o Elżbiecie Zawackiej, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 109–114.
• Kromp D., Archiwum osobiste prof. Elżbiety Zawackiej. Uwagi po selekcji wstępnej, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 129–144.
• Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., From Buzuluk to London: The Combat Trail and Everyday Service of Women Auxiliaries in the Polish Army (1941–1945), „International Journal of Military History and Historiography” 2019, nr 39, s. 263–287.
• Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Kobiety w obronie Warszawy, Ochotnicza Legia Kobiet (1918–1922) i Wojskowa Służba Kobiet (1939–1945), Warszawa 2016.
• Marcinkiewicz-Kaczmarczyk A., Postawy byłych członkiń Wojskowej Służby Kobiet Armii Krajowej represjonowanych przez władze PRL w latach 1945–1956, [w:] Obywatelki na obcasach. Kobiety w życiu publicznym (XIX–XXI w.), red. U. Kozłowska, T. Sikorski, A. Wątor, Radzymin–Warszawa 2016, t. II, s. 329–344.
• Maresch E., Elżbieta Zawacka – kobieta-żołnierz, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 94–99.
• Minczykowska K., Cichociemna: gen. Elżbieta Zawacka „Zo” 1909–2009, Toruń 2014.
• Minczykowska K., Elżbieta Zawacka (1909–2009): pedagog – żołnierz – historyk, „Zapiski Historyczne” 2010, t. LXXV, z. 1, s. 163–169.
• Minczykowska K., Elżbieta Zawacka „Zelma”, „Sulica”, „Zo”, Toruń–Gdańsk 2012.
• Minczykowska K., Feministka na spadochronie: Cichociemni, „Tygodnik Powszechny” 2016, nr 7, s. 72–74.
• Minczykowska K., Generał Elżbieta Zawacka (1909–2010). Stan badań, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 15–25.
• Półturzycki J., Elżbieta Zawacka jako teoretyk systemu edukacji na odległość, „Płockie Studia Dydaktyczne” 2010, t. XXII, s. 25–39.
• Półturzycki J., Spór o Elżbietę Zawacką: żołnierza i pedagoga, „Rocznik Andragogiczny” 2014, t. XXI, s. 317–331.
• Rezmer W., Wkład Elżbiety Zawackiej w rozwój badań nad dziejami wojennej służby Polek, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 102–110.
• Salmonowicz S., Pani Profesor Elżbiety Zawackiej lata 1980–2008. Ze wspomnień współpracownika, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 30–33.
• Słownik biograficzny kobiet odznaczonych orderami wojennymi Virtuti Militari, t. III, red. E. Zawacka, Toruń 2007.
• Strzelecka M., Elżbieta Zawacka – nauczyciel i wychowawca. Praca w szkołach średnich i w przysposobieniu wojskowym kobiet, [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 50–51.
• Szulakiewicz W., Biografia pedagogiczna Elżbiety Zawackiej (1909–2009), [w:] Prof. dr hab. gen. bryg. Elżbieta Zawacka (1909–2009). Materiały do biografii, red. K. Minczykowska, Toruń 2010, s. 72–77.
• Theiss W., Listy Elżbiety Zawackiej do Ryszarda Wroczyńskiego (1957–1958, 1961), [w:] Polskie dziedzictwo edukacyjne od XVI do XX wieku – ciągłość i zmiana. Zbiór studiów i rozpraw ofiarowanych Profesorowi Lechowi Mokrzeckiemu z okazji Jubileuszu 80 urodzin, red. R. Grzybowski, T. Maliszewski, M. Brodnicki, K. Jakubiak, Toruń 2015, s. 177–204.
• Tompa P., Elżbieta Zawacka, jedyna kobieta cichociemna, [w:] Człowiek a historia. Ludzie i wydarzenia, red. P. Tompa, t. II, Piotrków Trybunalski 2016, s. 134–143.
• Woźniak N., Z Torunia do Sichelberga: okres pracy nauczycielskiej Elżbiety Zawackiej w Sierpcu, „Notatki Płockie: Kwartalnik Towarzystwa Naukowego Płockiego” 2014, nr 3, s. 10–15.
• Z dziejów Przysposobienia Wojskowego Kobiet i Wojskowej Służby Kobiet: (materiały), red. E. Zawacka, Toruń 1999.
• Zawacka E., Czekając na rozkaz: Pogotowie Społeczne Organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet w przededniu II wojny światowej, Lublin 1992.
• Zawacka E., Szkice z dziejów Wojskowej Służby Kobiet, Toruń 2001.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.105.10