Przywracanie i utrwalanie pamięci w społeczeństwie polskim o żołnierzach formacji granicznych Drugiej Rzeczypospolitej poległych w walkach obronnych z niemieckimi i sowieckimi wojskami we wrześniu 1939 roku

• Authors: Halina Łach

Title variants

Przywracanie i utrwalanie pamięci w społeczeństwie polskim o żołnierzach formacji granicznych Drugiej Rzeczypospolitej poległych w walkach obronnych z niemieckimi i sowieckimi wojskami we wrześniu 1939 roku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł prezentuje refleksję nad potrzebą utrwalania pamięci społecznej o żołnierzach formacji granicznych Drugiej Rzeczypospolitej, którzy podczas kampanii polskiej w 1939 r. toczyli bohaterską walkę z wojskami niemieckimi i sowieckimi. Żołnierze oddziałów Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) i Straży Granicznej (SG), wchodząc do związków taktycznych, walczyli w obronie Wielunia, Helu, Węgierskiej Górki, Szacka i Wytyczna. Po wojnie historia wydarzeń z Września i pamięć o żołnierzach KOP i SG była ukrywana. Ważne fakty dotyczące zmagań i bojów żołnierzy zostały wyparte ze zbiorowej świadomości Polaków czy też celowo były pomijane. Dopiero po 1989 r., w nowej rzeczywistości polityczno-gospodarczej pojawiło się w społeczeństwie zainteresowanie pamięcią o żołnierzach KOP i SG, którzy w wojnie obronnej zginęli bądź przeżyli gehennę obozów jenieckich. Głównym celem poszukiwań badawczych było ukazanie miejsc walk obronnych żołnierzy formacji granicznych we wrześniu 1939 r. oraz przedstawienie w czasach obecnych działań jednostek samorządu, organizacji społecznych i organów Straży Granicznej Rzeczypospolitej Polskiej w przywracaniu i utrwalaniu pamięci w społeczeństwie polskim. Rozważania w artykule konkretyzują się na postawionej tezie, która brzmi: Utrwalanie i upamiętnianie w społeczeństwie polskim miejsc walk żołnierzy formacji granicznych we wrześniu 1939 r. stanowią trwałe wartości dla dziedzictwa narodu i państwa polskiego, które należy popularyzować w procesie wychowania i kształcenia w szczególności młodego pokolenia.

EN

The article is a reflection on the need to preserve the social memory of the soldiers of the border formations of the Second Republic of Poland. In the Polish campaign of 1939, they fought a heroic fight with the German and Soviet armies. Sub-units of the Korpus Ochrony Pogranicza (Border Protection Corps; KOP) and the Straż Graniczna (Border Guard) and units created on their basis have shown outstanding combat qualities. They fought fierce battles against repeatedly stronger opponents, including in the area of Wieluń, on Hel, Węgierska Górka, Wizna, Szacka and Wytyczna. After the war, the history of September events and the memory of the soldiers of the KOP and the Border Guard were secretly suppressed. Important facts about the struggles and battles of the soldiers of the KOP and the Border Guard were deliberately omitted. In the new political reality after 1989, political changes influenced the evolution of Poles’ historical consciousness, which led to an increase in public interest in the memory of the KOP and the Border Guard. The main purpose of the research was to determine the place of defense battles of border guards soldiers from September 1939, as well as to show the activities of local government units, social organizations and Border Guard authorities in restoring and preserving the memory of their heroism in present times. The scientific deliberations in the article are concretised on the following thesis that: Preservation and commemoration of places of struggle of soldiers of border formations in Polish society in September 1939 constitute permanent values for the heritage of the nation and the Polish state, which should be popularized in the process of upbringing and education of young people in particular. generations.

Keywords

PL

żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza; żołnierze Straży Granicznej; Druga Rzeczypospolita Polska; kampania polska 1939; utrwalanie pamięci społecznej o żołnierzach formacji granicznych; żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza; żołnierze Straży Granicznej; Druga Rzeczypospolita Polska; kampania polska 1939; utrwalanie pamięci społecznej o żołnierzach formacji granicznych

EN

soldiers of border formations; II Republic of Poland; Polish campaign of 1939; places of struggle; consolidation of social memory

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2019
• Issue: 105
• Pages: 175-194

Dates

published

2019-12-30

Contributors

author

Halina Łach

• Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wydział Humanistyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Powszechnej

• https://orcid.org/0000-0002-1279-7673

References

• Tekst ujednolicony Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 roku o Straży Granicznej, [w:] Polskie formacje graniczne: Straż Graniczna 1918–1939: dokumenty organizacyjne: wybór źródeł, t. II, wstęp, wybór i oprac. M. Jabłonowski, B. Polak, Koszalin 1999, s. 187–200.
• Antoszewski E.Z., Manowce polityki historycznej. Manipulowanie świadomością historyczną narodu, Warszawa 2013.
• Biernat F., Rola Korpusu Ochrony Pogranicza w ochronie polskiej granicy wschodniej i w wojnie obronnej 1939 roku, [w:] Szkice z dziejów wojskowych Polski w latach 1918–1939, red. B. Miśkiewicz, Poznań 1979, s. 51–102.
• Dominiczak H., Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939, Warszawa 1992.
• Dominiczak H., Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996, Warszawa 1997.
• Dubaj S., Zarys historii powstania pomników, miejsca upamiętnienia ofiar – żołnierzy Wojska Polskiego poległych w bitwie z Armią Czerwoną pod Wytcznem, [w:] Korpus Ochrony Pogranicza. Materiały z konferencji naukowej w 80-rocznicę powstania Korpusu Ochrony Pogranicza, Kętrzyn 2005, s. 297–304.
• Goryński G., Pamięć potomnych, [w:] Ślady pamięci. 80 rocznica powstania KOP, „Jednodniówka”, Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, Warszawa 2004, s. 61–62.
• Goryński G., Udział żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza w walkach obronnych na Półwyspie Helskim we wrześniu 1939 r., [w:] Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powołania. Materiały z konferencji popularnonaukowej, red. L. Grochowski, Kętrzyn 1994, s. 160–166.
• Grzelak C.K., Badania nad dziejami Korpusu Ochrony Pogranicza, [w:] Ślady pamięci. 80 rocznica powstania KOP, „Jednodniówka”, Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, Warszawa 2004, s. 30–36.
• Grzelak C.K., Kresy w czerwieni. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku, Warszawa 1998.
• Grzelak C.K., Szack, Wytyczno 1939. Korpus Ochrony Pogranicza na Kresach Wschodnich 1939 r., Warszawa 2013.
• Grzelak C.K., Wrzesień 1939. W szponach dwóch wrogów, Warszawa 2013.
• Halbwachs M., Społeczne ramy pamięci, Warszawa 2008.
• Jurga T., Obrona Polski 1939. Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r., oprac. W. Strzałkowski, Warszawa 1990.
• Kula H.M., Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939, Warszawa 1994.
• Kula M., Naród, historia i dużo kłopotów, Kraków 2011.
• Kupczak L., Uroczystości rocznicowe w Węgierskiej Górce, [w] Ślady pamięci. 80 rocznica powstania KOP, „Jednodniówka”, Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, Warszawa 2004, s. 77–80.
• Matuszak Z., Przygotowanie i udział w działaniach wojennych Straży Granicznej we wrześniu 1939 r., [w:] 80 rocznica powstania Straży Granicznej II Rzeczypospolitej, t. II, Warszawa–Kętrzyn 2008, s. 217–236.
• Paprocki M., Prochwicz J., Korpus Ochrony Pogranicza w planach mobilizacyjnych II Rzeczypospolitej, [w:] Materiały z konferencji naukowej w 80-rocznicę powstania Korpusu Ochrony Pogranicza, Kętrzyn 2005, s. 177–182.
• Pomorski J., Korpus Ochrony Pogranicza w obronie Rzeczypospolitej 1924–1939, Pruszków 1998.
• Półwysep Helski. Historia orężem pisana, red. A. Drzewiecki, M. Kardas, Gdynia 2009.
• Romanowski E., Zarys działań przeprowadzonych w Wytycznie pod moim kierunkiem w latach 1988–1994 w zakresie upamiętniania tragedii żołnierzy zgrupowania Korpusu Ochrony Pogranicza, [w:] Ślady pamięci. 80 rocznica powstania KOP, „Jednodniówka”, Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, Warszawa 2004, s. 37–41.
• Rubas M.J., Katyńska lista strat polskich formacji granicznych. Żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza i funkcjonariusze Straży Granicznej pomordowani i zaginieni na wschodzie na przełomie lat 1939–1940, Warszawa 2000.
• Rubas M.J., Obchody 80. Rocznicy powołania KOP, [w:] Ślady pamięci. 80 rocznica powstania KOP, „Jednodniówka” nr 2, Stowarzyszenie Weteranów Polskich Formacji Granicznych, Warszawa 2007, s. 19–31.
• Szawłowski R. (Karol Liszewski), Wojna polsko-sowiecka 1939, t. I, Warszawa 1996.
• Ślęziak K., Miejsca pamięci ofiar II wojny światowej na Żywiecczyźnie – kontekst społeczny i edukacyjny, [w:] Historia – pamięć – tożsamość w edukacji humanistycznej, t. III (Pamięć człowieka, pamięć miejsca, miejsca pamięci: studia historyczno-antropologiczne), red. naukowa B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, A. Słaby, Kraków 2015, s. 421–432.
• Zawilski A., Bitwy polskiego września 1939, Kraków 2011.
• Żołnierze Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej – ofiary Zbrodni Katyńskiej, wstęp i red. A. Ochał, oprac. i wybór A. Markiewicz-Cybulska, E. Milewski, J. Nikołajuk, A. Ochał, M. Rubas, Warszawa 2016.
• http://www.tugazeta.pl/1,wazny-dzien-dla-szkoly-w-boleslawcu,1226.html (dostęp: 26 VII 2019).

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.105.11