Kobieca specjalizacja: sztuki upiększające. Inicjatywy wspierające aktywność kobiet w zakresie sztuki użytkowej oraz rzemiosła w drugiej połowie XIX w. w Królestwie Polskim

• Authors: Joanna Dobkowska-Kubacka

Title variants

Kobieca specjalizacja: sztuki upiększające. Inicjatywy wspierające aktywność kobiet w zakresie sztuki użytkowej oraz rzemiosła w drugiej połowie XIX w. w Królestwie Polskim

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Uprawianie przez kobiety sztuki zawodowo w drugiej połowie XIX w. w Królestwie Polskim stanowiło nie tylko przejaw aspiracji emancypacyjnych, lecz także traktowane było jako jedna z opcji mających rozwiązać problem samodzielnego zarabiania na życie pań wywodzących się z ziemiaństwa lub inteligencji. Z tego względu cieszyło się znaczącym wsparciem społecznym, co przejawiało się zarówno w organizacji szkolnictwa, jak i wystaw „sztuki kobiecej”. Wątpliwości jednak, podzielane szczególnie przez konserwatystów, dotyczące braku predyspozycji płci żeńskiej do pracy intelektualnej, przy jednoczesnym przypisywaniu kobietom wrodzonych zdolności manualnych, sprawiało, że jako zajęcie właściwe dla pań propagowano nie tyle sztuki tzw. czyste, co sztukę zdobniczą. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX w., kiedy potrzeba pracy zawodowej kobiet po raz pierwszy stała się w Królestwie Polskim problemem społecznym na dużą skalę, rzemiosło jawiło się jako optymalne wyjście z trudnej sytuacji, nie tylko z uwagi na manualny, a nie intelektualny charakter pracy oraz niski prestiż społeczny, lecz także dlatego, że można tu było odwołać się do tradycji kobiecych robótek. Z uwagi na opór cechów, które akceptując prowadzenie przez wdowy po rzemieślnikach warsztatów rzemieślniczych, nastawione były niechętnie do zjawiska samodzielnych kobiet-rzemieślniczek wkraczających do zawodu bez odpowiednich koneksji rodzinno-środowiskowych, i przy jednoczesnym rozbudzeniu, m.in. dzięki artykułom prasowym, zainteresowania kobiet pracą w rzemiośle, nastąpił w Królestwie Polskim, szczególnie w latach siedemdziesiątych XIX w., prawdziwy wysyp szkół i kursów. Wkrótce okazało się niestety, że rzemiosło nie spełni pokładanych w nim nadziei. Na rynku pracy pojawił się bowiem nadmiar „nowych rzemieślniczek”, jak je nazywano, często kiepsko wykwalifikowanych, rywalizujących między sobą, a także z rzemieślnikami cechowymi. Ponadto praco- oraz czasochłonne wyroby przegrywały w konkurencji z tanimi wyrobami fabrycznymi. W rezultacie zarobki były bardzo niskie. Moda edukacyjna przesunęła się wtedy w kierunku kształcenia kobiet w zakresie sztuki użytkowej i dekoratorstwa. Powstawały liczne szkoły, m.in. Marii hr. Łubieńskiej, Bronisławy Poświkowej, Bronisławy Wiesiołowskiej, Haliny Tokarzewskiej. Godnym podkreślenia zjawiskiem jest to, że większość tego typu placówek zakładały i prowadziły kobiety, traktując pracę dyrektorki szkoły artystycznej jako kolejną opcję zarobkową. Promowanie zarówno rzemiosła, jak i sztuki użytkowej miało duże znaczenie dla rozszerzenia wachlarza zawodów dostępnych kobietom z wyższych sfer społecznych, który, choć już nie tak drastycznie wąski jak w latach sześćdziesiątych XIX w., pod koniec tego stulecia nadal pozostawał niewystarczający w stosunku do potrzeb.

EN

In the second half of the 19th century, in the Kingdom of Poland, practicing art professionally by women was not only a manifestation of their emancipation. In public opinion it was viewed as one of the options to solve the problem of making a living for women from the higher classes of society – landed gentry or intelligentsia – who faced the necessity of work for money. For this reason, it enjoyed significant social support, which resulted among others in the organization of artistic education and exhibitions of “female art”. However, doubts raised especially by conservatives concerning the lack of predisposition of the female sex to intellectual activity and at the same time attributing to women the innate manual skills, caused that not so much the so-called pure art but decorative art was considered as an appropriate occupation. In the 1860s and 1870s when the need for work for women became for the first time a largescale social problem in the Kingdom of Poland the handicraft was also promoted. The latter appeared to be an optimal way out of a difficult situation, not only because of the manual not intellectual nature of work and low social prestige, but also because it was possible to refer to the tradition of women’s knitting. Due to the resistance of the guilds (which accepted the fact that the craftsmen’s widows ran workshops, still they did not accept female artisans entering the profession without proper background and family connections) and the large number of women interested in working in crafts, a real flood of private schools and courses took place in the Kingdom of Poland, especially in the 1870s. This phenomenon, which can be described even as an educational “fashion”, has found its resonance in the press. Unfortunately it turned out soon that craftsmanship would not meet the hopes placed in it. There was a surplus of “new craftswomen”, as they were called, often poorly qualified, competing with each other and with guild craftsmen. Moreover, labour – and time-consuming products lost in competition with cheap factory products. As a result, earnings were very low. Craft schools lost their popularity, and instead schools educating in the field of applied arts and decoration became popular, like Maria Łubieńska’s, Bronisława Poświkowa’s, Bronisława Wiesiołowska’s, Halina Tokarzewska’s schools, for example. It is worth noting that the majority of such institutions were founded and run by women, who have been treating the work of the art school headmistress as another option for earning money. The promotion of both craft and applied art was of a great importance for extending the range of occupations available to women from higher classes of society. That range, although not as drastically narrow as in the 1860s, at the end of this century was still insufficient in comparison to needs.

Keywords

PL

praca kobiet; XIX wiek; sztuka użytkowa; rzemieślniczki; szkoły rzemiosła

EN

work for women; 19th century; applied arts; craftswomen; crafts schools; work for women; 19th century; applied arts; craftswomen; crafts schools

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2020
• Issue: 106
• Pages: 53-75

Dates

published

2020-04-30

Contributors

author

Joanna Dobkowska-Kubacka

• Uniwersytet Łódzki

• https://orcid.org/0000-0003-0663-4357

References

• Bartkiewicz W., Szkoła żeńska rysunku i malarstwa, „Bluszcz” 1868, nr 10, s. 57.
• Bojanowska J., Kobiety w cechach, „Gazeta Przemysłowo-Rzemieślnicza” 1896, nr 20, s. 171–172.
• Buszard L., Stosunek sztuki do życia, „Bluszcz” 1865, nr 6, s. 21–22.
• F.M., Z notatek pessymistki, „Kłosy” 1885, nr 1046, s. 37.
• Jurczyk J., Czy kobiety mogą być u nas rzemieślnikami?, „Przegląd Tygodniowy” 1867, nr 39, s. 305–306.
• Jurczyk J., Czy kobiety mogą być u nas rzemieślnikami?, „Przegląd Tygodniowy” 1867, nr 40, s. 313–314.
• Kołaczkowski J., Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki dawnej w Polsce, Kraków–Warszawa 1888.
• M.Ch., Listy z ulicy Złotej, „Bluszcz” 1867, nr 49, s. 226–227.
• M.G., Z tygodnia na tydzień, „Tygodnik Ilustrowany” 1896, nr 24, s. 463–464.
• M.K., Malarstwo przemysłowe kobiece, „Świt” 1885, nr 15(81), s. 113–114.
• Nałęcz E., Zawodowa praca kobiet, „Tygodnik Ilustrowany” 1895, nr 15, s. 237–238.
• Nowosielski A., O przeznaczeniu i zawodzie kobiety, „Tygodnik Ilustrowany” 1862, nr 166, s. 215–217.
• Orzeszkowa E., Marta, Warszawa 1954.
• P.R., Gorączka rzemieślnicza, „Świt” 1885, nr 42, s. 11–12.
• P.R., Gorączka rzemieślnicza, „Świt” 1885, nr 43, s. 19–20.
• Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na rok zwyczajny 1887, Warszawa 1887.
• S.K. (Stanisław Krzemiński), Przegląd Piśmienniczy, „Bluszcz” 1880, nr 6, s. 47.
• Struve H., O emancypacyi kobiet, „Kronika Rodzinna” 1867, nr 5, s. 65–69.
• Struve H., Udział kobiet w sztukach pięknych: studyum, „Kłosy” 1874, nr 455, s. 187–188.
• Struve H., Udział kobiet w sztukach pięknych: studyum, „Kłosy” 1874, nr 456, s. 199–201.
• Burzyńska K., Kobiety witrażystki działające na terenach ziem polskich, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX wieku. „Portret kobiecy”. Polki w realiach epoki, red. J. Kita, Łódź–Olsztyn 2014, t. III, s. 141–154.
• Chyra-Rolicz Z., Pionierki w nowych zawodach na początku XX wieku, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, cz. 2, Warszawa 1992, s. 221–236.
• Czapczyńska-Kleszczyńska D., Zapomniani twórcy. Stan badań nad polskim witrażownictwem (druga połowa wieku XIX – 1945), „Sacrum et Decorum” 2008, R. I, s. 94–123.
• Czapczyńska-Kleszczyńska D., Maria Magdalena Łubieńska (1833–1920) – artystka wyemancypowana, „Sacrum et Decorum” 2013, R. IV, s. 9–32.
• Dulębianka M., O twórczości kobiet, [w:] Głos kobiet w kwestii kobiecej, red. K. Bujwidowa, Kraków 1903, s. 163–207.
• Kras J., Wyższe Kursy dla Kobiet im. A. Baranieckiego w Krakowie 1868–1924, Kraków 1972.
• Nietyksza M., Ramy prawne zarobkowania kobiet w Królestwie Polskim w XIX i na początku XX wieku na tle porównawczym, [w:] Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Warszawa 2000, s. 15–28.
• Niklewska J., Być kobietą pracującą – czyli dola warszawskiej nauczycielki na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, cz. 2, Warszawa 1992, s. 267–280.
• Orzeszkowa E., O kobiecie, Warszawa 1873.
• Pokorzyńska E., Emancypacja kobiet w zawodzie introligatorskim w Warszawie w końcu XIX i na początku XX wieku, „Bibliotekarz Podlaski” [Białystok] 2014, R. XV, nr 1, s. 35–57.
• Poprzęcka M., Problemy feministycznej historii sztuki, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, cz. 1, Warszawa 1992, s. 267–279.
• Sosnowska J., Poza kanonem: sztuka polskich artystek 1880–1939, Warszawa 2003.
• Szwarc A., Aspiracje edukacyjne i zawodowe kobiet w środowiskach inteligencji Królestwa Polskiego u schyłku XIX wieku, [w:] Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w. Zbiór studiów, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, cz. 1, Warszawa 1992, s. 95–108.
• http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/alicja-nowinska (dostęp: 11 VIII 2018).
• Kuchtówna L., Bronisława Poświkowa, http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/bronislawa-poswikowa (dostęp: 13 VIII 2018).

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.106.05