Legalne żydowskie związki zawodowe w Królestwie Polskim (1906–1914)

• Authors: Wojciech Jaworski

Title variants

Legalne żydowskie związki zawodowe w Królestwie Polskim (1906–1914)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Brak podstaw prawnych działalności związków zawodowych spowodował, że żydowscy pracownicy najemni w Królestwie Polskim zakładali od połowy XIX w. stowarzyszenia pomocy wzajemnej. Wybuch rewolucji w 1905 r. spowodował liberalizację polityki władz państwowych. W 1906 r. wydano tymczasowe przepisy o stowarzyszeniach i związkach, które przewidywały możliwość tworzenia związków zawodowych. W latach 1906–1908 założono 26 związków zawodowych. Tworzyli je głównie robotnicy żydowscy zatrudnieni w warsztatach rzemieślniczych i małych fabrykach oraz pracownicy handlu i usług. Żydowskie związki zawodowe znajdowały się w części pod wpływami „Bundu” i „Poalej Syjon”. Władze państwowe zlikwidowały sześć związków zawodowych. Panujący kryzys spowodował samolikwidację lub zaprzestanie działalności przez co najmniej 13 związków. Ożywienie gospodarcze w latach 1910–1914 spowodowało powstanie ośmiu związków. Łącznie spośród 34 żydowskich związków zawodowych aż 21 założono w Łodzi i dziewięć w Warszawie. Najwięcej związków zawodowych założyli robotnicy i pracownicy przemysłu włókienniczego (8), handlu i usług (7), wytwórczości odzieżowej (5) oraz branży skórzanej (4). Po 1910 r. pracownicy najemni powrócili do tworzenia stowarzyszeń pomocy wzajemnej.

EN

No legal basis for trade unions meant that Jewish workers hired in Polish Kingdom assumed since the mid-nineteenth century mutual aid associations. The outbreak of the revolution in 1905, led to the liberalization policy of the government. In 1906 it issued temporary regulations on associations and unions which provided a possibility to form trade unions. In the years 1906–1908 26 trade unions were established. They were created by Jewish workers employed in craft workshop and small factories and employees of trade and services. Jewish trade unions were partly under the influence of the „Bund” and „Poalej Syjon”. State authorities closed down six trade unions. The crisis caused self destroying or cease operating for at least 13 unions. The economic recovery in the years 1910–1914 resulted in the creation of the eight unions. A total of 34 of the Jewish trade unions, until 21 were established in Lodz and nine in Warsaw. Most unions were founded by the workers and employees of the textile industry (8), trade and services (7), manufacturing clothing (5) and leather industry (4). After 1910 years salaried employees returned to form mutual aid associations.

Keywords

PL

Żydzi; związki zawodowe; Królestwo Polskie; druga połowa XIX w.; Żydzi; związki zawodowe; Królestwo Polskie; druga połowa XIX w.

EN

Jews; trade unions; Polish Kingdom; second half of the 19th century

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2016
• Issue: 96
• Pages: 127-142

Dates

published

2016-06-30

Contributors

author

Wojciech Jaworski

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych, Kancelaria Generał-Gubernatora Warszawskiego, sygn. 2803, 2713, 2719, 2803, 3718, 7193, 7194, 7200, 7318, 7330, 7445, 8231.
• Archiwum Państwowe w Kielcach, Rząd Gubernialny Kielecki, sygn. 6129, 6131, 6184.
• Archiwum Państwowe w Lublinie, Rząd Gubernialny Lubelski-Wydział Administracyjny-Referat I inspektorsko-nadzorczy, sygn. 1876:188, 1894:31, 1899:164, 1902:244. Siedlecki Gubernialny Urząd do spraw Stowarzyszeń, sygn. 96.
• Archiwum Państwowe w Łodzi, Kancelaria Gubernatora Kaliskiego, sygn. 760, 2661. Rząd Gubernialny Piotrkowski-Wydział Administracyjny, sygn. 5143, 5997, 6215, 6595, 7066, 7397, 8206. Rząd Gubernialny Piotrkowski-Kancelaria Prezydialna, sygn. 294, 340, 342, 346, 358, 389, 400, 422, 425, 448, 467, 493, 494, 495, 514, 520, 523, 555, 897, 1009, 1022, 1036, 1056, 1133, 1164.
• Archiwum Państwowe w Radomiu, Urząd Gubernialny Radomski do spraw Stowarzyszeń i Związków, sygn. 2, 10, 26.
• Archiwum Państwowe w Warszawie, Warszawski Gubernialny Urząd do Spraw Stowarzyszeń, sygn. 288, 296, 305, 358, 360, 399, 403, 405, 425, 434, 451, 459, 543, 756, 813, 868, 917, 964, 1073, 1090, 1118, 1131.
• Reakcja stołypinowska w Królestwie Polskim 1907–1910, wyd. H. Rappaport, Warszawa 1974.
• Tymczasowe przepisy o towarzystwach zawodowych w imperium rosyjskim z dnia 17 (4) marca 1906 r., wyd. J. Kancewicz, „Kwartalnik Historii Ruch Zawodowego” 1983, nr 1–2, s. 84–97.
• Zbiór praw obowiązujących w guberniach Królestwa Polskiego, seria II, wyd. S. Godlewski, t. II, Warszawa 1886.
• Źródła do dziejów klasy robotniczej na ziemiach polskich, t. III (Królestwo Polskie i Białostocczyzna), red. S. Kalabiński, cz. 3 (1906–1907), Warszawa 1972; cz. 4 (1907–1914), Warszawa 1969.
• Badziak K., Walicki J., Żydowskie organizacje społeczne w Łodzi do 1939 roku, Łódź 2002.
• Broda J., Dzieje ruch związkowego robotników drzewnych i pracowników leśnictwa w Polsce do 1939 roku, Warszawa 1977.
• Guesnet F., Żydowskie i niemieckie organizacje w Łodzi w XIX wieku; typy i stosunki, [w:] Polacy – Niemcy – Żydzi w Łodzi w XIX–XX w. Sąsiedzi dalecy i bliscy, red. P. Samuś, Łódź 1997, s. 162–191.
• Kancewicz J., Królestwo Polskie i Białostocczyzna, [w:] Ruch zawodowy w Polsce. Zarys dziejów, t. I (1869–1918), Warszawa 1974, s. 15–170.
• Karwacki W.L., Związki zawodowe i stowarzyszenia pracodawców w Łodzi (do roku 1914), Łódź 1972.
• Marek L., Początki ruchu zawodowego wśród pracowników handlowych w Warszawie (1856–1881), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1966, nr 2 (58), s. 81–105.
• Marek L., Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych Wyznania Mojżeszowego (1882–1903), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce” 1969, nr 2 (70), s. 21–49.
• Orzechowski I., Kochański A., Zarys dziejów ruchu zawodowego w Królestwie Polskim (1905–1918), Warszawa 1964.
• Pellowski A., Kultura muzyczna w Łodzi do roku 1918, Łódź 1994.
• Puś W., Żydzi w Łodzi w latach zaborów 1793–1914, Łódź 2001.
• Wrzosek S., Organizacje pracowników handlu gastronomii i spółdzielczości w Polsce, t. I (do 1918 roku), Warszawa 1972.
• Wrzosek S., Pracownicy handlu Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905–1907 roku, „Kwar­talnik Historii Ruch Zawodowego” 1972, nr 2 (42), s. 3–27.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.96.09