Sprzęt taborowy (wozy) w przemieszczeniu armii zaciężnej w Polsce ostatnich Jagiellonów

• Authors: Aleksander Bołdyrew

Title variants

Sprzęt taborowy (wozy) w przemieszczeniu armii zaciężnej w Polsce ostatnich Jagiellonów

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przemieszczenie armii zaciężnej w Polsce ostatnich Jagiellonów, za wyjątkiem wojny pruskiej (1519–1521), następowało na wschodnich rubieżach monarchii polsko-litewskiej. Implikowało to konieczność pokonywania nawet kilkusetkilometrowych dystansów jedynie w celu dotarcia do obszaru lub teatru działań wojennych. Armia zaciężna dokonywała więc, nawet z dzisiejszego punktu widzenia, ogromnych przemarszów. Podstawowym środkiem transportowym stosowanym dla materiałów wojennych były wozy zaprzęgane w konie pociągowe. Artykuł omawia głównie wozy konne (taborowe), ich konstrukcję, organizację przemarszu oraz wykorzystanie ich jako środka bojowego.

EN

The translocation of the mercenary army in Poland of the last Jagiellons, expect for days of the Prussian War (1519–1521), came at the east frontiers of Polish-Lithuanian monarchy. That was the reason, why mercenaries had to cover the long, even several hundred kilometres distances, just to get through to expanse of campaign. By extention, the mercenary army did the huge marchpastes, even from the today point of view. Essential mean of transport, which was used in the transport of war commodity, were wagons drawn by carthorses. This article is mainly dedicated to horse-drawn cart at wagon forts, theirs construction, the organising of march-pastes and using them as a combat tools.

Keywords

PL

historia średniowieczna; historia wczesnonowożytna; historia wojskowości; historia średniowieczna; historia wczesnonowożytna; historia wojskowości

EN

medieval history; early-modern history; history of warfare

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica
• Year: 2017
• Issue: 99
• Pages: 111-124

Dates

published

2017-12-30

Contributors

author

Aleksander Bołdyrew

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Filia w Piotrkowie Trybunalskim, Wydział Filologiczno-Historyczny, Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych, Zakład Historii Polski do XIX w.

References

• Metryka Koronna, sygn. 29, 36, 37, 67, 70, 77, 90. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie].
• Kodeks Baltazara Behema, rkps 16. [Biblioteka Jagiellońska].
• Ph. Mönch, Kriegsbuch, Codex Palatinus germanicus 126. [Universitäts Bibliothek Heidelberg].
• Acta Tomiciana. Epistolarum, legationum, responsorum, actionum et rerum gestarum Serenissimi Principis Sigismundi Primi regis Poloniae Magni Ducis Lithuaniae per Stanislausm Górski canonicum Cracoviensem et Plocensem collectarum, wyd. Z. Celichowski, t. II–III, Poznań 1853–1854; t. XVII, wyd. W. Pociecha, Wrocław 1966.
• Bielski M., Kronika polska, wyd. K.J. Turowski, Sanok 1856.
• Cennik wydany dla rzemieślników miasta Książa przez Piotra Kmitę, wojewodę krakowskiego w r. 1538, wyd. B. Ulanowski, „Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności”1884, t. III, s. 350–360.
• Cracovia artificum 1501–1550, oprac. J. Ptaśnik, wyd. M. Friedberg, [w:] Źródła do historji sztuki i cywilizacji w Polsce, t. V, Kraków 1936–1948.
• Decjusz J.L., Księga o czasach króla Zygmunta, przekł. K. Kumaniecki et al., wyd. T. Bieńkowski, Warszawa 1960.
• Górnicki Ł., Dzieje w Koronie Polskiej […] od roku 1538 aż do roku 1572, [w:] idem, Pisma, t. II, wyd. R. Pollak, Warszawa 1961, s. 563–719.
• Jabłonowski A., Sprawy wołoskie za Jagiellonów, [w:] Źródła dziejowe, t. X (Sprawy wołoskie za Jagiellonów. Akta i listy), wyd. A. Jabłonowski, Warszawa 1878.
• Kilka zabytków ustawodawstwa królewskiego i wojewodzińskiego w przedmiocie handlu i ustanawiania cen, wyd. B. Ulanowski, „Archiwum Komisyi Prawniczej” 1895, t. I, s. 37–144.
• Kromer M., Kronika polska […] biskupa warmińskiego ksiąg XXX dotąd w trzech językach, a mianowicie w łacińskim, polskim i niemieckim wydana, na język polski z łacińskiego przełożona przez Marcina z Błażowa Błażowskiego, wyd. K. Pollak, Sanok 1857.
• Kronika od r. 1507 do 1541 spisana [z rękopisu 1549 r.], [w:] Biblioteka starożytna pisarzy polskich, t. VI, wyd. 2, wyd. K.W. Wojcicki, Warszawa 1854, s. 1–38.
• Matricularum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, cz. IV–V, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1910–1917.
• Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), [w:] Acta historica res gestas Poloniae illustrantia ab anno 1507 usque ad annum 1795, wyd. F. Piekosiński, t. I (1507–1586).
• Stanisława Łaskiego wojewody sieradzkiego prace naukowe i dyplomatyczne, wyd. M. Malinowski, Wilno 1864.
• Stryjkowski M., Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi […], wyd. M. Malinowski, t. II, Warszawa 1980.
• Tarnowski J., Consilium rationis bellicae, wstęp J. Sikorski, tekst dzieła do druku przygotował oraz notą wydawniczą, komentarzem i słownikiem opatrzył T.M. Nowak, Warszawa 1987.
• Taryfa cen dla województwa krakowskiego z r. 1565, wyd. F. Bostel, „Archiwum Komisyi Historycznej” 1891, t. VI, s. 297–316.
• Bołdyrew A., Equus Polonus. Koń w wojsku polskim w XVI w., Piotrków Trybunalski 2016.
• Bołdyrew A., Konie pociągowe w wojsku polskim w XVI w. [w druku].
• Bołdyrew A., Produkcja i koszty uzbrojenia w Polsce XVI wieku, Warszawa 2005.
• Dróżdź P., Orsza 1514, Warszawa 2000.
• Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
• Ferenc M., Mikołaj Radziwiłł „Rudy” (ok. 1515–1584). Działalność polityczna i wojskowa, Kraków 2008.
• Gąsiorowski A., Itineraria dwu ostatnich Jagiellonów, „Studia Historyczne” 1973, R. XVI, z. 2, s. 249–275.
• Gładysz A., Wyprawa pozwolska Zygmunta Augusta w 1557 roku, „Roczniki Humanistyczne” 2008, t. LVI, z. 2, s. 81–107.
• Grabarczyk T., Jazda zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2015.
• Halecki O., Dzieje unii jagiellońskiej, t. II (W XVI wieku), Kraków 1920.
• Jasnowski J., Mikołaj Czarny Radziwiłł (1515–1565). Kanclerz i marszałek ziemski Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński, Oświęcim 2014.
• Kolankowski L., Polska Jagiellonów. Dzieje polityczne, Lwów 1936.
• Kolankowski L., Zygmunt August, wielki książę Litwy, do roku 1548, Lwów 1913.
• Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce. Epoka przedrozbiorowa, t. I, Kraków 1912.
• Linde S.B., Słownik języka polskiego, t. VI, Warszawa 1814.
• Lubomirski T., Trzy rozdziały z historyi skarbowości w Polsce 1507–1532, Kraków 1868.
• Łowmiański H., Polityka Jagiellonów, wyd. K. Pietkiewicz, Poznań 2006.
• Nowak T., Polska sztuka wojenna w czasach Odrodzenia, Warszawa 1955.
• Nowak T., Uwagi o technice budowy mostów polowych w Polsce w XV do XVII, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1956, t. II, cz. 2, s. 345–387.
• Plewczyński M., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji wojska polskiego w latach 1506–1572, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1988, t. XXXI, s. 307–324.
• Plewczyński M., Wojny i wojskowość polska XVI wieku, t. II (Lata 1548–1575), Zabrze 2012.
• Plewczyński M., Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku, Oświęcim 2014.
• Pociecha W., Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. III, Poznań 1958.
• Pułaski K., Wojna Zygmunta I z Bohdanem, wojewodą mołdawskim w 1509 r., [w:] idem, Szkice i poszukiwania historyczne, t. I, Kraków 1887, s. 91–127.
• Spieralski Z., Jan Tarnowski 1488–1561, Warszawa 1977.
• Spieralski Z., Kampania obertyńska 1531 roku, Warszawa 1962.
• Spieralski Z., Wojskowość polska w okresie odrodzenia 1454–1576, [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864, t. I (Do roku 1648), Warszawa 1965, s. 244–351.
• Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002.
• Tym J.S., Kawaleria samodzielna Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej (Dodatek), [w:] L. Mitkiewicz, Kawaleria samodzielna Rzeczypospolitej Polskiej w wojnie 1939 roku, wstęp, oprac. i red. J.S. Tym, Kraków 2013, s. 489–559.
• Tym J.S., Kawaleria w operacji i w walce. Koncepcje użycia i wyszkolenie kawalerii samodzielnej Wojska Polskiego w latach 1921–1939, Warszawa 2006.
• Tyszkiewicz J., Jeńcy wojenni i dyplomacja polska w XV–XVI wieku, [w:] Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z.H. Nowak, Toruń 1992, s. 359–367.
• Wielki słownik wyrazów obcych PWN, red. M. Bańko, Warszawa 2005.
• Wijaczka J., Asverus von Brandt 1509–1559. Życie i działalność dyplomatyczna w służbie księcia Albrechta pruskiego, Kielce 1996.
• Wijaczka J., Prusy Książęce a Polska, Litwa i Inflanty w połowie XVI wieku. Działalność dyplomatyczna Asverusa von Brandta w latach 1544–1558, Kielce 1992.
• Wilkins C., The Last Knight Errant. Sir Edward Woodville and the Age of Chivalary, London 2010.
• Wimmer J., Historia piechoty polskiej do roku 1864, Warszawa 1978.
• Wojciechowski Z., Zygmunt Stary (1506–1548), Warszawa 1946.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6050.99.06