Wybrane problemy Kościoła katolickiego w PRL w zakresie realizacji własnej misji

• Authors: Jan Krajczyński

Title variants

Wybrane problemy Kościoła katolickiego w PRL w zakresie realizacji własnej misji

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem zainteresowania autora opracowania są relacje państwo – Kościół w Polsce Rzeczpospolitej Ludowej. Mając na uwadze trojakie zadania Kościoła w świecie, a mianowicie posługę rządzenia, nauczania i uświęcania, podjął on próbę określenia fundamentalnych problemów natury politycznej, społecznej, prawnej i administracyjnej, na jakie natrafił Kościół katolicki w zakresie realizacji wspomnianej misji w Polsce w latach 1945–1989.

EN

The author of this paper focuses his interest on the State-Church relations during the period of the People’s Republic of Poland. Considering the threefold tasks of the Church in the world i.e. the ministry of governance, teaching and sanctifying, the author has made an attempt to specify the fundamental problems of a political, social, legal and administrative character encountered by the Catholic Church in the process of implementation of the above mentioned mission in Poland in the years 1945–1989.

Keywords

PL

Polska Rzeczpospolita Ludowa; Kościół katolicki w Polsce (1945–1989); stosunki państwo–Kościół; wolność sumienia i religii; kościelna posługa rządzenia; nauczania i uświęcania; Polska Rzeczpospolita Ludowa; Kościół katolicki w Polsce (1945–1989); stosunki państwo–Kościół; wolność sumienia i religii; kościelna posługa rządzenia; nauczania i uświęcania

EN

People’s Republic of Poland; the Catholic Church in Poland (1945–1989); State-Church relations; the freedom of conscience and religion; the freedom of expression of religious beliefs; the power of governance; the sanctifying function; the teaching funct

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Year: 2017
• Volume: 80
• Pages: 55-77

Dates

published

2017-09-30

Contributors

author

Jan Krajczyński

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Wydział Prawa Kanonicznego, Katedra Prawa o Posłudze Nauczania

References

• Archiwum Akt Nowych, Biuro Polityczne KC PZPR, sygn. V/259, k. 223.
• Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, Dz. U. 1946, Nr 13, poz. 87.
• Dekret z dnia 5 lipca 1946 r. o utworzeniu Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, Dz. U. 1946, Nr 34, poz. 210 ze zm.
• Dekret z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska, Dz. U. 1946, Nr 49, poz. 279.
• Dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o zmianie niektórych przepisów prawa o stowarzyszeniach, Dz. U. 1949, Nr 45, poz. 335.
• Dekret z dnia 24 kwietnia 1952 r. o zniesieniu fundacji, Dz. U. 1952, Nr 25, poz. 172 ze zm.
• Dekret z dnia 9 lutego 1953 r. o obsadzaniu stanowisk kościelnych, Dz. U. 1953, Nr 10, poz. 42.
• Dekret z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych, Dz. U. 1957, Nr 1, poz. 6.
• Komunikat Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu i Episkopatu z dnia 2 grudnia 1956 r. W Marian Fąka. 1978. Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych. 32–33. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r., Dz. U. 1952, Nr 33, poz. 232.
• List Episkopatu do Sejmu z dnia 21 czerwca 1961 r. w sprawie ograniczania posiadania gruntów w miastach. W Peter Raina. 1995. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle do­kumentów 1945–1989. T. 2: Lata 1960–1974. 116–121. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
• Okólnik Ministerstwa Oświaty z dnia 13 września 1945 r. w sprawie nauki szkolnej religii, Dz. Urz. Min. Ośw. 1945, Nr 4, poz. 189.
• Okólnik Ministra Oświaty z dnia 4 sierpnia 1958 r. w sprawie przestrzegania świeckości szkoły, Dz. Urz. Min. Ośw. 1958, Nr 9, poz. 123.
• Okólnik nr 3 Urzędu ds. Wyznań z 27 marca 1957 r. w sprawie budownictwa obiektów sakralnych i kościelnych oraz zaopatrywania tych obiektów w materiały budowlane. Wiadomości Diecezjalne Lubelskie 4 (1957): 115–116.
• Okólnik Urzędu ds. Wyznań z 3 czerwca 1957 r. do Wydziałów ds. Wyznań Wojewódzkich Rad Narodowych w sprawie stanu majątków kościelnych na Ziemiach Zachodnich. W Peter Raina. 1994. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1: Lata 1945–1959. 593–594. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
• Oświadczenie działaczy katolickich z 1 marca 1953 r. w sprawie pisma Episkopatu Polski. W Peter Raina. 1994. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1: Lata 1945–1959. 402–404. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
• Protokół z rozmów, 13 marca 1975 r., Archiwum Akt Nowych, Urząd ds. Wyznań, sygn. 125/5, k. 23–24.
• Sobór Watykański II. 1963. Dekret o środkach społecznego przekazywania myśli Inter mirifica.
• Tajne dokumenty. Państwo – Kościół 1980–1989. 1993. 360–362. Londyn–Warszawa: Aneks.
• Uchwała Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z dnia 12 września 1945 r. w sprawie Konkordatu. W Marian Fąka. 1978. Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych. 26–27. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Uchwała nr 231 Rady Ministrów z dnia 8 października 1973 r. w sprawie przekazania osobom prawnym Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, M.P. 1973, Nr 45, poz. 262.
• Uchwała nr 303 Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1973 r. w sprawie przekazania osobom prawnym Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, M.P. 1973, Nr 57, poz. 325.
• Ustawa z dnia 28 października 1948 r. o zakładach społecznej służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia, Dz. U. 1948, Nr 55, poz. 434.
• Ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, Dz. U. 1950, Nr 9, poz. 87 ze zm.
• Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania, Dz. U. 1961, Nr 32, poz. 160 ze zm.
• Ustawa z dnia 23 czerwca 1971 r. o przejściu na osoby prawne Kościoła Rzymskokatolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Dz. U. 1971, Nr 16, poz. 156.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 12 czerwca 1945 r. w sprawie tymczasowego regulaminu egzaminu dojrzałości w liceum pedagogicznym, Dz. Urz. Min. Ośw. 1945, Nr 2, poz. 57.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 5 czerwca 1946 r. w sprawie organizacji roku szkolnego 1946/47 w zakresie kształcenia dorosłych w szkołach i na kursach dla dorosłych, Dz. Urz. Min. Ośw. 1945, Nr 7, poz. 218.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 7 grudnia 1956 r. w sprawie udziału nauczycieli przedmiotów nadobowiązkowych w posiedzeniach rad pedagogicznych, Dz. Urz. Min. Ośw. 1956, Nr 16, poz. 155.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 8 grudnia 1956 r. w sprawie nauczania religii w szkołach, Dz. Urz. Min. Ośw. 1956, Nr 9, poz. 112.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 4 sierpnia 1958 r. w sprawie nauczycieli religii, Dz. Urz. Min. Ośw. 1958, Nr 9, poz. 121.
• Zarządzenie Rady Ministrów z 5 maja 1953 r. w sprawie wykonania dekretu o obsadzaniu stanowisk kościelnych, M.P. 1953, Nr 43, poz. 522.
• Bar, Wiesław. 2000. „Prawo wyznań religijnych do mass mediów”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. Lublin: Wydawnictwo Diecezjalne.
• Bączkowicz, Franciszek. 1957. Prawo kanoniczne. Podręcznik dla duchowieństwa. T. 1. Opole: Wydawnictwo Diecezjalne Św. Krzyża.
• Casaroli, Agostino. 2001. Pamiętniki. Męczeństwo cierpliwości. Stolica Święta i kraje komunistyczne (1963–1989). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
• Dominiczak, Henryk. 2000. Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944– 1990 w świetle dokumentów MSW. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona.
• Dudek, Antoni. 1994. „O działaniach antykościelnych władz PRL w latach 1958–1966”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 191–204.
• Dudek, Antoni. 1995. Państwo i Kościół 1945–1970. Kraków: PiT.
• Dudek, Antoni, Ryszard Gryz. 2003. Komuniści i Kościół w Polsce 1945–1989. Kraków: Znak.
• Fąka, Marian. 1978. Państwowe prawo wyznaniowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Wybór tekstów źródłowych. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
• Fijałkowska, Barbara. 1999. Partia wobec religii i Kościoła w PRL 1944–1955. T. 1. Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski.
• Fitych, Tadeusz. 1994. „Służba wojskowa alumnów w PRL”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 119–135.
• Grzelak, Edward. 1972. „Stosunek państwa socjalistycznego do religii, wierzeń religijnych obywateli oraz kościołów i związków wyznaniowych”. W Wybrane zagadnienia marksistowskiego religioznawstwa. Red. Józef Grudzień. 191–227. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Hemmerling, Zygmunt. 1990. „Bitwa o dusze. Polityka Gomułki wobec Kościoła w okresie Millenium”. Konfrontacje 8: 16–17.
• Karolewicz, Grażyna. 2000. „Represje wobec społeczności Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w latach 1944–1956”. W Aparat ucisku na Lubelszczyźnie w latach 1944–1956 wobec duchowieństwa katolickiego. Red. Zygmunt Zieliński. 47–56. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
• Kąkol, Kazimierz. 1982. Kościół a socjalistyczna rzeczywistość. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Konopka, Hanna. 1995. Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944–1961). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Kowalczyk, Krzysztof. 1999. „Rozważania o działalności »księży-patriotów« w województwie szczecińskim (1950–1955)”. W Ziemie zachodnie i północne Polski w okresie stalinowskim. Red. Czesław Osękowski. 145–146. Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Kowalczyk, Krzysztof. 2003. W walce o „rząd dusz”. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. 2002. T. 1. Red. Jerzy Myszor. Warszawa: Verbinum.
• Lesiński, Andrzej. 1995. Służba wojskowa kleryków w PRL (1959–1980), Olsztyn: Ośrodek Badań Nauk. im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
• Markiewicz, Stanisław. 1988. Podstawy marksistowskiego religioznawstwa i polityki wyznaniowej PRL. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Mezglewski, Artur. 2000a. „Nauczanie religii”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. 371– 375. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, s. 371–375.
• Mezglewski, Artur. 2000b. „Nauczanie religii w Polsce Ludowej”. Studia z Prawa Wyznaniowego 1: 26–35.
• Mezglewski, Artur. 2000c. „Szkolnictwo wyznaniowe”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, s. 361–370.
• Mezglewski, Artur. 2004. Szkolnictwo wyznaniowe w Polsce w latach 1944–1980. Studium historyczno-prawne. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
• Mezglewski, Artur. 2009. Polski model edukacji religijnej w szkołach publicznych. Aspekty prawne. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
• Mikołajczyk, Marian. 2002. Millenium polskie. Walka o rząd dusz. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
• Myszor, Jerzy. 1990. Historia diecezji katowickiej. Katowice: Wydawnictwo Kurii Archidiecezji Katowickiej.
• Pietrzak, Michał. 2003. Prawo wyznaniowe. Warszawa: LexisNexis.
• Polska w dokumentach z archiwów rosyjskich 1949–1953. 2000. Red. Aleksander Kochański i in. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• Popek, Leon. 1992. „Diecezja łucka”. W Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939–1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony. Red. Zygmunt Zieliński. 497–502. Katowice: Wydawnictwo Unia.
• Raina, Peter. 1994. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1: Lata 1945–1959. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
• Raina, Peter. 1995. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 2: Lata 1960–1974. Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
• Raina, Peter. 1998. Rozmowy biskupa Dąbrowskiego z władzami PRL. Stolica Apostolska reguluje organizację kościelną na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne.
• Raina, Peter. 2001a. Arcybiskup Dąbrowski. Rozmowy watykańskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
• Raina, Peter. 2001b. Cele polityki władz PRL wobec Watykanu. Tajne dokumenty 1967–1989. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
• Rybczyński, Henryk. 1981. „W sprawie konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską z 10 lutego 1925 roku”. W Kościół w II Rzeczpospolitej. Red. Zygmunt Zieliński, Sta­nisław Wilk. 49–52. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Skubiszewski, Krzysztof. 1981. „Konkordat z 10 lutego 1925 roku. Zagadnienia prawno-międzynarodowe”. W Kościół w II Rzeczpospolitej. Red. Zygmunt Zieliński, Stanisław Wilk. 35–47. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Stanisławski, Tadeusz. 2000. „Opodatkowanie i dochody Kościoła oraz regulacje własności nieruchomości kościelnych”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. 453–459. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
• Stanisz, Piotr. 2000. „Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób duchownych”. W Prawo wyznaniowe. Red. Henryk Misztal. 465–474. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
• Stefaniak, Janusz. 1998. Polityka władz państwowych PRL wobec prasy katolickiej w latach 1945–1953. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Swastek, Józef. 1994. „Laicyzacja życia publicznego jako program oświaty i kultury w PRL”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 26–33.
• Szlachcic, Franciszek. 1990. Gorzki smak władzy. Warszawa: Wydawnictwo Fakt.
• Szuba, Ludwik. 2002. Polityka oświatowa państwa polskiego w latach 1944–1955. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Śledzianowski, Jan. 2008. Ksiądz Czesław Kaczmarek, biskup kielecki 1895–1963. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
• Walewander, Edward (red.). 2002. Oblicze ideologiczne szkoły polskiej w latach 1944–1955. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski.
• Wyszyński. Stefan. 1982. Zapiski więzienne. Paryż: Editions du dialogue.
• Wyszyński, Stefan. 2003. Pro memoria 1948–1953. Maszynopis (cyt. za: Jan Żaryn. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton).
• Zamiatała, Dominik. 2000. Caritas. Działalność i likwidacja organizacji 1945–1950. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Zbudniewek, Janusz. 1994. „Prawodawstwo i praktyka władz centralnych i terenowych PRL w zakresie kultu religijnego”. Chrześcijanin w Świecie 196 (4): 101–118.
• Zieliński, Zygmunt. 2003. Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Wydawnictwo Polwen.
• Żaryn, Jan. 1997a. Kościół a władza w Polsce (1945–1950). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Żaryn, Jan. 1997b. „Nieznany list Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego do Stolicy Apostolskiej w sprawie tzw. Porozumienia z rządem z 14 kwietnia 1950 r.”. Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały 2: 291–308.
• Żaryn, Jan. 2003. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
• Żukowski, Marek. 2001. Krótki oddech wolności. Pomorze Zachodnie w latach 1945–1957. Koszalin: Towarzystwo Ziemi Darłowskiej.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6069.80.05