Przestępstwo polityczne jako kategoria prawnokarna

• Authors: Tomasz Kuczur

Title variants

Przestępstwo polityczne jako kategoria prawnokarna

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przestępstwa polityczne, mimo że „wprost” nie zostały przez ustawodawcę określone we współczesnym rozwiązaniu kodeksowym z 6 czerwca 1997 r., stanowią określony „zestaw” czynów zabronionych, podejmowanych przez sprawcę w określonych uwarunkowaniach politycznych i społecznych. Ustawodawca w kodeksie karnym z 6 czerwca 1997 r. wyodrębnił stany faktyczne czynów skierowanych przeciwko państwu (podobnie w k.k. z 1969 r. i k.k. z 1932 r.), które noszą znamiona czynów karalnych o charakterze politycznym. W okresie dwudziestolecia międzywojennego czyny zostały dookreślone w dwóch rozporządzeniach Prezydenta RP z lat 1928 i 1934, penalizujących przestępstwo szpiegostwa oraz w kodeksie karnym z 1932 r. Typizacja tych czynów nie miała charakteru zbyt skomplikowanego i była dość jednorodna. Po roku 1944/1945 w doktrynie komunistycznego prawa karnego ukształtował się termin: przestępstwo kontrrewolucyjne. Charakter tzw. dekretów rozliczeniowych z lat 1944–1946 zdominował interpretacje tego pojęcia do roku 1956. Po przełomie październikowym inaczej traktowano ten czyn zabroniony. Nastąpiło wówczas odejście od hiperkryminalizacji i hiperpenalizacji podobnych zachowań na rzecz utrzymywania się tendencji prokryminalizacyjnych i propenalizacyjnych. Doktrynalne rozważania na temat ujmowania czynów określanych jako przestępstwo kontrrewolucyjne zdominowały w tym czasie jego charakterystykę kryminalną. Czyn kontrrewolucyjny był zawsze czynem politycznym. Wtłoczenie do systemu prawnego państwa kodeksu karnego z 1969 r. uporządkowało katalog czynów politycznych skierowanych przeciwko państwu. Określono je, już w nazwie rozdziału kodeksu karnego z 1969 r., jako przestępstwa przeciwko interesom politycznym i gospodarczym państwa. Po przełomie roku 1989 i zapoczątkowaniu procesu dekonstrukcji systemowej, przed ustawodawcą stanęło wyzwanie związane z rehabilitacją osób skazanych za działalność (polityczną) na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego oraz zagadnienie rozliczenia wcześniejszej kryminalnej (politycznej) działalności państwowej. Wreszcie w kodeksie karnym z 1997 r. ponownie stypizowano w art. 127–137 (9) katalog czynów skierowanych przeciwko państwu, które należy określić jako przestępstwa polityczne.

EN

Political crimes, even though they were not ‘explicitly’ defined by the legislator in the contemporary code solution of June 6, 1997, constitute a specific set of prohibited acts, undertaken by the perpetrator under specific political and social conditions. In the criminal code of 6 June 1997, the legislator distinguished the factual states of acts directed against the state (similarly in the Criminal Code of 1969 and the Penal Code of 1932), which bear the features of punishable acts of a political nature. In the interwar period, the acts were specified in two ordinances of the President of the Republic of Poland from 1928 and 1934, penalizing the crime of espionage, and in the penal code of 1932. The typification of these acts was not too complicated and was quite uniform. After 1944/1945, the term ‘counter-revolutionary crime’ was coined in the doctrine of communist criminal law. The nature of the decrees of 1944–1946 settling with the past dominated the interpretations of this concept until 1956. After the October coup, this prohibited act was treated differently. At that time, there was a departure from hyper-criminalization and hyper-penalization of similar behaviors in favor of the persistence of pro-criminalization and pro-penalization tendencies. Doctrinal considerations on the treatment of acts defined as counter-revolutionary crimes dominated at that time its criminal characteristics. A counter-revolutionary act was always a political act. Forcing the penal code of 1969 into the legal system of the state organized the catalog of political acts directed against the state. They were already defined in the title of a chapter of the 1969 Penal Code – as crimes against the political and economic interests of the state. After the breakthrough of 1989 and the initiation of the process of systemic deconstruction, the legislator was faced with the challenge of rehabilitation of people sentenced for (political) activities for the sake of the independent existence of the Polish state and the issue of the settlement of previous criminal (political) state activities. Finally, in the Penal Code of 1997, Art. 127–137 (9) a list of acts against the state that should be defined as political crimes was defined.

Keywords

PL

przestępstwo polityczne; przestępstwo przeciwko państwu; bezpieczeństwo państwa; przestępstwo polityczne; przestępstwo przeciwko państwu; bezpieczeństwo państwa

EN

political crime; crime against the state; state security

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica
• Year: 2020
• Volume: 92
• Pages: 147-171

Dates

published

2020-11-03

Contributors

author

Tomasz Kuczur

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Wydział Nauk Politycznych i Administracji, Katedra Systemów Politycznych i Administracyjnych

• https://orcid.org/0000-0002-7010-8207

References

• Andrejew, Igor. 1989. Podstawowe pojęcia nauki o przestępstwie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Arnold, Jörg. Ewa Weigend. 1998. „Prawo karne, zmiana systemu politycznego i obrachunek z przeszłością w Polsce i w Niemczech. Próba podsumowania”. W Prawo karne a problem zmiany ustroju politycznego. 23–57. Red. Albin Eser, Andzej Zoll. Kraków: Zakamycze.
• Bosiacki, Adam. 1998. „U źródeł socjalizmu realnego: koncepcja prawa według Lenina”. Studia Iuridica 35: 15–42.
• Falandysz, Lech. Krzysztof Poklewski-Koziełł. 1989. „Przestępczość polityczna – zarys problematyki”. Archiwum Kryminologii 16: 189–210.
• Gardocki, Lech. 1998. Prawo karne. Warszawa: C.H. Beck.
• Hoc, Stanisław. 1984. „Przestępstwo polityczne. Koncepcje teoretyczne i ustawowe”. Zeszyty Naukowe Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 37: 101–115.
• Hoc, Stanisław. 2003. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
• Kardas, Piotr. 1998. „Przestępstwo polityczne w prawie polskim. Próba analizy teoretycznej na tle obowiązującego stanu prawnego”. Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1–2: 135–196.
• Kauba, Krzysztof. 1995. „Ustawa rehabilitacyjna’”. Studia Iuridica 37: 177–186.
• Kładoczny, Piotr. 1998. „Kilka uwag na temat dekretu z 30 października 1944 r. o ochronie państwa”. Studia Iuridica 35: 137–158.
• Lam, Stanisław. Red. 1927. Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta i Michalskiego: z wieloma mapami, tablicami i ilustracjami w tekście. T. 4. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski.
• Lityński, Adam. 1976. Przestępstwa polityczne w polskim prawie karnym XVI–XVIII wieku. Katowice: Uniwersytet Śląski.
• Lityński, Adam. 2002. W wieku totalitaryzmów. Między humanitaryzmem a totalitaryzmem. Studia z dziejów prawa karnego. Tychy: Śląskie Wydawnictwa Naukowe WSZiNS.
• Popławski, Henryk. 1986. „Przestępstwa polityczne”. Zeszyty Naukowe Akademii Spraw Wewnętrznych 42: 115–130.
• Rajzman, Henryk. 1948. Zdrada kraju w prawie polskim. Warszawa: Książka.
• Rogemann, Herwig. 1998. „Karnoprawny stosunek do przeszłości NRD na przykładzie odpowiedzialności za strzały przy Murze Berlińskim i sądowe bezprawie jako obraz politycznego prawa karnego”. W Prawo karne a problem zmiany ustroju politycznego. 93–120. Red. Albin Eser, Andrzej Zoll. Kraków: Zakamycze.
• Utrat-Milecki, Jarosław. 1997. Polityczność przestępstwa. Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
• Utrat-Milecki, Jarosław. 1998. „Ius Aequum?” Studia Iurudica 35: 115–136.
• Wilk, Lesław. 1993. „Ustawowa rehabilitacja osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległości”. Problemy Prawa Karnego 19: 63–73.
• Wojciechowska, Janina. 1975. Zdrada ojczyzny w polskim prawie karnym na tle porównawczym. Wrocław: Ossolineum.
• Zoll, Andrzej. 1997. „Problem okoliczności wyłączających bezprawność czynu w okresie politycznej zmiany systemu”. Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 1: 93–102.
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, (Dz.U. z 1944 r., nr 4, poz. 16).
• Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. – Kodeks Karny Wojska Polskiego, (Dz.U. z 1944 r., nr 6, poz. 27).
• Dekret z dnia 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, (Dz.U. z 1945 r., nr 53, poz. 300).
• Dekret z dnia 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego, (Dz.U. z 1946 r., nr 5, poz. 46).
• Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa, (Dz.U. z 1946 r., nr 30, poz. 192).
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483).
• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami Nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem Nr 2, (Dz.U. z 1993 r., nr 61, poz. 284).
• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r., (Dz.U. z 1977 r., nr 38, poz. 167).
• Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 stycznia 1984 r. w sprawie warunków użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, (Dz.U. z 1984 r., nr 6, poz. 29).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 lutego 1928 r. o karach za szpiegostwo i niektóre inne przestępstwa przeciw Państwu, (Dz.U. z 1928 r., nr 18, poz. 16).
• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny, (Dz.U. z 1932 r., nr 60, poz. 571).
• Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz.U. z 1921 r., nr 44, poz. 267).
• Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny, (Dz.U. z 1969 r., nr 13, poz. 94).
• Ustawa z dnia 12 lipca 1995 r. o zmianie Kodeksu karnego, Kodeksu karnego wykonawczego oraz o podwyższeniu dolnych i górnych granic grzywien i nawiązek w prawie karnym, (Dz.U. z 1995 r., nr 95, poz. 475).
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, (Dz.U. z 1997 r., nr 88, poz. 553).
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, (Dz.U. z 1997 r., nr 90, poz. 557).
• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, (Dz.U. z 1997 r., nr 89, poz. 555).
• Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, (Dz.U. z 1998 r., nr 155, poz. 1016).
• https://dejure.org/gesetze/StGB/94.html
• https://www.bpb.de/nachschlagen/lexika/recht-a-z/22377/hochverrat

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6069.92.11