Wzorzec listu jako narzędzie edukacji i wychowania dzieci i młodzieży w XIX wieku (na podstawie listownika Józefa Chociszewskiego)

• Authors: Izabela Kępka , Lucyna Warda-Radys

Title variants

Wzorzec listu jako narzędzie edukacji i wychowania dzieci i młodzieży w XIX wieku (na podstawie listownika Józefa Chociszewskiego)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule poddano analizie XIX-wieczny zbiór wzorów listów przygotowany przez Józefa Chociszewskiego dla dzieci i młodzieży: Listownik dla młodzieży zawierający wzory listów z dodatkiem powinszowań, łamigłówek, wierszyków, powiastek i nauki grzeczności dla młodzieży (Bytom 1900). Przyjrzano się zamieszczonym w tej publikacji tekstom listów pod kątem wykorzystania przez autora ich cech gatunkowych (na płaszczyźnie strukturalnej, pragmatycznej, poznawczej i stylistycznej) dla edukacji młodzieży. Listownik Chociszewskiego to nie tylko zbiór przykładów korespondencji dziecięco-młodzieżowej, ale przede wszystkim narzędzie służące różnym aspektom edukacji i wychowania młodych Polaków w czasie zaborów. Autor starał się rozwijać u swoich czytelników ogólną kompetencję językową i zachęcić do używania języka polskiego, przedstawiając bardzo bogaty wybór leksyki, formuł i środków stylistycznych do odtwarzania w różnych sytuacjach komunikacyjnych. Uczył ich przy tym językowego savoir-vivre’u. Wyraźny cel edukacyjno-wychowawczy miały także: dobór treści listów fikcyjnych i wybór autorów listów autentycznych oraz przedstawiony w nich bogaty system wartości charakterystycznych dla polskiej katolickiej rodziny. Chociszewski dążył w ten sposób do ukazania w listowniku polskiej kultury i do kształtowania polskiej świadomości narodowej.

EN

The article analyzes the XIX century collection of letter patterns prepared by Józef Chociszewski for children and youths: Listownik dla młodzieży zawierający wzory listów z dodatkiem powinszowań, łamigłówek, wierszyków, powiastek i nauki grzeczności dla młodzieży (Bytom 1900). Letters included in this publication were examined in terms of the author’s use of their species traits (at the structural, pragmatic, cognitive and stylistic level) for youth education. The pattern of the letter by Chociszewski is not only a collection of examples of kids’ and youths’ correspondence, but above all a tool for various aspects of education and upbringing of young Poles during the partitions. The author tried to develop general language skills in his readers and encourage the use of the Polish language, presenting a very wide selection of lexis, formulas and stylistic means for reproduction in various communication situations. He taught them ”language savoir-vivre”. A clear educational purpose were also: a selection of the content of fictitious letters, selection of the authors of authentic letters and the rich system of values characteristic in the Polish Catholic family presented in the letters. In this way, J. Chociszewski aimed to show the Polish culture in the letter-writing manuals and to shape Polish national consciousness.

Keywords

PL

wzorzec listu; styl; wartości; genologia; wzorzec listu; styl; wartości; genologia

EN

pattern of the letter; style; values; genology

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
• Year: 2020
• Volume: 54
• Pages: 91-108

Dates

published

2020-12-02

Contributors

author

Izabela Kępka

author

Lucyna Warda-Radys

References

• Błażewicz E., 1981, Podręczniki pisania listów w Polce XIX wieku jako źródło historyczne, „Studia Źródłoznawcze. Commentationes” 26, s. 175–182.
• Ihnatowicz E., 1992, Listy autorów listowników drugiej połowy XIX wieku, „Przegląd Humanistyczny” 6, s. 175–182.
• Jakubiak K., Nawrot-Borowska M., 2016, Rodzina polska w XIX wieku jako środowisko wychowawcze i jej funkcja edukacyjna, „Studia Paedagogica Ignatiana. Rocznik Wydziału Pedagogicznego Akademii Ignatianum w Krakowie” 19 (2), s. 15–46. http://dx.doi.org/10.12775/SPI.2016.2.001
• Janiak-Jasińska A., 2000, Wyznaczniki sztuki epistolograficznej w świetle listowników z 2 połowy XIX wieku, w: J. Sztachelska, E. Dąbrowicz (red.), Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 255–263.
• Królikowski J.F., 1826, Proste zasady stylu polskiego, rozmaitymi postrzeżeniami względem języka, dla użytku jasno, zwięźle, poprawnie, gładko i szczerze po polsku pisać chcących, praktycznie w przykładach okazane, a wzorami rozmaitego toku i sposobu pisania, nauką o listach, wykładem pewnej liczby synonimów i kilku rozprawkami o języku tudzież wyjaśnieniami pisowni dopełnione, Poznań: Król. Nadworna Drukarnia W. Deckera i Spółki, J.A. Munk.
• Książek E., 2008, Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Lewińska A., 2012, Ojców mowę znać należy. Język elementarzy polskich wydawanych na Pomorzu Gdańskim w latach 1840–1920 jako narzędzie kształcenia i wychowania, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
• Matuszewska P., 1979, Drukowane zbiory listów w Polsce XVIII wieku, „Pamiętnik Literacki” 70, z. 4, s. 3–22.
• Matuszewska P., 1982, Listowniki polskie: stan i perspektywy badań, „Pamiętnik Literacki” 73, z. 3/4, s. 41–53.
• Miozga E., 2000, Osiemnastowieczne listowniki. Teoria i praktyka, Katowice: Biblioteka Śląska.
• Mroczek K., 1978, Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą, „Pamiętnik Literacki” 69, z. 2, s. 127–148.
• Post M., 2001, Efekty i akty perlokucyjne, w: W. Kubiński, D. Stanulewicz (red.), Językoznawstwo kognitywne II. Zjawiska pragmatyczne, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, s. 135–147.
• Puzynina J., 1991, Jak pracować nad językiem wartości, w: J. Bartmiński, J. Puzynina (red.), Język a Kultura, t. 2: Zagadnienia leksykalne i aksjologiczne, Wrocław: Wiedza o Kulturze, s. 129–137.
• Searle J.R, 1969, Speech Acts, Cambridge: Cambridge University Press.
• Searle J.R., 1980, Czym jest akt mowy?, tłum. H. Buczyńska-Garewicz, „Pamiętnik Literacki” 71, z. 2, s. 241–248.
• Skwarczyńska S., 1937, Teoria listu, Lwów: nakładem Towarzystwa Naukowego.
• Sławiński J. (red.), 1988, Słownik terminów literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Sobkowiak W., 1937, Józef Chociszewski (1837–1914), Gniezno: [s.n.], http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F7505%2Fdirectory.djvu (dostęp: 15.03.2018).
• Socha I., 2001, „Przykładne, użyteczne i zabawne”. O polskich książkach dla młodego odbiorcy na Śląsku w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Szafranalias-Szafrańska I., 2016, Książka użytkowa dla dzieci i młodzieży w drugiej połowie XIX w., „Nowa Biblioteka. Usługi, Technologie Informacyjne i Media” 4 (23), s. 11–41.
• Wieczorek U., 1999, Wartościowanie, perswazja, język, Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Winniczuk L., 1953, Epistolografia. Łacińskie podręczniki epistolograficzne w Polsce XV–XVI wieku, Warszawa: Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego.
• Wojtak M., 2004, Gatunki prasowe, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej.
• Wojtak M., 2014, Genologiczna analiza tekstu, „Prace Językoznawcze” 16, z. 3, s. 63–71.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6077.54.07