Pole semantyczne CIAŁO CZŁOWIEKA w słowniku tykocińskim Zygmunta Glogera

• Authors: Beata Kuryłowicz

Title variants

EN

The semantic field THE HUMAN BODY in Zygmunt Gloger’s Tykocin Dictionary

Abstracts

EN

The subject of the article is the dialect lexis forming the semantic field CIAŁO CZŁOWIEKA (The Human Body), extracted from the 19th-century dictionary of folk dialect by Zygmunt Gloger (Słownik gwary ludowej w okr. tykocińskim). The author describes the structure of the field, shows the meaning of the lexemes forming this field, determines the place of the words within it, presents the semantic relations (synonymy, polysemy, hyponymy and meronymy) between the words. The analysis shows that Gloger recorded 298 lexemes referring to the human body, with the largest number of names grouped in subfields 1. body, its parts, physical features, appearance (110) and 4. physiological activities and states, fitness and efficiency of the body, senses, diseases, and treatment (98), and the most frequent type of semantic relation is synonimy.

PL

Przedmiotem artykułu jest leksyka gwarowa tworząca pole semantyczne CIAŁO CZŁOWIEKA, wyekscerpowana z XIX-wiecznego słownika gwary ludowej Zygmunta Glogera (Słownik gwary ludowej w okr. tykocińskim). Autorka opisuje strukturę pola, pokazuje znaczenie leksemów tworzących to pole, ustala miejsce wyrazów w jego obrębie, prezentuje relacje semantyczne (synonimię, polisemię, hiponimię i meronimię) między wyrazami. Z przedstawionej analizy wynika, że Gloger zanotował 298 leksemów dotyczących ciała człowieka, najwięcej nazw grupują podpola 1. ciało, jego części, cechy fizyczne, wygląd (110) i 4. czynności i stany fizjologiczne, sprawność i wydolność organizmu, zmysły, choroby, leczenie (98), a najczęstszym typem relacji semantycznej jest synonimia.

Keywords

PL

gwara Polski północno-wschodniej; leksyka dotycząca ciała człowieka; leksykografia gwarowa; pole semantyczne; relacje semantyczne

EN

the dialect of north-eastern Poland; lexis regarding the human body; dialect lexicography; semantic field; semantic relations

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
• Year: 2022
• Volume: 56
• Pages: 351-365

Dates

published

2022

Contributors

author

Beata Kuryłowicz

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000323094313

References

• Białoskórska M., 1994, Staropolskie semantyczne dublety słowotwórcze rzeczownikowe i ich kontynuacja w polszczyźnie XVI oraz XX wieku, w: M. Kucała, Z. Krążyńska (red.), Studia historycznojęzykowe I, Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, s. 29–41.
• Buttler D., 1967, Koncepcja pola znaczeniowego, „Przegląd Humanistyczny” 2, s. 41–59.
• Buttler D., 1984, Zmienność znaczeń wyrazów w polszczyźnie przełomu XIX i XX wieku. III. Repartycja semantyczna dubletów słowotwórczych, „Poradnik Językowy” 5, s. 276–289.
• Dubisz S., 2002, Język - historia - kultura (wykłady, studia, analizy), t. 1, Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Filar D., 2010, Synonimia leksykalna w leksykologii i leksykografii polskiej, „Roczniki Humanistyczne” 6, s. 41–57.
• Gawroński A., 1928, Szkice językoznawcze, Warszawa: Wydawnictwo Gebethner i Wolff, s. 199–217.
• Gloger Z., 1893, Słownik gwary ludowej w okr. tykocińskim, „Prace Filologiczne” IV, s. 795–904.
• Handke K., 2010, Pole semantyczne barw fioletu w twórczości Stefana Żeromskiego, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 45, s. 49–64. https://doi.org/10.11649/sfps.2010.003
• Jankowiak L.A., 2005, Słownictwo medyczne Stefana Falimirza, t. 1, Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (SOW).
• Jankowiak L.A., 2015, Synonimia w polskiej terminologii medycznej drugiej połowy XIX wieku (na podstawie „Słownika terminologii lekarskiej polskiej” z 1881 roku), Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk (SOW). https://doi.org/10.14746/pspsj.2015.22.1.5
• Kaczmarek L., 1936, Sposoby spieszczeń w wielkopolskiej pieśni ludowej, „Język Polski” 21, s. 141–147.
• Karaś H., b.r., Ekspresywne nacechowanie wypowiedzi, http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=leksykon&lid=564 (dostęp: 23.02.2022).
• Kleszczowa K., 2003, Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Kuryłowicz B., 2005, Zygmunt Gloger jako językoznawca, „Roczniki Humanistyczne” 6, s. 61–80.
• Kuryłowicz B., 2006a, Charakterystyka fonetyczna dziewiętnastowiecznej gwary tykocińskiej, „Białostockie Archiwum Językowe” 6, s. 41–61. https://doi.org/10.15290/baj.2006.06.04
• Kuryłowicz B., 2006b, Językowy obraz świata roślin w dziewiętnastowiecznych słowniczkach gwarowych, w: B. Nowowiejski (red.), Wokół polszczyzny dawnej i obecnej, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 155–167.
• Kuryłowicz B., 2006c, Tykocińskie nazwy i określenia człowieka w słowniczku Zygmunta Glogera, w: H. Sędziak, D. Czyż (red.), Polszczyzna regionalna IV, Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika, s. 295–302.
• Kuryłowicz B., 2007a, O słowniczku tykocińskim Zygmunta Glogera, w: I. Kaproń-Charzyńska, J. Kamper-Warejko (red.), Z zagadnień leksykologii i leksykografii języków słowiańskich, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 87–97.
• Kuryłowicz B., 2007b, Słowotwórstwo dziewiętnastowiecznej gwary tykocińskiej, „Białostockie Archiwum Językowe” 7, s. 83–97. https://doi.org/10.15290/baj.2007.07.08
• Kuryłowicz B., 2008, Uwagi o fleksji w tykocińskim słowniku Zygmunta Glogera, w: H. Sędziak, D. Czyż (red.), Polszczyzna regionalna V, Ostrołęka: Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Adama Chętnika, s. 162–169.
• Kuryłowicz B., Nowowiejski B., 2020, Słownik gwary ludowej w okr[ęgu] Tykocińskim, w: B. Nowowiejski, B. Kuryłowicz (red.), Dziewiętnastowieczne słowniczki gwarowe z Polski północno-wschodniej, cz. 2, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, s. 7–205.
• Markowski A., 1990, Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, t. 1–2, Warszawa: Uniwersytet Warszawski.
• Markowski A., 2012, Wykłady z leksykologii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Mikołajczak-Matyja N., 2008, Hierarchiczna struktura leksykonu umysłowego. Relacje semantyczne w leksykonie widzących i niewidomych użytkowników języka, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
• Miodunka W., 1980, Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania, Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Nitsch K., 1911, Mowa ludu polskiego, Warszawa: E. Wende i Sp, Kraków: skład główny Leon Frommer.
• Okoniowa J., Okoń J., 2019, Zygmunta Glogera „Słownik gwary ludowej w okręgu tykocińskim”. Dopełnienia, Kraków: Collegium Columbinum.
• Pisarek W., 1967, Pojęcie pola wyrazowego i jego użyteczność w badaniach stylistycznych, „Pamiętnik Literacki” 2, s. 493–516.
• Polański K. (red.), 1993, Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Skubalanka T., 1970, Problemy synonimii poetyckiej, w: M. Głowiński (red.), Studia z teorii i historii poezji, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 429–445.
• Stobiecki K., 2011, Teoria semantyki w kontekście hierarchicznych relacji semantycznych, „Językoznawstwo: Współczesne Badania, Problemy i Analizy Językoznawcze” 5, 167–175.
• Szczaus A., 2005, Rzeczownikowe synonimy słowotwórcze w polszczyźnie XVI wieku, Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Tokarski R., 1984, Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Tokarski R., 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Trier J., 1931, Der Deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes, Heidelberg: Heidelberg, C. Winter.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6077.56.21

Biblioteka Nauki

20679058