Semantyka miłości w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli

• Authors: Marek Marczak

Title variants

EN

The meanings of lexeme miłość in Nowy Wielki Dykcjonarz by Pierre Danet and Dymitr Franciszek Kola

Abstracts

EN

The paper aims to describe the meanings of the lexeme miłość [love] in the French-Latin-Polish Nowy Wielki Dykcjonarz [New Grand Dictionary] by Pierre Danet and Dymitr Franciszek Kola. The dictionary notes in separate entries the romantic, aromantic (family ties, friendship) and religious (theological virtue) aspects of the lexeme. The dictionary material relating to these three aspects is analysed and described. Special attention was paid to the conceptualisation of miłość as a virtue and its presentation in the context of other virtues noted in the dictionary. The analysis shows that the separation of a religious understanding of love is a peculiarity of the Danet–Kola dictionary. This aspect is rarely used in the general language today. It may be suspected that in the eighteenth-century worldview, the perception of love was more grounded in faith, which influenced the way it was described in the dictionary.

PL

Celem artykułu jest opisanie różnych znaczeń leksemu miłość we francusko-łacińsko-polskim Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli. Słownik notuje w oddzielnych artykułach hasłowych romantyczne, aromantyczne (więzy rodzinne, przyjacielskie) i religijne (cnota teologiczna) interpretacje pojęcia. Wskazano i opisano elementy materiału słownikowego odnoszące się do tych trzech aspektów. Szczególną uwagę poświęcono miłości konceptualizowanej jako cnota oraz przedstawieniu jej w kontekście innych cnót notowanych w słowniku. Wyniki analizy pokazują, że wyodrębnienie ściśle religijnego rozumienia miłości jest osobliwością dykcjonarza Daneta–Koli. Takie rozumienie współcześnie słabo zaznacza się w języku ogólnym. Można podejrzewać, że w XVIII-wiecznym obrazie rzeczywistości percepcja miłości była bardziej ugruntowana w wierze, co wpłynęło na sposób jej objaśnienia i kategoryzacji w Nowym wielkim dykcjonarzu.

Keywords

PL

miłość; cnota; słowniki wielojęzyczne XVIII wieku; leksykografia historyczna; leksykologia historyczna

EN

love; virtue; 18th century multilingual dictionaries; historical lexicography; historical lexicology

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica
• Year: 2022
• Volume: 56
• Pages: 387-403

Dates

published

2022

Contributors

author

Marek Marczak

• Uniwersytet w Białymstoku

• https://orcid.org/0000000256622904

References

• Baehr J., 2011, The inquiring mind: on intellectual virtues and virtue epistemology, Oxford: Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199604074.001.0001
• Bejczy I. (red.), 2007, Virtue Ethics in the Middle Ages: Commentaries on Aristotle’s Nicomachean Ethics, 1200–1500, Leiden: Brill, https://brill.com/view/title/12749 (dostęp: 5.02.2022). https://doi.org/10.1163/ej.9789004163164.i-376
• Bierwiaczonek B., 2000, Religijne subkategorie miłości, „Język a Kultura” 14, s. 79–115.
• Blackburn S., 2008, The Oxford Dictionary of Philosophy, wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199541430.001.0001/acref-9780199541430 (dostęp: 7.02.2022).
• Bladyniec-Sośnierz A.M., 2017, Pojęcia wyrażające cnotę miłości w Biblii, „Collectanea Theologica” 1, s. 75–89. https://doi.org/10.21697/ct.2017.87.1.04
• Bochnakowa A., 1991, Le Nouveau grand dictionnaire françois, latin et polonois et sa place dans la lexicographie polonaise, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Bochnakowa A., 2014, Kilka uwag po lekturze artykułu Ryszarda Mączyńskiego „Jak pijarzy dykcjonarz Daneta wydawali (czyli o pożytku sięgania do źródeł)”, „Hereditas Monasteriorum” 4, s. 401–405.
• Colton R.G., 2019, St. Thomas, Teaching, and the Intellectual Virtue of Art, „American Catholic Philosophical Quarterly” 1, s. 101–127. https://doi.org/10.5840/acpq20181128166
• Fluda-Krokos A., 2008, Nazwy roślin w „Wielkim dykcjonarzu J.Mći X. Daneta Opata francuskim, łacińskim i polskim…” 1743–1745 (szkic), w: M. Kopacz, A. Szurlej (red.), III Krakowska Konferencja Młodych Uczonych, Kraków: Grupa Naukowa Pro Futuro: Fundacja dla AGH, s. 559–566.
• Fluda-Krokos A., 2011, Nowy wielki dykcjonarz J. Mći X. Daneta opata francusko-łacińsko-polski… (1743–1745) - niezbędne źródło do historii języka polskiego, w: B. Dunaj, M. Rak (red.), Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, Kraków: Księgarnia Akademicka, s. 83–90.
• Głąbska M., 2012, Rama interpretacyjna pojęcia ‘miłość’ w polszczyźnie, w: A. Mikołajczuk, K. Waszakowa (red.), Odkrywanie znaczeń w języku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 105–123.
• Gracia J., Reichberg G., Schumacher B. (red.), 2003, The Classics of Western Philosophy: A Reader’s Guide, Oxford: Wiley-Blackwell.
• Grzegorczykowa R., Mikołajczuk A., 2020, Rozumienie współczesne i dzieje wyrażenia miłość własna w polszczyźnie, „Prace Filologiczne” 73, s. 545–569. https://doi.org/10.32798/pf.505
• Iwanowska A., 1986, Wyrazy „żeglarskie” w dykcjonarzach Michała Abrahama Troca. Kilka uwag o kształtowaniu się polskiej leksyki morskiej XVIII w., „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Językoznawcze” 12, s. 43–86.
• Iwanowska A., 1989a, Troc czy Trotz? (Część I), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 25, s. 17–29.
• Iwanowska A., 1989b, Michał Abraham Troc i bracia Załuscy, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2, s. 237–260.
• Iwanowska A., 1990, Troc czy Trotz? (Część II), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 26, s. 25–39.
• Iwanowska A., 1991a, Praca Michała Abrahama Troca nad słownictwem morskim, „Gdańskie Studia Językoznawcze” 5, s. 31–58.
• Iwanowska A., 1991b, O definicjach słownikowych w „Nouveau dictionnaire francois, allemand et polonois” Michała Abrahama Troca, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 28, s. 5–22.
• Iwanowska A., 1993, Michał Abraham Troc - lektor języka polskiego w Lipsku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Prace Historycznoliterackie” 16, s. 73–85.
• Iwanowska A., 1996, Znaki czasu w słowniku Michała Abrahama Troca, w: K. Stasiewicz, S. Achremczyk (red.), Między barokiem a oświeceniem: nowe spojrzenie na czasy saskie, Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych, s. 271–283.
• Jakubczyk M., 2016, Leksykografia polsko-francuska XVIII wieku w perspektywie metaleksykograficznej, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 57–59.
• Jakubowicz M., 2000, Dwa oblicza miłości. Porównanie językowych obrazów miłości tkwiących w etymologii i frazeologii, „Język a Kultura” 14, s. 233–244.
• Janicki J.J., 2015, Historia Eucharystii w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w świetle wybranych źródeł (II–IV w.), „Textus et Studia” 4, s. 95–126.
• Kajtoch W., 2012, Pisząc: miłość, „Polonistyka” 12, s. 89–106.
• Kaszewski M., 2018, Eksplicytne i implicytne wykładniki potoczności w dykcjonarzu Daneta–Koli, w: M. Posturzynska-Bosko, P.K. Sorbet (red.), Scripta manent V Badania diachroniczne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Kopeć U., 2009, Językowy obraz miłości i nienawiści w definicjach metaforycznych licealistów klas pierwszych, w: K. Ożóg (red.), Język żyje. Rzecz o współczesnej polszczyźnie, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, s. 123–133.
• Kuchowicz Z., 1975, Obyczaje staropolskie, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• Kuryłowicz B., 2019, Terminologia matematyczna w „Nowym dykcjonarzu” Michała Abrahama Troca na tle polskiej i europejskiej tradycji naukowej. Prolegomena, „Język Polski” 3, s. 62–71. https://doi.org/10.31286/JP.99.3.5
• Kuryłowicz B., 2020, Terminologia medyczna w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Troca na tle źródeł z XVI i XVII wieku, „Poradnik Językowy” 5, s. 76–87. https://doi.org/10.33896/PorJ.2020.5.6
• Kuryłowicz B., 2021, Największe dzieła polskiej leksykografii XVIII wieku (Nowy dykcjonarz Michała Abrahama Troca oraz Nowy wielki dykcjonarz Piotra Daneta i Dymitra Koli) z perspektywy współczesnych badań historycznojęzykowych: nowe wyzwania i potrzeby badawcze, „Białostockie Archiwum Językowe” 21, s. 97–107. https://doi.org/10.15290/baj.2021.21.06
• Langlands R., 2006, Sexual Morality in Ancient Rome, Cambridge: Cambridge University Press, http://ebooks.cambridge.org/ref/id/CBO9780511482823 (dostęp: 21.02.2022).
• Leszczyński Z., 1978, W sprawie datowania pożyczek leksykalnych, w: M. Basaj (red.), Z polskich studiów slawistycznych. Seria 5: prace na VIII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Zagrzebiu 1978, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 263–269.
• Lis S., 1996, Kategorie sprawiedliwości według św. Tomasza z Akwinu, „Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej” 3, s. 221–236.
• Łukarska B., 2016, Religijność mieszkańców polskich miast w świetle wybranych przekazów piśmiennictwa religijnego XVII i XVIII w., „Łódzkie Studia Teologiczne” 2, s. 133–147.
• Marczak M., 2020, Polskie adaptacje łacińskich i francuskich nazw miejscowych w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli, „Linguodidactica” 24, s. 159–171. https://doi.org/10.15290/lingdid.2020.24.12
• Marczak M., 2021, Leksyka z zakresu wróżbiarstwa i czarów w Nowym wielkim dykcjonarzu Pierre’a Daneta i Dymitra Franciszka Koli, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 2, s. 107–124. https://doi.org/10.14746/pspsj.2021.28.2.6
• Mauroy H., 2014, L’amour-propre : une analyse théorique et historique, „Revue européenne des sciences sociales” 2, s. 73–104. https://doi.org/10.4000/ress.2800
• Mączyński R., 2013, Jak pijarzy dykcjonarz Daneta wydawali (czyli o pożytku sięgania do źródeł), „Hereditas Monasteriorum” 2, s. 219–251.
• McDonnell M., 2006, Roman manliness: virtus and the Roman Republic, Cambridge: Cambridge University Press.
• Myszor W., 1990, Chrześcijanie wobec świata: Praca charytatywna w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 23–24, s. 193–201.
• Nicols J., 2011, Hospitality among the Romans, Oxford: Oxford University Press, http://oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780195188004.001.0001/oxfordhb-9780195188004-e-20 (dostęp: 21.02.2022). https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195188004.013.0020
• Nowakowska-Kempna I., 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim, Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie.
• Pajdzińska A., 1999, Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, w: J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, s. 83–101.
• Piotrowiak D., 2014, Przejawy sarmackiej religijności w relacjach cudzoziemców odwiedzających Rzeczpospolitą w XVIII wieku, „Tematy i Konteksty” 4, s. 401–412.
• Rabowicz E., 1967, Kola Franciszek, w: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 13, Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 284.
• Raszewska-Żurek B., 2011, Kobieca cnota. Próba zrozumienia ewolucji znaczenia cnoty na przestrzeni wieków, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 46, s. 83–102. https://doi.org/10.11649/sfps.2011.006
• Raszewska-Żurek B., 2012, Leksem „cnota” i leksemy pokrewne w języku polskim w ciągu wieków, „Język Polski” 2, s. 113–125.
• Raszewska-Żurek B., 2021, Pomoc jako wartość w historii języka polskiego, „Język Polski” 1, s. 96–109. https://doi.org/10.31286/JP.101.1.8
• Rodek E., 2012, Polska terminologia gramatyczna w polskiej wersji słownika Pierre’a Daneta, „LingVaria” 1, s. 99–112.
• Sakowicz E., 2008, Miłość, w: E. Ziemann (red.), Encyklopedia katolicka, t. 12, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 1127–1128.
• Schulz F., 1956, Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy i po Polsce w latach 1791–1793, oprac. W. Zawadzki, Warszawa: Czytelnik.
• Szczepankowska I., 2019, Zalety modelu objaśniania znaczeń w osiemnastowiecznym dykcjonarzu Piotra Daneta i Franciszka Koli z perspektywy współczesnej semantyki i leksykografii, „Język Polski” 3, s. 72–83. https://doi.org/10.31286/JP.99.3.6
• Taraszkiewicz J., 2015, Pierwsze stulecie Zakonu Pijarów na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1642–1740), Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Tokarczyk R.A., 2016, Sprawiedliwość: Próba syntetycznej systematyzacji zagadnień, „Gdańskie Studia Prawnicze” 35, s. 13–50.
• Tucker S.R. (red.), 2015, The virtues and vices in the arts: a sourcebook, Cambridge: The Lutterworth Press.
• Walczak B., 1994, Nowe prace o polskich słownikach osiemnastowiecznych, w: H. Misterski, J. Sypnick (red.), Studia romanica in honorem Stanislai Gniadek. Referaty z sesji naukowej zorganizowanej w dniu 16 października 1992 r. dla uczczenia pamięci Profesora Gniadka, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, s. 45–57.
• Zaron Z., 1985, Wybrane pojęcia etyczne w analizie semantycznej (Kochaj bliźniego swego), Wrocław: Ossolineum.
• Żmigrodzki P., 2003, Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6077.56.23

Biblioteka Nauki

20679055