Muzyka – obraz – synestezja? Wokół wczesnych prac Zofii Lissy (i artystycznych wizualizacji muzyki)

• Authors: Beata Śniecikowska

Title variants

Muzyka – obraz – synestezja? Wokół wczesnych prac Zofii Lissy (i artystycznych wizualizacji muzyki)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Punkt wyjścia artykułu stanowią wczesne teksty muzykolożki, Zofii Lissy, skupione wokół nieanalizowanej szerzej przez komentatorów jej prac problematyki wizualizacji muzyki. Opisywane wrażenia percepcyjne uznaje badaczka za wspólny wszystkim odbiorcom sposób przestrzennego doświadczania utworów muzycznych. Opisy Lissy zestawiane są w artykule z dzisiejszymi ustaleniami z zakresu neuronauki; analizuje się je w świetle badań nad doświadczeniami synestezyjnymi oraz użyciem metaforyki pseudosynestezyjnej. Druga część szkicu poświęcona jest deskrypcji artefaktów opartych m.in. na wizualizacji muzyki – pomysły badawcze muzykolożki konfrontowane są tu z praktyką artystyczną w dziedzinie szczególnie interesującego Lissę filmu awangardowego (The Eye and the Ear Franciszki i Stefana Themersonów) oraz mniej przez nią cenionych (w kontekście związków z muzyką) „statycznych dzieł artystycznych sfery wzrokowej” (ilustracje Marty Ignerskiej do tekstu Anny Czerwińskiej-Rydel w książce Wszystko gra).

EN

This article concerns an overlooked aspect of the output of a famous Polish musicologist, Zofia Lissa (1908–1980). In one of her early texts she describes perception of a piece of music, which she presents as common to all listeners. The description proves highly synaesthetic (auditory – visual synaesthesia employing shapes but not colours) although Lissa herself denied it. The article discusses the musicologist’s claims in the light of the findings of contemporary synaesthesia studies. It also checks to what extent Lissa’s perceptual experiences and other theoretical statements (concerning i.e. the connections between music and film) may be relevant in the analyses of various artworks exploring the field of the auditory – visual synaesthesia. The article discusses the case of the avant-garde film The Eye and the Ear by Franciszka and Stefan Themerson, which features visual “equivalents” (in motion) of the auditory experience. It also analyses the colourful illustrations of the sounds produced by musical instruments (the case of the book Wszystko gra [Well played] by Anna Czerwińska-Rydel and Marta Ignerska).

Keywords

PL

Zofia Lissa; synestezja; wizualizacja muzyki; film awangardowy; ilustracja książkowa; muzykologia; Zofia Lissa; synestezja; wizualizacja muzyki; film awangardowy; ilustracja książkowa; muzykologia

EN

Zofia Lissa; synaesthesia; music visualisation; avant-garde film; book illustration; musicology

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica
• Year: 2020
• Issue: 35
• Pages: 59-79

Dates

published

2020-06-30

Contributors

author

Beata Śniecikowska

• Instytut Badań Literackich, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000-0003-0099-5792

References

• Akiva-Kabiri Lilach, Linkovski Omer, Gertner Limor, Henik Avishai, Musical Space Synesthesia: Automatic, Explicit and Conceptual Connections between Musical Stimuli and Space, „Consciousness and Cognition” 2014, t. 28, August 2014, s. 17–29.
• Blakemore Mary-Ellen, Lynall Colin, What Synesthesia Isn’t, w: The Oxford Handbook of Synesthesia, red. Julia Simner, Edward Hubbard, Oxford University Press, Oxford 2013, s. 959–998.
• Bolecki Włodzimierz, Modalności modernizmu, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2012.
• Brougher Kerry, Strick Jeremy, Wiseman Ari, Zilczer Judith, Visual Music. Synaesthesia in Art and Music since 1900, Thames & Hudson, New York 2005.
• Chiou Rocco, Stelter Marleen, Rich Anina N., Beyond Colour Perception: Auditory-Visual Synaesthesia Induces Experiences of Geometric Objects in Specific Locations, „Cortex” 2013, t. 4, s. 1750–1763.
• Czerwińska-Rydel Anna, Ignerska Marta, Wszystko gra, Wytwórnia, Warszawa 2011.
• Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1924.
• Intersemiotyczność. Literatura wobec innych sztuk (i odwrotnie). Studia, red. Stanisław Balbus, Andrzej Hejmej, Jakub Niedźwiedź, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2004.
• Inventing Abstraction 1910–1925. How a Radical Idea Changed Modern Art, red. Leah Dickerman, Thames & Hudson Ltd, New York 2014.
• Irzykowski Karol, „Muzyka wzrokowa” w: Karol Irzykowski, Dziesiąta Muza. Zagadnienia estetyczne kina, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1924.
• Kadosh Roi Cohen, Henik Avishai, Walsh Vincent, Small is Bright and Big is Dark in Synaesthesia, „Current Biology” 2007, R. 17 (19), s. R834–R835.
• Kluba Agnieszka, Synestezja, w: Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienia zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności. Encyklopedia, red. Włodzimierz Bolecki, Warszawa 2013, http://www.sensualnosc.bn.org.pl
• Lakoff George, Johnson Mark, Metafory w naszym życiu, przeł. Tomasz Krzeszowski, Znak, Warszawa 2011.
• Lessing Gotthold Ephraim, Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji, cz. 1, oprac. Jolanta Maurin-Białostocka, przeł. Henryk Zymon-Dębicki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1962.
• Linkovski Omer, Akiva-Kabiri Lilach, Gertner Limor, Henik Avishai, Is It for Real? Evaluating Authenticity of Musical Pitch-Space Synesthesia, “Cognitive Processing” August 2012, t. 13, Supplement 1, s. 247–251.
• Lissa Zofia, Muzyka i film. Studium z pogranicza ontologii, estetyki i psychologii muzyki, Lwów 1937.
• Lissa Zofia, Widzialność muzyki, „Gazeta Artystów” 1935, R. 2, nr 22, s. 6.
• Lissa Zofia, Wybór pism estetycznych, wprowadzenie, wybór i oprac. Zbigniew Skowron, Kraków 2008.
• Marks Lawrence E., Mulvenna Catherine M., Synesthesia on Our Mind, „Theoria et Historia Scientiarum” 2013, t. X, s. 13–35.
• Maurer Daphne, Gibson Laura C., Spector Ferrinne, Synesthesia in Infants and Very Young Children, w: The Oxford Handbook of Synesthesia, red. Julia Simner, Edward Hubbard, Oxford University Press, Oxford 2013, s. 46–63.
• Miniatura i mikrologia literacka, t. 1, red. Aleksander Nawarecki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
• Polska myśl filmowa. Antologia tekstów z lat 1898–1939, wybór i oprac. Jadwiga Bocheńska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1975.
• Rogowska Aleksandra, Synestezja, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2007.
• Rogowska Aleksandra, Związki synestezji z muzyką, „Muzyka. Kwartalnik Instytutu Sztuki PAN” 2002, R. XLVII, z. 1 (84), s. 85–95.
• Rudenko Svetlana, Córdoba Serrano De María José, Musical-Space Synaesthesia: Visualisation of Musical Textures, „Multisensory Research” 2017, t. 30, s. 279–285.
• Schürer Emil, Film treściowy czy abstrakcyjny, w: Polska myśl filmowa. Antologia tekstów z lat 1898–1939, wybór i oprac. Jadwiga Bocheńska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1975, s. 236–244.
• Słuchając świata. Rozmowa z prof. Anną Czekanowską-Kuklińską, „Fragile”, http://fragile.net.pl/home/sluchajac-swiata-rozmowa-z-prof-anna-czekanowska-kuklinska/ [dostęp 27.07.2017].
• Stanisław Wyspiański – Mikalojus Konstantinas Čiurlionis: the Neighbouring of Cultures, the Borderlines of Art, red. Wiesna Mond-Kozłowska, Akademia Ignatianum/ Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.
• Sterne Laurence, Życie i myśli JW. Pana Tristrama Shandy, przeł. Krystyna Tarnowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 1995.
• Śniecikowska Beata, Słowo – obraz – dźwięk. Literatura a sztuki wizualne w koncepcjach polskiej awangardy 1918–1939, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2005.
• Themerson Stefan, O potrzebie tworzenia widzeń, „Iluzjon” 1983, nr 3, s. 34–42.
• Zacharska Katarzyna, Marta Ignerska, Culture.pl, https://culture.pl/pl/tworca/marta-ignerska [dostęp 12.11.2018].
• Zydlewska Agnieszka, Grabowska Agnieszka, Percepcja krosmodalna, „Neuropsychiatria i Neuropsychologia” 2011, t. 6, nr 2, s. 60–70.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6107.35.04