Docieranie do rdzenia rzeczy. Współzależność form życia i sztuki w esejach Debory Vogel

• Authors: Anna Maja Misiak

Title variants

Docieranie do rdzenia rzeczy. Współzależność form życia i sztuki w esejach Debory Vogel

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia Deborę Vogel (1900–1942) jako jedną z najważniejszych krytyczek i teoretyczek sztuki lat trzydziestych XX wieku. Po polsku oraz w jidysz stworzyła ona system, w którym sztuka jawi się jako poetycko-programowa reakcja na rzeczywistość. Jest ona elitarna, ale też ściśle związana z codziennością. Jest niezbędna dla życia, ale też jest „samym życiem”, w sensie banalnej i wiecznej ballady. Za tą konstrukcją myślową kryje się malarstwo Marca Chagalla. To na przykładzie jego obrazów Vogel dowodzi głównej tezy awangardy o jedności formy i treści. Na tożsamość życia i sztuki Vogel spogląda przez pryzmat aktualności rozumianej nie jako manifestowanie poglądów politycznych, lecz jako konstruowanie rzeczywistości w dziele sztuki. Punktem wyjścia jest dla lwowskiej intelektualistki estetyka Hegla, od której stopniowo przesuwa się ku dialektyce materialistycznej, rozwijając m. in. tezy Lu Märten, pionierki estetyki marksistowskiej. Poetyka życia oraz koncepcje sztuki były u Vogel szeroko zakorzenione w filozofii, m.in. w teorii subiektywnego postrzegania Jakoba von Uexkülla. W artykule omówiona zostaje jego koncepcja koła funkcjonalnego, jak i mająca duży wpływ na artystów awangardowych teza, iż rzeczywistość stanowi dla indywiduum wyłącznie konstrukcję własnych doznań zmysłowych. Na koniec stawiane są pytania dotyczące znaczenia myśli Bergsona i Simmla dla rozumienia sztuki w ujęciu proponowanym przez Deborę Vogel.

EN

In this article, Debora Vogel (1900–1942) is depicted as one of the most important art critics and theorists of the 1930s. In Polish as well as in Yiddish she designed a set of ideas both elitist and, at the same time, most tightly related to everyday-life in which art was considered essential to life and „life” itself – in the sense of a banal and eternal ballad. Behind this thought we see, quite substantially, the art of Marc Chagall. His paintings served Vogel as proof of the main thesis of avant-gardism that content equals form. The equal status of life and art is researched by Vogel through the lens of up-to-dateness – something she comprehended as a construction of reality in her work, not as an art manifesto or an expression of political views. Starting from Hegel’s aesthetics, the Lemberg-based intellectual moved on to materialist dialectics and became a follower of Lu Märten, the pioneer of Marxist aesthetics. Vogel’s poetics of life and her conceptions of art were versatile, rooted in philosophy, i.a. in Jakob von Uexküll’s theory of subjective perception. The latter’s conception of a functional circle contributing to a turn in the perception of the avant-garde, is reviewed in the article. Finally, several questions are put forth referring to the relevance of Henri Bergson’s and Georg Simmel’s thoughts for Vogel’s comprehension of art.

Keywords

PL

Debora Vogel; Lu Märten; Jakob von Uexküll; sztuka nowoczesna; abstrakcja a rzeczowość; banalność; sztuka i życie; Debora Vogel; Lu Märten; Jakob von Uexküll; sztuka nowoczesna; abstrakcja a rzeczowość; banalność; sztuka i życie

EN

Debora Vogel; Lu Märten; Jakob von Uexküll; modern art; abstraction and objectivity; banality; art and life

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica
• Year: 2020
• Issue: 36
• Pages: 13-27

Dates

published

2020-09-30

Contributors

author

Anna Maja Misiak

• https://orcid.org/0000-0003-2181-2721

References

• Behne Adolf, Biologie und Kubismus, „Der Sturm” 1915, nr 11/12, s. 68–71.
• Behne Adolf, Neues Bauen Neues Wohnen, Hesse & Becker Verlag, Leipzig 1930.
• Behne Adolf, Schriften zur Kunst, red. Cornelia Briel, Gebr. Mann Verlag, Berlin 1998.
• Behne Adolf, Zur neuen Kunst, Verlag Der Sturm, Berlin 1915.
• Bergson Henri, Schopferische Entwicklung, Eugen Dietrichs, Jena 1912.
• Croce Benedetto, Lebendiges und Totes in Hegels Philosophie, C. Winter, Heidelberg 1909.
• Degler Janusz, Debora Vogel i Witkacy, „Ogród” 1994, nr 1 (17), s. 208–212.
• Elias Norbert, Gesammelte Schriften I: Frühschriften, red. Reinhard Blomert i in., Suhrkamp, Frankfurt a.M. 2002.
• Endell August, Vom Sehen. Texte 1896–1925 über Architektur, Formkunst und „Die Schönheit der großen Stadt”, red. Helge David, Birkhäuser, Basel–Berlin–Boston 1995.
• Europa Almanach. Malerei, Literatur, Musik, Architektur, Plastik, Bühne, Film, Mode, red. Carl Einstein, Paul Westheim, Gustav Kiepenheuer Verlag, Potsdam 1925.
• Jakob von Uexküll: A paradigm for biology and semiotics, red. Kalevi Kull, wydanie specjalne pisma „Semiotica” 2001, nr 134.
• Kapuściński Grzegorz, O metaforze przestrzennej w komunikowaniu. Między kulturą a naturą, „Miscellanea Anthropologica et Sociologica” 2014, nr 15 (1), s. 71–83.
• Köhnen Ralph, „Wahrnehmung wahrnehmen“. Die Poetik der „Neuen Gedichte“ zwischen Biologie und Phänomenologie: von Uexküll, Husserl und Rilke, w: Rilkes Paris 1920–1925. Neue Gedichte, red. Erich Unglaub, Jörg Paulus, Wallstein Verlag, Göttingen 2010, s. 196–211.
• Märten Lu, Wesen und Veränderung der Formen/Künste. Resultate historisch materialistischer Untersuchungen. Der Taifun-Verlag, Frankfurt a.M. 1924.
• Mildenberger Florian, Umwelt als Vision. Leben und Werk Jakob von Uexkülls, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2007.
• Montaże. Debora Vogel i nowa legenda miasta, red. Andrij Bojarov, Paweł Polit, Karolina Szymaniak, wyd. Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2017.
• Rem Michał, O „nowej rzeczowości” w Polsce, „Europa” 1929, nr 2, s. 85–86.
• Roh Franz, Nach–Expressionismus. Magischer Realismus. Probleme der neuesten europäischen Malerei, Klinkhardt & Bierman, Leipzig 1925.
• Schulz Bruno, Księga listów, red. Jerzy Ficowski, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2008.
• Simmel Georg, Lebensanschauung. Vier metaphysische Kapitel, Druckner & Humblot, München–Leipzig 1918.
• Surreale Sachlichkeit. Werke der 1920er und 1930er–Jahre aus der Nationalgalerie, red. Kyllikki Zacharias, Nationalgalerei, Staatliche Museen zu Berlin, Berlin 2016.
• Szymaniak Karolina, Być agantem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel. Kraków 2006.
• Uexküll von Jakob, Die Lebenslehre, Müller & Kiepenheuer, Potsdam–Zürich 1930.
• Uexküll von Jakob, Theoretische Biologie, Paetel, Berlin 1920.
• Uexküll von Jakob, Umwelt und Innenwelt der Tiere, Springer, Berlin 1909.
• Vogel Debora, Akacje kwitną. Montaże, posł. Karolina Szymaniak, Austeria, Kraków 2006.
• Vogel Debora, Der mut cu zajn ajnzam, „Der Morgen” 1930, nr 1223, s. 7–8.
• Vogel Debora, Die Geometrie des Verzichts. Gedichte, Montagen, Essays, Briefe, tłum. oraz red. Anna M. Misiak, Arco Verlag, Wuppertal 2016.
• Vogel Debora, Forma i tematyka w sztuce Chagala, w: Almanach i Leksykon Żydostwa Polskiego, Herman Dicker, Lwów 1938, t. 2 Temat i forma w sztuce Chagalla. Próba krytyki estetycznej. Także w: „Ogród” 2003, nr 1–2 (21–22), s. 238–251.
• Vogel Debora, Kilka uwag o współczesnej inteligencji, „Przegląd Społeczny” 1936, nr 6, s. 114–121.
• Vogel Debora, Legenda współczesności w literaturze dziecięcej, „Przegląd Społeczny” 1934, nr 3, s. 41–46.
• Vogel Debora, Lektura w okresie dojrzewania, „Przegląd Społeczny” 1928, nr 6, s. 26–28.
• Vogel Debora, Marc Chagall (Z okazji 50–lecia urodzin), „Jednodniówka. Żydowski Uniwersytet Ludowy we Lwowie” 1937, s. 19–20.
• Vogel Debora, Mieszkanie w swej funkcji psychicznej i społecznej, „Przegląd Społeczny” 1932, nr 8–9, s. 208–217.
• Vogel Debora, Motyw codzienności w literaturze dziecięcej, „Przegląd Społeczny” 1933, nr 11, s. 235–240.
• Vogel Debora, O kształtowaniu nastawienia życiowego, „Przegląd Społeczny” 1928, nr 3, s. 12–15.
• Vogel Debora, Z wystaw Związku zawodowego Artystów Plastyków we Lwowie, „Sygnały” 1939, nr 61, s. 8.
• Vogel Debora, Zagadnienie indywidualności i możliwości indywidualizacji w okresie dojrzewania, „Przegląd Społeczny” 1928, nr 7, s. 9–20.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6107.36.02