„Pomiędzy izmami” – Jan Brzękowski jako krytyk i teoretyk nowej sztuki

• Authors: Agnieszka Rejniak-Majewska

Title variants

„Pomiędzy izmami” – Jan Brzękowski jako krytyk i teoretyk nowej sztuki

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Z końcem lat dwudziestych XX wieku w Europie nowe kierunki artystyczne wydawały się już czymś okrzepłym, częścią „awangardowej tradycji”. Wyrazem tej świadomości była m.in. książka Jeana Arpa i El Lissitzky’ego Kunstismen (1925) oraz Art. Bilan des arts modernes en France Ozenfanta (1928). Jan Brzękowski, polski poeta i krytyk, widział ten czas podobnie, jako okres „ustalania się pewnych wartości” raczej niż nowych przełomów. W artykule śledzę poglądy Brzękowskiego dotyczące sztuk wizualnych oraz jego strategie jako rzecznika sztuki nowoczesnej, pośrednika między środowiskiem paryskim a polską awangardą, autora powiązanego z konstruktywizmem (członka grupy „a.r.”), a równocześnie z kręgami surrealistów w Paryżu. Głównym przedmiotem moich analiz jest wydawane przez Brzękowskiego pismo „Sztuka Współczesna – L’Art Contemporain” (1929–1930) i jego cykl artykułów Kilometraże, będący próbą podsumowania przemian nowej sztuki. Zdając sobie sprawę ze „zużywania się” awangardowych idei i zachowując krytycyzm wobec „kultu nowości”, Brzękowski bronił awangardowych pozycji w oparciu o ideę formalnego rygoru i twórczej „budowy”. Zgodnie z modernistycznym światopoglądem odrzucał mimetyczną koncepcję sztuki i opowiadał się za formą abstrakcyjną; zaznaczał jednak, że powinna być ona „zakotwiczona o dno życia” – w oryginalny sposób podkreślał dialektyczne napięcie między abstrakcją i figuracją.

EN

By the late 1920s in Europe new art directions were regarded as already completed phenomena, a part of “avant-garde tradition.” Such views were expressed by Jean Arp and El Lissitzky’s in their book Kuntismen (1925), and by Amédée Ozenfant’s in Art. Bilan des arts modernes en France (1928). Similar opinions were also voiced by Jan Brzękowski, a Polish poet and critic, who regarded this time as a period of “establishing certain values” rather than new breakthroughs. In this article I discuss Brzękowski’s strategies as a spokesman of modern art, an intermediary between the Parisian artworld and Polish avant-garde, an author connected with constructivism (a member of “a.r.” group), and also with surrealist circles in Paris. My main focus is his magazine “Sztuka Współczesna – L’Art Contemporain” (1929–1930) and his series of articles “Mileages,” in which he summarizes the developments of modern art. Conscious of the “wearing up” of avant-garde ideas and critical about seeking “novelty” for its own sake, Brzękowski tried to establish a progressive position based on the idea of formal discipline and creative construction. While rejecting a mimetic conception of art, he argued for abstract artistic form that would be “anchored to the bottom of life,” thus emphasizing the interplay of abstract and figurative elements and their dialectic.

Keywords

PL

awangarda; krytyka artystyczna; surrealizm; sztuka abstrakcyjna; Jan Brzękowski; prasa artystyczna; L’Art Contemporain (Sztuka Współczesna)

EN

avant-garde; art criticism; surrealism; abstract art; Jan Brzękowski; art magazines; L’Art Contemporain (Sztuka Współczesna); avant-garde; art criticism; surrealism; abstract art; Jan Brzękowski; art magazines; L’Art Contemporain (Sztuka Współczesna)

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica
• Year: 2020
• Issue: 36
• Pages: 57-72

Dates

published

2020-09-30

Contributors

author

Agnieszka Rejniak-Majewska

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Kultury Współczesnej

• https://orcid.org/0000-0003-1371-999X

References

• Arp Hans, El Lissitzky, Die Kunstismen, 1914–1924, Eugen Rentsch Verlag, Zurich–München 1925.
• Brzękowski Jan, Dwudziestu czterech kochanków Perdity Loost, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1961.
• Brzękowski Jan, Hans Arp, collection „a.r.”, Łódź 1936.
• Brzękowski Jan, Kilométrage de la peinture contemporaine (1908–1930), Libraire Fischbacher, Paris 1931.
• Brzękowski Jan, Poezja integralna, biblioteka „a.r.”, Warszawa 1933.
• Brzękowski Jan, Szkice literackie i artystyczne 1925–1970, wybór i oprac. Andrzej K. Waśkiewicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1978.
• Brzękowski Jan, W Krakowie i Paryżu: wspomnienia i szkice, PIW, Kraków 1975.
• „Documents Internationaux de l’Esprit Nouveau”, red. Paul Dermée, Michel Seuphor, 1927 [wydanie faksymilowe: Jean Michel Place, Paris 1977].
• Irzykowski Karol, Niezrozumialstwo, „Wiadomości Literackie” 1924, nr 38, s. 1.
• Korcala-Delaperrière Maria, Twórczość Jana Brzękowskiego w świetle francuskich tendencji konstruktywistycznych, „Pamiętnik Literacki” 1976, nr 2, s. 83–108.
• „L’Art Contemporain – Sztuka Współczesna”, red. Jan Brzękowski, Wanda Chodasiewicz-Grabowska, nr 1–3, 1929–1930.
• Listy Jana Brzękowskiego do Juliana Przybosia, w: Źródła do historii awangardy, oprac. Tadeusz Kłak, Archiwum Literackie, t. XXIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1981.
• Ozenfant Amédée, Art. Bilan des arts modernes en France: littérature, peinture, sculpture, architecture, science, religion, philosophie. Structure d'un nouvel esprit, Édition Jean Budry&Cie, Paris 1928.
• Peiper Tadeusz, Fernand Léger, „Zwrotnica” 1922, nr 1, s. 12–14.
• Porębski Mieczysław, Pożegnanie z krytyką, Wydawnictwo Literackie, Kraków–Wrocław 1983.
• Wójtowicz Aleksander, Cogito i „sejsmograf nieświadomości”. Proza pierwszej awangardy, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2010.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6107.36.05