Sztuka żydowska w świetle krytyki artystycznej dwudziestolecia międzywojennego

• Authors: Renata Piątkowska

Title variants

Sztuka żydowska w świetle krytyki artystycznej dwudziestolecia międzywojennego

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł analizuje pojęcie sztuki żydowskiej w zapisach krytyki dwudziestolecia międzywojennego w Polsce. Rozważania o sztuce żydowskiej, dyskusje o znaczeniu sztuk pięknych dla społeczności żydowskiej w diasporze oraz roli, jaka przypadła im w budowaniu nowego narodowego uniwersum wizualnego Żydów europejskich rozpoczęły się w przededniu I wojny światowej. W niepodległej Polsce kontynuowano dyskusje o kierunkach rozwoju narodowej kultury, zarówno w kontekście niezależnego, autonomicznego życia żydowskiego, jak i relacji między kulturą polską, kulturą dominująca a peryferyjną w kontekście państwa kulturą żydowską. Na przykładzie otwartego 20 maja 1928 roku Salonu Wiosennego Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych (ŻTKSP) widzimy, że polska krytyka artystyczna nie tylko dopiero w połowie lat dwudziestych XX wielu. dostrzegła istnienie sztuki żydowskiej, ale i nie zdawała sobie sprawy ze znaczenia ideowego konstruktu sztuki żydowskiej dla żydowskiej społeczności. Równie niewielu krytyków zdawało sobie sprawę z doniosłości istnienia odrębnej, żydowskiej instytucji artystycznej, jaką było ŻTKSP i roli Towarzystwa w rozwoju żydowskiego życia artystycznego.

EN

This paper discusses the notion of Jewish art in Poland in the interwar period. Although in the Jewish cultural milieu discussion of how to define Jewish art started at the beginning of 20th century, Polish art critics realized the very existence of Jewish art as an independent phenomenon only in the late twenties. The first part of the article analyses the reviews of the Spring Salon of the Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts [Polish abbr. ŻTKSP], opened in Warsaw in May 1928. The Spring Salon is a good illustration of the diverse approaches to the idea of Jewish art as well as of the participation of Jewish artists in Polish art. The subsequent part of the article concludes that for the Jewish cultural circles in interwar Poland the most important goal was not to formulate a definition of Jewish art but to question how Jewish art manifests itself as an expression of national culture. All associations dealing with Jewish art, including the largest and most important Jewish artistic exhibitive institution in the interwar period – the Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts in Warsaw – advocated as their central objective popularising and strengthening Jewish art (without defining it) and providing support to Jewish artists in their fight for existence and free artistic development.

Keywords

PL

sztuki piękne; Żydzi; Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych (ŻTKSP); krytyka artystyczna; sztuki piękne; Żydzi; Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych (ŻTKSP); krytyka artystyczna

EN

Fine Arts; Jews; Jewish Society for the Encouragement of Fine Arts (ŻTKSP); art criticism

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica
• Year: 2020
• Issue: 36
• Pages: 73-93

Dates

published

2020-09-30

Contributors

author

Renata Piątkowska

• Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata

• https://orcid.org/0000-0003-3101-2488

References

• Aleksandrowicz Oskar, Wystawa dzieł Wachtla, „Wschód” 1906, nr 43, s. 4.
• Apenszlak Jakub, Niezwykła wystawa, „Nasz Przegląd” 1927, nr 276, s. 4.
• Apenszlak Jakub, Z powodu rocznicy powstania żyd. wystawy sztuki, „Nasz Kurier” 1922, nr 144, s. 4.
• Berkowitz Michael, Zionist Culture and Western European Jewry before the First World War, Cambridge University Press, New York 1993.
• Berlewi Henryk, Czego chcemy?, „Nasz Kurier” 1921, nr 159, s. 4.
• Berlin Metropolis. Jews and the New Culture 1890–1918 [katalog wystawy], red. Emily D. Bilski, The Jewish Museum, New York, Berkley–London 1999.
• Bernstein-Wischnitzer Ila [Rachela], Problem sztuki żydowskiej w Polsce, „Almanach Żydowski na rok 5678” 1917–1918, s. 211–215.
• Centnerszwer Jerzy, Wystawa obrazów Leopolda Pilichowskiego, „Nasz Przegląd” 1927, nr 283, s. 9.
• Cohen Richard I., Jewish Icons: Art and Society in Modern Europe, University of California Press, Berkeley 1998.
• Cohen Richard I., Żydowskie ikony. Obrazy żydowskiego losu: na rozstajach dróg, tłum. Elżbieta Malec, „Krasnogruda” 2000, nr 11, s. 21–43.
• Czyżewski Tytus, Salon Wiosenny Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuki, „Epoka” 1928, nr 178, s. 8.
• Fragmented Mirror. Exhibition of Jewish Artists, Berlin 1907 [katalog wystawy], red. Batsheva Goldman Ida, Tel Aviv Museum of Art, Tel Aviv 2009.
• Frydman Feliks, Salon Wiosenny Żyd. Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych, „Nasz Przegląd” 1928, nr 152, s. 6.
• Futur antérieur, l`avant-garde et le livre yiddish (1914–1939) [katalog wystawy], red. Nathalie Hazan-Brunet, Ada Ackerman, Musée d`art et d`histoire du Judaïsm, Paryż 2009.
• Gottliebowa Aurelia, O sztuce Marka Chagalla, „Miesięcznik Żydowski”, 1931, z. 12, s. 514–519. [Skrócona wersja: Aurelia Gottliebowa, Sztuka Marka Chagalla (w pięćdziesiątą rocznicę urodzin), „Ster”, 1937, nr 24, s. 7].
• Husarski Wacław, Wystawy doroczne, „Tygodnik Ilustrowany” 1928, nr 27, s. 504.
• „Izraelita” 1866–1915. Wybór źródeł, opracowali Agnieszka Jagodzińska i Marcin Wodziński, Wydawnictwo Austeria, Kraków–Budapeszt 2015.
• Jarassé Dominique, L`éveil d`une critique d`art juive et le recours au «principe ethnique» dans une définition de l`«art juif», „Archives Juives” 2006, nr 1, s. 63–75.
• Jewish Identity in Modern Art History red. Catherine M. Soussloff, University of California Press, Berkeley–Los Angeles–London 1999.
• Kamczycki Artur, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora Herzla, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań–Gniezno, 2014.
• Katalog dzieł artystów polskich i żydowskich z Polski w muzeach Izraela. Malarstwo, rzeźba, rysunek, red. Jerzy Malinowski, Barbara Brus-Malinowska, Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Warszawa 2017.
• Kleczyński Jan, Sztuka żydowska, „Kurier Warszawski”, 1928, nr 166, s. 18.
• Konstantynów Dariusz, „Sztuka żydowska”. O jednym z pojęć nacjonalistycznej krytyki artystycznej w Polsce międzywojennej, „Kwartalnik Historii Żydów”, 2016, nr 2, s. 475–495.
• Krzywiec Grzegorz, Polska bez Żydów. Studia z dziejów idei, wyobrażeń i praktyk antysemickich na ziemiach polskich początku XX wieku (1905–1914), Instytut Historii PAN, Warszawa 2017.
• Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2004.
• Malinowski Jerzy, Grupa „Jung Idysz” i żydowskie środowisko „Nowej Sztuki” w Polsce 1918–1923, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1987.
• Malinowski Jerzy, Malarstwo i rzeźba Żydów polskich XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
• Manor Dalia, Art in Zion: The Genesis of Modern National Art in Jewish Palestine, RoutledgeCurzon, London–New York 2005.
• Między Montmartre`em a Montparnasse`em. Dzieła artystów z ziem polskich, działających w Paryżu w latach 1900–1939, z kolekcji prywatnych [katalog wystawy], Muzeum Śląskie, Katowice 2017.
• Olin Margaret, The Nation without Art. Examining Discourses on Modern Jewish Art, University of Nebraska Press, Lincoln 2007.
• Pensler Alan, Mimi Ginsberg, Abraham Manievich, Lucia Marquand, New York 2011.
• Piątkowska Renata, A Jewish Renaissance? The Warsaw Circle of Yitskhok Leybush Peretz and Their Attempts at Developing a Jewish National Style, w: Old Art Inspirations in the Art of 20th and 21st centuries, red. Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, Wydawnictwo Libron, Kraków 2013, s. 291–301.
• Piątkowska Renata, Jakub Apenszlak jako współtwórca Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych, „Midrasz” 2010, nr 6 (158), s. 55–61.
• Piątkowska Renata, Między wyobraźnią a pamięcią. Pogromy z lat 1903–1906 w dziełach artystów żydowskich z Polski, w: Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1, Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła, Instytut Historii PAN, Warszawa 2018.
• Pieńkowski Stanisław, Wystawa Towarzystwa „Sztuka” II. Dział żydowski, „Gazeta Warszawska” 1912, nr 154, s. 2.
• Podhorizer-Sandel Ernestyna, Żydowskie Towarzystwo Krzewienia Sztuk Pięknych, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3 (91), s. 37–50.
• Pryłucki Nojech, Wegen nacionale kunst (O sztuce narodowej), w: Barg-arojf, Naje Verlag, Warszawa 1917.
• Rosenfeld G. D., Defining „Jewish Art” in Ost und West 1901–1908. A Study in Nationalisation of Jewish Culture, „Leo Baeck Institute Year Book” 1994, nr 39, s. 83–110.
• Skrudlik Mieczysław, Z wystawy malarzy żydowskich urządzonej staraniem Żyd. Tow. Krzew. Sztuk Pięknych, „Gazeta Poranna dawniej 2 grosze” 1928, nr 98, s. 4.
• Sterling Mieczysław, Plastyka, „Wiadomości Literackie” 1930, nr 14, s. 4.
• Sterling Mieczysław, Z Zachęty Sztuk Pięknych. Obrazy Neumana, „Izraelita” 1911, nr 41, s. 7.
• Sztyma-Knasiecka Tamara, Dyskusja nad sztuką żydowską na przełomie XIX i XX wieku, w: Dzieje krytyki artystycznej i myśli o sztuce, red. Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009, s. 271–281.
• Szwarc Marek, Der nacjonale element in der jidyszer kunst [Narodowe elementy w sztuce żydowskiej], „Literarisze Bleter” 1925, nr 48, s. 1–2.
• Szwarc Marek, Działalność Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych, „Nasz Przegląd” 1927, nr 150, s. 4.
• Szwarc Marek, Sztuka a Żydzi, „Tel Awiw” 1919, z. 4 (listopad), s. 185–189.
• Szymaniak Karolina, Być agentem wiecznej idei. Przemiany poglądów estetycznych Debory Vogel, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006.
• Tradition and revolution. The Jewish renaissance in Russian avant-garde art 1912–1928 [katalog wystawy], red. Ruth Apter-Gabriel, The Israel Museum, Jerusalem 1987.
• Vogel Debora, Teme un forem in der kunst fun Chagall. Pruf fun estetiszer kritik, „Cusztajer”, 1929, nr 1, s. 21–26 (cz. 1). Vogel Debora, Teme un forem in der kunst fun Chagall. Pruf fun estetiszer kritik, „Cusztajer”, 1930, nr 2, s. 19–24 (cz. 2). [Polski przekład: Debora Vogel, Temat i forma w sztuce Chagalla. Próba krytyki estetycznej, tłum. Tomasz Kuberczyk, „Ogród”, 2003, nr 1–2, s. 237–251. Skrócona i zmieniona wersja autorska: Debora Vogel, Forma i tematyka w sztuce Chagalla, w: Almanach i leksykon żydostwa polskiego, t. 2 (2–3), red. Roman Goldberger, H. Dikier, Lwów 1938, s. 98–105].
• Vogel-Barenblüth Debora, Leopold Pilichowski, „Opinia” 1933, nr 29, s. 6.
• Wadyas Mikołaj, Eksponaty w T-wie „Becalel”, „Głos Żydowski” 1918, nr 26, s. 10.
• Wallis Mieczysław, Sztuki Plastyczne. Wystawy w październiku. Z Zachęty. Wystawa prac artystów żydowskich. „Rejtan” Matejki, „Robotnik” 1921, nr 282, s. 6.
• Warszawiak Jehuda, Marek Chagall o sobie, „Kurier Poranny”, 1935, nr 260, s. 6.
• Wasilewska Diana, Przełom czy kontynuacja? Polska krytyka artystyczna 1917–1930 wobec tradycji młodopolskiej, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2013.
• Weinzieher Michał, „Salon Wiosenny” Żyd. Tow. Krzew. Sztuk Pięknych, „Ewa” 1928, nr 19, s. 4.
• Wierzbicka Anna, We Francji i w Polsce 1900–1939. Sztuka, jej historyczne uwarunkowania i odbiór w świetle krytyków polsko-francuskich, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2009.
• Winkler Konrad, Ze sztuki. Salon architektów. W Żyd. Tow. Krzewienia Sztuk Pięknych, „Przegląd Wieczorny” 1928, nr 123, s. 2.
• Winkler Konrad, Ze świata sztuki. Wystawa zbiorowa prac Wilhelma Wachtla, „Przegląd Wieczorny” 1926, nr 74, s. 3.
• Zahorska Stefania, Pilichowski i Agadati, „Wiadomości Literackie” 1927, nr 45, s. 3.
• Zahorska Stefania, Sztuka żydowska, „Wiek XX” 1928, nr 12, s. 4–5.
• Zieliński Konrad, Stosunki polsko-żydowskie na ziemiach Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005.
• Zieliński Konrad, „Swój do Swego!”. O stosunkach polsko-żydowskich w przeddzień Wielkiej Wojny, „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 3, s. 325–346.
• Żyndul Jolanta, Państwo w państwie? Autonomia narodowo-kulturalna w Europie Środkowowschodniej w XX wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2000.
• Żyznowski Jan, Artystyczny separatyzm żydowski. Wystawa sztuki żydowskiej, „Rzeczpospolita” 1921, nr 285, s. 4.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6107.36.06