O koncepcjach prymitywizmu, sztuki ludowej i twórczości dziecięcej w pismach Stefana Szumana

• Authors: Piotr Juszkiewicz

Title variants

EN

On the notion of the primitive, folk art and children’s art in the writings of Stefan Szuman

Abstracts

EN

The article is devoted to the aesthetic concepts of the Polish philosopher and pedagogical theorist, Stefan Szuman (1898-1972). Szuman’s interest in the work of children and folk art was in line with the shift towards the “primitive” in European culture at the beginning of the 20th century, which resulted from the critical assessment of the processes of modernization and longings for regeneration, as well as from the anthropological research on the structure of primitive societies and their creativity. Like Franz Boas, who in his theory of primitive art rejected the evolutionist model and the identification of “primitive” with a lower stage of development, Szuman emphasized the specificity of children’s creativity and folk art. Referring to the neo-evolutionist ethnologist Max Richard Verworn (the concept of “ideoplastic”) and to the psychological hypotheses od Jean Piaget, Szuman saw in the art of children a connection with the organic development of cognitive abilities and the need to externalize them. The concept of education through art proposed by Szuman, which assumed not so much a ready curriculum as supporting the development of students, has become a part of the trend of personalistic pedagogy, represented in Poland among others by Henryk Rowid, Janusz Korczak and Antoni Kenar.

PL

Artykuł poświęcony jest koncepcjom estetycznym polskiego filozofa i teoretyka pedagogiki, Stefana Szumana (1898–1972). Jego zainteresowanie twórczością dziecka i sztuką ludową wpisuje się w szeroki w kulturze europejskiej początków XX w. zwrot ku „prymitywowi”, będący pochodną tyleż krytycznej oceny procesów modernizacyjnych i regeneracyjnych tęsknot, co ówczesnych badań antropologicznych nad strukturą społeczeństw pierwotnych i ich twórczością. Podobnie jak Franz Boas, który w swej teorii sztuki prymitywnej odrzucił model ewolucjonistyczny i utożsamienie „prymitywu” z niższym stadium rozwoju, Szuman podkreślał swoistość twórczości dziecięcej i sztuki ludowej. Nawiązując do etnologa neoewolucjonisty Maxa Richarda Verworna (pojęcie „ideoplastyki”) i do psychologicznych hipotez Jeana Piageta, w sztuce dziecka widział związek z organicznym rozwojem zdolności poznawczych i potrzebą ich uzewnętrzniania. Proponowana przez Szumana koncepcja wychowania przez sztukę, zakładająca nie tyle gotowy program kształcenia, co wspomaganie indywidualnego rozwoju uczniów, stała się częścią silnego w polskiej tradycji nurtu pedagogiki personalistycznej, reprezentowanej m.in. przez Henryka Rowida, Janusza Korczaka czy Antoniego Kenara.

Keywords

EN

primitive art; children’s art; folk art; Stefan Szuman; personalistic pedagogy

PL

sztuka prymitywna; sztuka dziecka; sztuka ludowa; Stefan Szuman; pedagogika personalistyczna

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica
• Year: 2021
• Issue: 39
• Pages: 11-22

Dates

published

2021

Contributors

author

Piotr Juszkiewicz

• Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Historii Sztuki Zakład Historii i Teorii Badań nad Sztuką

• https://orcid.org/0000000341373412

References

• Antliff, M. i Leighten, P. (2003). Primitive. W: Nelson, R. i Shiff, R. (red.), Critical Terms for Art History. Chicago: Chicago University Press, s. 217–233.
• Bartkowiak, E. (2012). Uczeń (dziecko) w pedagogice personalistycznej okresu Drugiej Rzeczypospolitej. W: Dormus, K. i Ślęczka, R. (red.), W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń – szkoła – nauczyciel. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, ss. 91–108.
• Boas, F. (1951). Primitive Art. New York: Capitol Publishing Co.
• Engels, F. (1884). Der Ursprung der Familie, des Privateigentums und des Staats. Anschluss an Lewis H. Morgans Forschungen. Hottingen–Zürich: Verlag der Schweizerischen Volksbuch-handlung.
• Flam, J. i Deutch, M. (red.) (2003). Primitivism and Twentieth Century Art. A Documentary History. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Gomóła, A. (2014). Na początku był zachwyt. Młody Krzywicki czyta Morgana. Laboratorium Kultury, 3, ss. 83–113.
• Griffin, R. (2007). Modernism and Fascism. The Sense of the Beginning under Mussolini and Hitler. New York: Basingstoke.
• Hrynkiewicz, J. (red.) (2012). Wizjoner i realista. Szkice o Ludwiku Krzywickim. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Jedlicki, J. (2000). Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
• Juszkiewicz, P. (2013). Cień modernizmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Juszkiewicz, P. (2014). Ambicje i mitologizacje. O paradoksach modernizmu. W: Rottenberg, A. (red.), Postęp i higiena. Warszawa: Narodowa Galeria Sztuki Zachęta, ss. 36–48.
• Juszkiewicz, P. (2016). Ludowe, dziecięce, prymitywne, nowoczesne. O ceramice Antoniego Kenara. W: Kordjak J. (red.), Polska – kraj folkloru? Warszawa: Narodowa Galeria Sztuki Zachęta, ss. 189–201.
• Juszkiewicz, P. (2017a). Filozofia błazeństwa. Wprowadzenie. W: Polit P. i Kurc-Maj P. (red.), Impuls dadaistyczny w polskiej sztuce i literaturze dwudziestowiecznej. Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, ss. 15–25.
• Juszkiewicz, P. (2017b). Peryferie regeneracji. Regeneracja peryferii. W: Lachowski M. (red.), Regiony wyobraźni. Peryferyjność w kulturze XIX i XX wieku. Warszawa: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego, ss. 43–54.
• Juszkiewicz, P. (2018a). Czy sztuka narodowa może być nowoczesna? Uwagi do genezy polskiego modernizmu. Rocznik Historii Sztuki, 43, ss. 11–27. http://doi.org/10.24425/rhs.2018.124933
• Juszkiewicz, P. (2018b). Moc prymitywu. W: Kiepuszewski, Ł., Czekalski, S. i Bryl, M. (red.), Obrazy mocne, obrazy słabe. Studia z teorii i historii badań nad sztuką. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, ss. 97–111.
• Skoczyński, J. (2015). Pesymizm i katastrofizm – od Krasińskiego do Zdziechowskiego. W: Błesznowski B., Król M. i Puchejda A. (red.). Genealogia współczesności. Historia idei w Polsce, 1815–1939. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, ss. 99–119.
• Szuman, S. (1927). Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka. Warszawa: Książnica–Atlas.
• Szuman, S. (1929a). Dawne kilimy w Polsce i na Ukrainie. Poznań: Fiszer i Majewski.
• Szuman, S. (1929b). Przedmowa. W: Wystawa obrazów Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz Firmy Portretowej „S. I. Witkiewicz” od 23 czerwca do 22 lipca 1929 w Salonie Wielkopolskiego Związku Artystów Plastyków. Poznań 1929.
• Szuman, S. (1943). S. I. Witkiewicz. Miesięcznik Literacki, luty-marzec, ss. 1–3.
• Szuman, S. (1945). Stanisław Ignacy Witkiewicz. Dziennik Polski, 236, s. 5.
• Szuman, S. (1948). „Szewcy” S. I. Witkacego. Listy z Teatru, 23, ss. 6–8.
• Szuman, S. (1969). O artystach i ich twórczości, w: Szuman, S., O sztuce i wychowaniu estetycznym. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, ss. 26–47.
• Szuman, S. (2008). Wybór pism estetycznych. Wprowadzenie, wybór i opracowanie M. Kielar-Turska. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
• Tytko, M. M. (2014). Mjr prof. Stefan Szuman w walce o niepodległość Polski (1939–1945). Sowiniec, 44, ss. 51–84. https://doi.org/10.12797/Sowiniec.25.2014.44.04
• Verworn, M. R. (2007). Die Mechanik des Geisteslebens, Lipsk: Teubner.
• Verworn, M. R. (2008). Zur Psychologie der primitiven Kunst, Jena: G. Fischer.
• Wadsworth, B. J. (1998). Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6107.39.02

Biblioteka Nauki

2034017