Między rozumem a instynktem twórczym. Leona Chwistka poglądy na krytykę sztuki

• Authors: Łukasz Rozmarynowski

Title variants

EN

Between reason and creative instinct. Leon Chwistek’s approach to art criticism

Abstracts

EN

Leon Chwistek was one of the most important thinkers in the inter-war Poland. As a philosopher, logician, artist and art theorist, he frequently commented on historical and contemporary aspects of artistic life, formulating his distinct ideas concerning art criticism. The aim of this article is to synthetically discuss these ideas and to outline the cultural and artistic context that shaped them. In order to achieve this goal, the author of the article refers to both the art theoretical output of Chwistek and his philosophy as well as scientific research. Having employed a descriptive method, the author presents the main questions of art criticism discussed by Chwistek in his various texts. The following aspects are examined: the role of art critics in society, experience as a basis of critical opinion, methodology of art critic’s work, criteria for evaluation of works of art and creative attitudes. In his writings Chwistek emphasized the importance of theory for artistic practice, but even more strongly he stressed the illuminating power of experience, which is able to undermine aesthetic dogmas and which should remain the basic determinant of critic’s activity.

PL

Leon Chwistek był jednym z najważniejszych myślicieli w Polsce okresu międzywojennego. Będąc filozofem, logikiem, artystą i teoretykiem sztuki, niejednokrotnie komentował historyczne i współczesne sobie zjawiska życia artystycznego, a także formułował wyraziste poglądy na temat krytyki sztuki. Celem niniejszego artykułu jest syntetyczne omówienie tych poglądów i nakreślenie kontekstu, w jakim się one kształtowały. Tym samym w artykule autor odwołuje się nie tylko do osiągnięć teoretyczno-artystycznych Chwistka, ale również do jego filozofii i dokonań naukowych. W tym celu autor prezentuje kluczowe zagadnienia krytyki sztuki Chwistka w układzie problemowym, przeprowadzając analizę treści wybranych wypowiedzi i nakreślając ich konteksty kulturowe. Omówione zostają kolejno następujące aspekty: miejsce krytyki artystycznej w ogólnie pojętym życiu kulturalnym Polski międzywojennej, doświadczenie jako podstawa sądu krytycznego, metodologia pracy krytyka sztuki, kryteria wartościowania dzieł sztuki i postaw twórczych.

Keywords

PL

Leon Chwistek; krytyka artystyczna; pojęcie dzieła sztuki; kryteria wartościowania; postawa twórcza

EN

Leon Chwistek; art criticism; the notion of the work of art; assessment criteria; creative attitude

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica. Ethica – Aesthetica – Practica
• Year: 2021
• Issue: 39
• Pages: 23-43

Dates

published

2021

Contributors

author

Łukasz Rozmarynowski

• Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Historii Sztuki Zakład Historii i Teorii Badań nad Sztuką

• https://orcid.org/000000030234693X

References

• Bednarz, G. (2017). Analiza krytyczna podstaw teorii wielości rzeczywistości Leona Chwistka. Estetyka i Krytyka, 1, s. 25–38.
• Bednarz, G. (2018). Leona Chwistka teoria wielości rzeczywistości w sztuce. Studia Humanistyczne AGH, 1, s. 21–36.
• Bożek, H. (2014). Teoria wielości rzeczywistości Leona Chwistka. Rys krytyczny. Argument, 2, s. 405–424.
• Chrobak, K. (2004). Niejedna rzeczywistość. Racjonalizm krytyczny Leona Chwistka. Kraków: Inter Esse.
• Chwistek, L. (1909). Sur les variations periodiques du contenu des images vues dans un contour conné. Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie. Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, 3, s. 394–413.
• Chwistek, L. (1937). Sukces sztuki wyobrażeniowej. Czas, 27.03., s. 9.
• Chwistek, L. (1960). Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik.
• Chwistek, L. (1960a). Formizm (1919). W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 94–99.
• Chwistek, L. (1960b). Formizm (1920). W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 100–104.
• Chwistek, L. (1960c). Kult geniuszów. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 203–221.
• Chwistek, L. (1960d). Myśli o odrodzeniu kultury duchowej. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 161–167.
• Chwistek, L. (1960e). Niewola duchowa. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 154–160.
• Chwistek, L. (1960f). Obrońca myśli wyzwolonej. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 191–197.
• Chwistek, L. (1960g). Poezje formistyczne Czyżewskiego. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 105–106.
• Chwistek, L. (1960h). Teatr przyszłości. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 171–182.
• Chwistek, L. (1960i). Tragedia naturalizmu. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 127–146.
• Chwistek, L. (1960j). Troska o wielkość sztuk. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 147–153.
• Chwistek, L. (1960k). Twórcza siła formizmu. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 113–124.
• Chwistek, L. (1960l). Tytus Czyżewski a kryzys formizmu. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 107–112.
• Chwistek, L. (1960m). Wielość rzeczywistości w sztuce (1924). W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 51–73.
• Chwistek, L. (1960n). Wrogowie formizmu i ich psychologia. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 89–93.
• Chwistek, L. (1960o). Zagadnienia współczesnej architektury. W: Chwistek L., Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estreicher. Warszawa: Czytelnik, s. 77–88.
• Chwistek, L. (1961). Pisma filozoficzne i logiczne. T. I, red. K. Pasenkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Chwistek, L. (1961a). Tragedia werbalnej metafizyki. W: Chwistek L., Pisma filozoficzne i logiczne. T. I, red. K. Pasenkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 118–142.
• Chwistek, L. (1961b). Wielość rzeczywistości. W: Chwistek L., Pisma filozoficzne i logiczne. T. I, red. K. Pasenkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 30–105.
• Chwistek, L. (1961c). Zagadnienia kultury duchowej w Polsce. W: Chwistek L., Pisma filozoficzne i logiczne. T. I, red. K. Pasenkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 149–277.
• Chwistek, L. (1963). Pisma filozoficzne i logiczne. T. II, red. K. Pasenkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Chwistek, L. (1963a). Granice nauki. Zarys logiki i metodologii nauk ścisłych. W: Chwistek L. Pisma filozoficzne i logiczne. T. II, red. K. Pasenkiewicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 1–232.
• Chwistek, L. (2004). Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
• Chwistek, L. (2004a). Dyskusja Leon Chwistek – Władysław Strzemiński (1935). W: Chwistek L. Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. 249–260.
• Chwistek, L. (2004b). Moja walka o nową formę w sztuce (1935). W: Chwistek L. Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych, s. 239–247.
• Chwistek, L. (2004c). Przeżycia artystyczne. W: Chwistek L. Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. 321–240;
• Chwistek, L. (2004d). Rozmowa z Leonem Chwistkiem (1926). W: Chwistek L. Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. 123–125.
• Chwistek, L. (2004e). Sens i rzeczywistość. W: Chrobak K., Niejedna rzeczywistość. Racjonalizm krytyczny Leona Chwistka. Kraków: Inter Esse, s. 317–476.
• Chwistek, L. (2004f). Wielość rzeczywistości w sztuce (1918). W: Chwistek L. Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. 3–20.
• Chwistek, L. (2004g). Zagadnienie wiedzy w malarstwie (1936). W: Chwistek L. Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. 311–320.
• Chwistek, L. (2018). Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK.
• Chwistek, L. (2018a). Formiści. W: Chwistek L., Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, s. 186–188.
• Chwistek, L. (2018b). Innego rodzaju arystokratyzm. Komentarz do dyskusji z Władysławem Strzemińskim. W: Chwistek L., Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, s. 222–223.
• Chwistek, L. (2018c). Sztuka dziecka. W: Chwistek L., Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, s. 200–202.
• Chwistek, L. (2018d). O zasadniczych problemach sztuki z punktu widzenia psychologii doświadczalnej. W: Chwistek L., Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, s. 203–208.
• Chwistek, L. (2018e). Pojęcie strefy. W: Chwistek L., Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, s. 189–191.
• Estreicher, K. (1971), Leon Chwistek. Biografia artysty. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Femiak T. (2005). O poglądach Leona Chwistka ze szczególnym uwzględnieniem teorii wielości rzeczywistości (w 120-tą rocznicę urodzin i 60-tą rocznicę śmierci Leona Chwistka). Doctrina. Studia społeczno-polityczne, 2, s. 353–376.
• Jadacki, J. J. (1983). O poglądach Leona Chwistka na język. Studia Semiotyczne, XIII, s. 23–33.
• Jadacki, J. J. (1998). Pluralistyczna wizja Leona Chwistka. W: Jadacki J. J., Orientacje i doktryny filozoficzne. Z dziejów myśli polskiej. Warszawa: Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, s. 211–259.
• Kostyrko, T. (1968). Interpretacja koncepcji „wielości rzeczywistości” Leona Chwistka. Studia Metodologiczne, 4, s. 89–105.
• Kostyrko, T. (1995). Leona Chwistka filozofia sztuki. Warszawa: Instytut Kultury.
• Kostyrko, T. (2004). Leon Chwistek jako filozof sztuki i uczestnik życia artystycznego. W: Chwistek L., Wybór pism estetycznych, red. T. Kostyrko. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, s. IX–LXIV.
• Mudyń, K. (2003). O wielości rzeczywistości w koncepcji Leona Chwistka. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria, 1, s. 101–112.
• Murawski, R. (2013). Filozofia matematyki. Zarys dziejów. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Pasenkiewicz, K. (1961). Pierwsze systemy semantyki Leona Chwistka. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Rozprawy i Studia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Pasenkiewicz, K. (1962). Analiza i krytyka teorii wielości rzeczywistości Leona Chwistka. Studia Filozoficzne, 1. s. 65–93.
• Piotrowski, P. (1986). Autonomia, symbol, utopia. Awangarda i teorie transcendencji formy. Artium Quaestiones, 3, s. 109–129.
• Słomski, W. (2008). Leona Chwistka teoria wielości rzeczywistości. Lumen Poloniae, 2, s. 57–80.
• Surma, P. (2013). Teoria wielości rzeczywistości Leona Chwistka. Rocznik Historii Filozofii Polskiej, 6, s. 81–126.
• Szczepańska-Pabiszczak, B. (1999). Leona Chwistka relatywizm ontologiczny. Studia Metodologiczne, 29, s. 177–196.
• Woleński, J. (2018). Leon Chwistek. Filozofia, logika i sztuka. W: Chwistek L., Nowe kierunki w sztuce, red. K. Chrobak. Kraków: Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, s. 9–26.

Identifiers

DOI

10.18778/0208-6107.39.03

Biblioteka Nauki

2034018