Gender, sex, and society. On the formation and usage of feminine forms in Polish and Slovenian

• Authors: Maria Wtorkowska

Title variants

Rodzaj, płeć, społeczeństwo – o tworzeniu feminatywów w języku polskim i słoweńskim

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The aim of this article is to highlight selected differences in the formation and usage of feminine names, mainly names of professions, titles, and positions, between Polish and Slovenian. Apart from the traditional ones, I shall also discuss more recent modes of derivation of feminine names in both languages and their formal characteristics. The issue of sex is related in both languages to the grammatical category of the gender of personal nouns, though it is more common in Polish. In the language, which, in fact, is referred to by its native users as ojczysty (adjectival form with the stem ‘ojciec’ meaning ‘father’) while a Slovenian would refer to their native language as materinski (derived from mother), there exists an additional opposition of names of men vs. names of non-men (including women), which means there is a special privileged position of masculine personal forms over other forms, one which is not found in Slovenian. In Slovenian, the previously used neutral masculine form when referring to both men and women, being the shortest and morphologically least complicated, is no longer viewed as non-marked, and in some documents, it is being replaced with the feminine form. I shall discuss the changes which have occurred in terms of the formation and application of feminine forms, starting with their masculinisation as a sign of women’s emancipation, through the intention to eliminate the asymmetry in the word formation of those names viewed within the context of gender/sex issues in language, to the reasons for blocking feminine derivation. I shall also mention the modes for neutralising gender and the device of splitting, the rules of which, in both languages, have not yet been sufficiently defined.

PL

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na wybrane różnice w tworzeniu i używaniu nazw żeńskich, głównie nazw zawodów, tytułów i stanowisk między językiem polskim a słoweńskim. Obok tradycyjnych przedstawiono też nowsze sposoby derywowania nazw żeńskich w obu językach oraz ich wykładniki formalne. Kwestia płci wiąże się w obu językach z gramatyczną kategorią rodzaju rzeczowników osobowych, jednak w większym stopniu w polszczyźnie. W języku polskim, który nota bene rodzimy użytkownik polszczyzny nazwie ojczystym (od ojciec), gdy Słoweniec swój język ojczysty określi jako materinski (od matka), mamy dodatkową opozycję nazwy mężczyzn – nazwy niemężczyzn (w tym kobiet) i przez to wyjątkową, uprzywilejowaną pozycję form męskoosobowych w stosunku do pozostałych, której nie znajdziemy w języku słoweńskim. W języku słoweńskim dotychczas neutralna forma męska odnosząca się zarówno do mężczyzn jak i kobiet, jako najkrótsza i morfologicznie najprostsza, przestała być odbierana jako nienacechowana, a w niektórych dokumentach została zastąpiona formą żeńską. Omówiono zmiany, jakie zaszły i nadal zachodzą w zakresie tworzenia i stosowania feminatywów, od ich maskulinizacji jako przejawu emancypacji kobiet poprzez chęć likwidacji asymetrii słowotwórczej tych nazw, rozpatrywanej na tle problematyki rodzajowo-płciowej w języku, do przyczyn blokady derywacji żeńskiej. Wspomniano również o sposobach neutralizacji rodzaju i zabiegu splittingu, którego zasady w obu językach nie zostały jeszcze dostatecznie ustalone.

Keywords

EN

feminine forms; word formation; grammatical gender; sex; Polish language; Slovenian language

PL

feminatywy; słowotwórstwo; rodzaj gramatyczny; płeć; język polski; język słoweński; feminatywy; słowotwórstwo; rodzaj gramatyczny; płeć; język polski; język słoweński

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców
• Year: 2020
• Volume: 27
• Pages: 61-80

Dates

published

2020-12-23

Contributors

author

Maria Wtorkowska

References

• Ahačič K., 2018, Janez Novak, študentka slovenščine, “Delo” 27.05.2018 [online], https://www.delo.si/novice/slovenija/janez-novak-studentka-slovenscine-54157.html [01.06.2020].
• Anusiewicz J., Handke K. (eds.), 1994, Płeć w języku i kulturze, “Język a Kultura”, vol. 9, Wrocław.
• Arabski J., Łyda A., Ziębka J. (eds.), 2013, Gender w języku, kulturze i literaturze, Katowice.
• Arabski J., Ziębka-Białożny J. (eds.), 2010, Płeć języka – język płci, Katowice.
• Bobrowski I., 2012a, Modele gramatyczne a równość płci. Problemy rzeczywiste i pozorne, in: M. Karwatowska, J. Szpyra-Kozłowska (eds.), Oblicza płci. Język – Kultura – Edukacja, Lublin, pp. 13–21.
• Bobrowski I., 2012b, Czy Joanna Mucha gwałci język? “Język Polski”, vol. 3, pp. 227–230.
• Dąbrowska M., 2008, Rodzaj gramatyczny a seksizm, “Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis”, col. 125, pp. 67–78.
• Derganc A., 2017, Poimenovanja za ženske nosilke poklicev in položajev v slovenščini in ruščini, “Jezikoslovni zapiski” 23, issue 2, pp. 125–130.
• Doleschal U., 2015, Genderlinguistik im Slowenischen, in: D. Scheller-Boltz (ed.), New Approaches to Gender and Queer Research in Slavonic Studies, Wiesbaden (Die Welt der Slaven 59), pp. 87–100.
• Eisenberg P., 2017, Das missbrauchte Geschlecht, “Süddeutsche Zeitung” 2.03.2017, https://www.sueddeutsche.de/kultur/essay-das-missbrauchte-geschlecht-1.3402438 [03.06.2020].
• Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1999, Słowotwórstwo, in: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (eds.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, vol. 2, 3rd edition, corrected, Warszawa.
• Jadacka H., 2012, Tytuły (naukowe, służbowe, zawodowe) kobiet, (entry) in: A. Markowski (ed.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa, pp. 1687–1688.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., 2010, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
• Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J. (eds.), 2012, Oblicza płci. Język – Kultura – Edukacja, Lublin.
• Kępińska A., 2006, Kształtowanie się polskiej kategorii męsko- i niemęskoosobowości. Język wobec płci, Warszawa.
• Kępińska A., 2007, „Pani prezydent” czy „pani prezydentka”? “Poradnik Językowy”, col. 3, pp. 79–84.
• Klemensiewicz Z., 1957, Tytuły i nazwy zawodowe kobiet w świetle teorii i praktyki, “Język Polski”, vol. XXXVII, col. 2, pp. 101–119.
• Kleszczowa K., 1994, Zbiory różnorodzajowe a problem genezy rodzaju męskoosobowego, in: J. Anusiewicz, K. Handke (eds.), Płeć w języku i kulturze, “Język a Kultura”, vol. 9, Wrocław, pp. 75–84.
• Koniuszaniec G., Błaszkowska H., 2003, Language and gender in Polish, in: M. Hellinger, H. Bußmann (eds.), Gender across languages, vol. 3, pp. 259–285.
• Kranjc S., 2019, Spolno občutljiva raba jezika v učnih gradivih, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 395–404.
• Kranjc S., Ožbot M., 2013, Vloga spolno občutljivega jezika v slovenščini, angleščini in italijanščini, in: A. Žele (ed.), Družbena funkcijskost jezika: vidiki, merila, opredelitve (Obdobja 32), Ljubljana, pp. 233–239.
• Kubiszyn-Mędrala Z., 2007, Żeńskie nazwy tytułów i zawodów w słownikach współczesnego języka polskiego, “LingVaria”, col. 1 (3), pp. 32–40.
• Kunst Gnamuš O., 1994/1995, Razmerje med spolom, kot potezo reference in spolom kot slovnično kategorijo, “Jezik in slovstvo” 40, issue 7, pp. 255–261.
• Lengar Verovnik T., Kalin Golob M., 2019, Spol med družbo, jezikovno rabo in predpisom, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 385–394.
• Łaziński M., 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa.
• Łozowski P., 2012, Gender jako językowa symbolizacja doświadczenia płci: płeć w języku, płeć języka czy język płci, in: M. Karwatowska, J. Szpyra-Kozłowska (eds.), Oblicza płci. Język – Kultura – Edukacja, Lublin, pp. 87–94.
• Małocha-Krupa A., 2018, Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław.
• Małocha-Krupa A. (ed.), 2015, Słownik nazw żeńskich polszczyzny, Wrocław.
• Marvin T., 2018, Jezik in spol. Kvarkadabra 22.06.2018, https://kvarkadabra.net/2018/06/jezik-in-spol/ [04.06.2020].
• Marvin T., 2019, O predvidljivosti slovnične kategorije spola v slovenščini, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 151–158.
• Nagórko A., 2003, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa.
• Nagórko A., 2011, Podręczna gramatyka języka polskiego, Warszawa.
• Nowosad-Bakalarczyk M., 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
• Obrębska-Jabłońska A., 1949, O żeńskich formach tytułów i nazw zawodów, “Poradnik Językowy”, col. 4, pp. 1–4.
• Pogorelec B., 1997, Slovenska skladnja in poimenovanja ženskih oseb, Insert k 33. SSJLK.
• Radomski A., Truchlińska B. (eds.), 2008, Męskość w kulturze współczesnej, Lublin.
• Rejter A., 2013, Płeć – język – kultura, Katowice.
• Saloni, Z., 1976, Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, in: Kategorie gramatyczne grup imiennych. Materiały konferencji w Zawoi, 13–15 XII 1974, Wrocław, pp. 43–78.
• Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa 1989.
• Stabej M., 1997, Seksizem kot jezikovnopolitični problem, in: A. Derganc, 33. SSJLK. Zbornik predavanj, Ljubljana, pp. 57–68.
• Stabej M., 2003, Ene in drugi: slovenščina in spola, “Delo” (07.02.2003). Sobotna priloga, p. 26.
• Stanowisko Rady Języka Polskiego przy Prezydium PAN w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów z 25 listopada 2019 r., http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1861:stanowisko-rjp-w-sprawie-zenskich-form-nazw-zawodow-i-tytulow&catid=98&Itemid=58 [01.06.2020].
• Stanowisko Rady Języka Polskiego w sprawie żeńskich form nazw zawodów i tytułów z 19 marca 2012, http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1359:stanowisko-rady-jzyka-polskiego-w-sprawie-eskich-form-nazw-zawodow-i-tytuow [01.06.2020].
• Ščuka N., 2014, Jezik in spol: ženska poimenovanja v slovenščini, “Jezikoslovni zapiski” 20, issue 2, pp. 79–88.
• Štumberger S., 2019, Slovarska obravnava samostalnikov za poimenovanje oseb, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 203–211.
• Toporišič J., 1981, K teoriji spola v slovenskem knjižnem jeziku, “Slavistična revija” 29, issue 1, pp. 80–94.
• Toporišič J., 2000, Slovenska slovnica, Maribor.
• Umek N., 2008, Feminizacija v slovenščini in francoščini: družbeni in/ali jezikovni problem? Ljubljana: FDV, 2008.
• USJP = Uniwersalny słownik języka polskiego, 2008, vol. I–IV, S. Dubisz (ed.), Warszawa.
• Vičar B., Kern B., 2017, Možnosti jezikovnega izražanja nebinarnih transspolnih identitet v slovenščini, “Dialogi” 53, col. 11–12, pp. 223–237.
• Vičar B., Kern B., 2019, Jezik in transspolne identitete, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 413–422.
• Vidovič Muha A., 1997, Prvine družbene prepoznavnosti ženske prek poimenovalne tipologije njenih dejavnosti, lastnosti, in: A. Derganc (ed.), 33. SSJLK. Zbornik predavanj, Ljubljana, pp. 69–79.
• Vidovič Muha A., 2019, Spol – jezikovni system in ideologia, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 127–137.
• Walczak B., 2013, Czy językowa nierównorzędność płci ujawnia się w planie synchronicznym na płaszczyźnie systemu gramatycznego? in: J. Arabski, A. Łyda, J. Ziębka (eds.), Gender w języku, kulturze i literaturze, Katowice, pp. 105–119.
• Wolański A., 2008, Edycja tekstów, Warszawa.
• Woźniak E., 2014, Język a emancypacja, feminizm, gender, “Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, vol. LX, pp. 295–314.
• Woźniak E., 2020, Poślica, posełkini, poślina, posełka. „Formy żeńskie to desowietyzacja języka”, in: “Gazeta Wyborcza” (“Tygodnik Łódź”), 06.01.2020 [25.05.2020].
• WSJP = Wielki słownik języka polskiego, P. Żmigrodzki (ed.) [online], https://www.wsjp.pl/index.php?pokaz=autorzy&l=6&ind=0?pwh=0 [23.05.2020]
• Wtorkowska M., 2019, O żeńskich formach nazw zawodów, tytułów i stanowisk w języku polskim, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 223–232.
• Žagar I. Ž., Milharčič Hladnik M., 1995, Temeljna izhodišča prizadevanj za odpravo seksistične rabe jezika, in: V. Kozmik, J. Jeram (eds.), Neseksistična raba jezika, Ljubljana, pp. 7–18.
• Žele A., 2019, Spol v predikaciji, “Slavistična revija” 67, issue 2, pp. 141–149.

Identifiers

DOI

10.18778/0860-6587.27.02