Rozterki modernistycznego (nie)istnienia – „ja” entropiczne w prozie Stanisława Przybyszewskiego

• Authors: Katarzyna Badowska

Title variants

Rozterki modernistycznego (nie)istnienia – „ja” entropiczne w prozie Stanisława Przybyszewskiego

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The author declares Stanisław Przybyszewski as one of the precursors of the modern recognition of subject as a broken entity, aware of internal contradictions, and therefore unable to constitute itself, unreconciled with being, turning into and enemy of itself. The Young Poland writer portrayed as an exponent of ontological uncertainty that characterised thinking about man and the world throughout the twentieth century. Analysing works from different stages of his career, the author finds that their heroes are not an aftermath of the epidemic of pessimism, but a reflection of a deeper anthropological crisis, one that lead, after Przybyszewski’s death, through Sartre’s existentialism to the postmodern proclamation of “death of the subject.” The author also indicates that Przybyszewski’s characters suffer from vagueness and elusiveness of their own selves, until they lose the sense of self, experiencing a crisis of rationalism and plunging into the cultural matrix.

Keywords

PL

Przybyszewski Stanisław; literatura modernizmu; „ja” w literaturze; podmiotowość w literaturze; Przybyszewski Stanisław; literatura modernizmu; „ja” w literaturze; podmiotowość w literaturze

EN

modernist literature; literary modernism; “I” in literature; subjectivity in literature

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2016
• Volume: 33
• Issue: 3
• Pages: 137-154

Dates

published

2017-05-29

Contributors

author

Katarzyna Badowska

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej, Katedra Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski

References

• Bataille Georges, Doświadczenie wewnętrzne, przeł. O. Hedemann, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
• Bielik-Robson Agata, Inna nowoczesność. Pytania o współczesną formułę duchowości, Universitas, Kraków 2000.
• Bolecki Włodzimierz, Modalności modernizmu. Studia, analizy, interpretacje, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2012.
• Boniecki Edward, Struktura „nagiej duszy”. Studium o Stanisławie Przybyszewskim, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1993.
• Brzozowski Stanisław, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, wstęp A. Walicki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990.
• Dobroczyński Bartłomiej, Ciemna strona psychiki. Geneza i historia idei nieświadomości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1993.
• Dobroczyński Bartłomiej, Idea nieświadomości w polskiej myśli psychologicznej przed Freudem, Universitas, Kraków 2005.
• Foucault Michel, Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych, przeł. T. Komendant, 2 t., słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2005.
• Goczołowa Zofia, Składnia powieści Stanisława Przybyszewskiego, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1975.
• Gurczyńska-Sady Katarzyna, Człowiek jako słowo i ciało. W poszukiwaniu nowej koncepcji podmiotu, Universitas, Kraków 2013.
• Gutowski Wojciech, Wizja Człowieko-Boga, w: tenże, Z próżni nieba ku religii życia. Motywy chrześcijańskie w literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 81–87.
• Habermas Jürgen, Knowledge and Human Interests, przeł. na ang. J. Shapiro, Boston 1972.
• Heidegger Martin, Cóż po poecie, przeł. K. Wolicki, w: tenże, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, wybór, oprac. i wstęp K. Michalski, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 168–223.
• Heidegger Martin , Czym jest metafizyka?, przeł. K. Pomian, w: tenże, Budować, mieszkać, myśleć, Eseje wybrane, wybór, oprac. i wstęp K. Michalski, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 27–47.
• N. Hirszband [Cezary Jellenta], Epidemia pesymizmu, „Prawda” 1887, nr 3, s. 27–29, nr 4, s. 42–43, nr 5, s. 54–56.
• Jabłonowski Władysław, Chwila obecna (Dążności i usposobienia), nakł. J. Fiszera, Warszawa 1901.
• Matuszek Gabriela, Przybyszewski i demony wczesnej nowoczesności, w: taż, Maski i demony wczesnego modernizmu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014, s. 277–295.
• Nycz Ryszard, Język modernizmu. Prolegomena historycznoliterackie, Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 1997.
• Nycz Ryszard, „Każdy z nas jest przybyszem”. Wzory tożsamości w literaturze polskiej XX wieku, „Teksty Drugie” 1999, nr 5, s. 41–51.
• Podmiot w języku i kulturze, red. J. Bartmiński i A. Pajdzińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2008.
• Podraza-Kwiatkowska Maria, Pustka – otchłań – pełnia. Ze studiów nad młodopolską symboliką inercji i odrodzenia, w: taż, Somnambulicy – dekadenci – herosi. Studia i eseje o literaturze Młodej Polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985, s. 29–78.
• Podraza-Kwiatkowska Maria, Symbolizm i symbolika w poezji Młodej Polski, Universitas, Kraków 2001.
• Przybyszewski Stanisław, Confiteor, w: tenże, Wybór pism, oprac. R. Taborski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966, s. 140–148.
• Przybyszewski Stanisław, Dzieci nędzy, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków 1913.
• Przybyszewski Stanisław, Dzieci szatana. Powieść, oprac. G. Matuszek, Oficyna Literacka, Kraków 1993.
• Przybyszewski Stanisław, Homo sapiens (t. I – Na rozstaju, t. II – Po drodze, t. III – W malstromie), Lektor, Warszawa 1923.
• Przybyszewski Stanisław, Krzyk. Powieść, Lektor, Lwów–Kraków–Warszawa–Poznań 1917.
• Przybyszewski Stanisław, Moi współcześni. Wśród obcych, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 1926.
• Przybyszewski Stanisław, Naga Dusza [odczyt jubileuszowy, wygłoszony 12 marca 1922 r. w Sali Starego Teatru w Krakowie], w: tenże, Kobiety winny moją trumnę ponieść na swych barkach do grobu. Odczyty – przemówienia – orędzia – odezwy, oprac. J. Sikorska, [Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu], Inowrocław 2006, s. 157–168.
• Przybyszewski Stanisław, Naokoło śmierci, w: tenże, Kobiety winny moją trumnę ponieść na swych barkach do grobu. Odczyty – przemówienia – orędzia – odezwy, oprac. J. Sikorska, [Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu], Inowrocław 2006, s. 121–156.
• Przybyszewski Stanisław, Na tym padole płaczu, w: tenże, Poematy prozą, wybór, wstęp i oprac. G. Matuszek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 249–264.
• Przybyszewski Stanisław, O „nową” sztukę, w: tenże, Wybór pism, oprac. R. Taborski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1966, s. 149–159.
• Przybyszewski Stanisław, Synowie ziemi (t. II – Dzień sądu, t. III – Zmierzch), Lektor, Lwów 1923.
• Przybyszewski Stanisław, Wniebowstąpienie, w: tenże, Poematy prozą, wybór, wstęp i oprac. G. Matuszek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 143–154.
• Przybyszewski Stanisław, Z cyklu Wigilii, w: tenże, Poematy prozą, wybór, wstęp i oprac. G. Matuszek, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 169–206.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, Redefiniowanie pojęcia świadomości we wczesnej fazie polskiego modernizmu: Przybyszewski – Irzykowski, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2007, z. 1–2, s. 77–108.
• Ricoeur Paul, Filozofia osoby, przeł. M. Fryniewicz, Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej, Kraków 1992.
• Stala Marian, Człowiek z właściwościami (W kręgu antropologicznej problematyki Młodej Polski), w: Stulecie Młodej Polski, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Universitas, Kraków 1995, 135–152.
• Walas Teresa, Ku otchłani (dekadentyzm w literaturze polskiej 1890–1905), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1986.
• Welsch Wolfgang, Nasza postmodernistyczna moderna, przeł. R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.33.06