Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć

• Authors: Danuta Kowalewska

Title variants

Czarownica w literaturze polskiego oświecenia. Stereotyp i płeć

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article focuses on the image of witches in the iconography, literature, and imagination of the inhabitants of Early Modern Europe (from the late Middle Ages to the Enlightenment). It endeavours to explain whether the role and function of magical figures in Early Modern literature is conditioned by gender and by the conviction that magic is related to the biological functions of women. I will also attempt to determine how the stereotype of the witch emerged and whether its function in literaturę was influenced by the changed relations between the sexes in the 18th century. Although the main area of interest are works in Polish, numerous references to foreign literature are also made.

Keywords

PL

czarownictwo; czarownica; magia; oświecenie; kobieta; mizoginizm; czarownictwo; czarownica; magia; oświecenie; kobieta; mizoginizm

EN

witchcraft; witch; magic; Enlightenment; woman; misogyny

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2016
• Volume: 34
• Issue: 4
• Pages: 53-67

Dates

published

2017-01-27

Contributors

author

Danuta Kowalewska

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Filologiczny, Zakład Literatury Oświecenia, ul. Fosa Staromiejska 3, 87–100 Toruń

References

• Bohomolec Jan, Diabeł w swojej postaci z okazji pytania „Jeśli są upiory” ukazany. Część pierwsza, Warszawa 1772.
• Chmielowski Benedykt, Nowe Ateny albo Akademia wszelkiey scyencyi pełna, na różne tytuły iak na Classes podzielona, Mądrym dla Memoryału, Idiotom dla Nauki, Politykom dla Praktyki, Melancholikom dla rozrywki erygowana, wybór i oprac. tekstu M. i J. J. Lipscy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1968.
• Kniaźnin Franciszek Dionizy, Babia góra. Do Pawła Czenpinskiego gdy objeżdżał góry krakowskie, w: Zbigniew Libera, Poezja polska XVIII wieku, Warszawa 1976, s. 353–356.
• Krasicki Ignacy, Myszeida, w: tegoż, Pisma poetyckie, oprac. Z. Goliński, t. 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1976, s. 41–90.
• Magnetyzm zwierzęcy, „Tygodnik Wileński”, t. VI, 1818, s. 80–86.
• Niemcewicz Julian Ursyn, Jan z Tęczyna, Universitas, Kraków 2003.
• Pasek Jan Chryzostom, Pamiętniki, oprac. R. Pollak, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1971.
• Collin de Plancy Jacques, Czarownicy, w: Słownik wiedzy tajemnej, wybór i przekład Michał Karpowicz, Oficyna Wydawnicza Polczek, Warszawa–Kraków 1993, s. 38–43.
• Zaborowski Tymon, Zdobycie Kijowa, Universitas, Kraków 2003.
• Baranowski Bohdan, O hultajach, wiedźmach i wszetecznicach, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1963.
• Baranowski Bohdan, Pożegnanie z diabłem i czarownicą, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1965.
• Baranowski Bohdan, Procesy czarownic w Polsce XVII i XVIII w., Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź 1952.
• Bator Joanna, Feminizm, postmodernizm, psychoanaliza. Filozoficzne dylematy feministek „drugiej fali”, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2001.
• Bechtel Guy, Cztery kobiety Boga: ladacznica, czarownica, święta, głupia gęś, przeł. Katarzyna Pachniak, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2001.
• Beer Frances, Kobiety i doświadczenia mistyczne w Średniowieczu, przeł. Andrzej Branny, Wydawnictwo Znak, Kraków 1996.
• Brojer Wojciech, Diabeł w wyobraźni średniowiecznej. Trzynastowieczne exempla kaznodziejskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003.
• Czary, alchemia, opętanie w kulturze na przestrzeni stuleci. Studia przypadków, red. J. Pietrzak-Thebault i Ł. Cybulski, Wydawnictwo Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Warszawa 2015.
• Gilmore David, Mizoginia, czyli męska choroba, przeł. Janusz Margański, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003.
• Greenblatt Stephen, Shakespeare. Stwarzanie świata, przeł. Barbara Kopeć‑Umiastowska, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007.
• Jupiter J., O eposie Tymona Zaborowskiego „Zdobycie Kijowa” i jego redakcjach, „Pamiętnik Literacki” 1932, z. 29, s. 349–390.
• Kieckhefer Richard, Magia w średniowieczu, przeł. Ireneusz Kania, Universitas, Kraków 2000.
• Kopaliński Władysław, Encyklopedia „drugiej płci”: wszystko o kobietach, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2006.
• Kowalewska Danuta, Magia i astrologia w literaturze polskiego oświecenia, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009.
• Levak Brian, Polowanie na czarownice w Europie wczesnonowożytnej, przeł. Edward Rutkowski, z dodatkiem Katalogu magii Mnicha Rudolfa zabytku z XIII w. w przekładzie Edwarda Karwota, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2009.
• Lombardi Paolo, Filozof i czarownica. Rozum i świat magiczny, przeł. Anna Dudzińska‑Facca, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2004.
• Ludzie, Kościół, wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczak i S. K. Kuczyński, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2001.
• Marcińczak Bartosz, „Między łacnowiernością i niewiernością”. Diabeł magia i czary w „Nowych Atenach” i „Diable w swojej postaci”, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2014.
• Michalski Jerzy, Jeszcze o konstytucji sejmu 1776 roku „Konwikcje w sprawach kryminalnych”, „Kwartalnik Historyczny” 103/ 3 (1996), s. 89–101.
• Nola Alfonso Maria di, Diabeł. O formach, historii i kolejach losu Szatana, a także o jego powszechnej a złowrogiej obecności wśród wszystkich ludów, od czasów starożytnych aż po teraźniejszość, tłum. Ireneusz Kania, Universitas, Kraków 2001.
• Pilaszek Małgorzata, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII, Universitas, Kraków 2008.
• Roper Lyndal, Oedipus and the Devil: Witchcraft, Religion, and Sexuality in Early Modern Europe, Routledge 1994.
• Russell Jeffrey B., Krótka historia czarownictwa, przeł. Jarosław Rybski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2003.
• Rutkowski Paweł, Kot czarownicy. Demon osobisty w Anglii wczesnonowożytnej, Universitas, Kraków 2012.
• Salmonowicz Stanisław, Procesy o czary w Polsce. Próba rozważań modelowych, w: Prawo wczoraj i dziś. Studia dedykowane profesor Katarzynie Sójce‑Zielińskiej, red. G. Bałtruszajtys, Liber, Warszawa 2000, s. 303–321.
• Sapota Tomasz, Magia i religia w twórczości Lucjusza Apulejusza z Madaury, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2001.
• Segl Peter, Heinrich Institoris. Persönlichkeit und literarisches Werk, w: Der Hexenhammer. Entstehung und Umfeld des Malleus maleficarum von 1487, red. P. Segl, Böhlau, Köln–Wien 1988, s. 103–126.
• Skrzypek Marian, Oświeceniowa kategoria przesądów (z Ciemnogrodem Potockiego w tle), „Studia Wilanowskie” 2012, z. 19.
• Słownik prasłowiański, red. Franciszek Sławski, t. 1, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1974.
• Tazbir Janusz, Wawrzeniecki i Żagiell jako twórcy falsyfikatów, „Nauka” 3 (2006), s. 45–53.
• Trillat Etienne, Historia histerii, przeł. Zofia Podgórska‑Klawe i Elżbieta Jamrozik, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993.
• Wijaczka Jacek, Magia i czary. Polowanie na czarownice i czarowników w Prusach Książęcych w czasach wczesnonowożytnych, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
• Wijaczka Jacek, Procesy o czary w Polsce w epoce nowożytnej, „Kwartalnik Historyczny” 3, 2009.
• Wijaczka Jacek, Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI–XVIII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2007.
• Wiśniewska Halina, Świat płci żeńskiej baroku zaklęty w słowach, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej, Lublin 2003.
• Wyporska Wanda, Witchcraft in Early Modern Poland, 1500–1800, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2013.
• Wypustek Andrzej, Magia antyczna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2001.
• Zjawiska magiczno‑demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym, red. K. Grążawski i J. Gancewski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko‑Mazurskiego, Olsztyn 2015.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.34.06