Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2018 | 48 | 2 | 21-37

Article title

Retoryka, matematyka, fizyka i dowodzenia. Wprowadzenie do dyskusji

Content

Title variants

Retoryka, matematyka, fizyka i dowodzenia. Wprowadzenie do dyskusji

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Celem tekstu jest przedstawienie hipotezy nazwanej przeze mnie hipotezą Arystotelesa-Axa, która orzeka, iż: po pierwsze – każde zdanie/każdy period n w dowolnym języku N można rozłożyć na dwie płaszczyzny: léxis i dianoia. Po drugie – zdanie/period cechuje ‘elementarna semantyka’, która umożliwia wszystkim użytkownikom języka N rozumienie zdania/periodu. Po trzecie – jeżeli zdanie/period n staje się tekstem, czyli skończoną sumą poprawnych zdań/periodów określonych na płaszczyźnie léxis, to ex definitio muszą zostać użyte reguły konstrukcji płaszczyzny dianoia. Reguły te określają poetyka i retoryka, którymi posługują się wszyscy użytkownicy języka N. Wskazane zasady obowiązują w dowolnym języku, także sformalizowanym.Autor odwołuje się także do rozważań Immanuela Kanta oraz Chaïma Perelmana, a także Alfreda Tarskiego na zbliżony temat.A zatem zasady retoryki dotyczą także i języka matematyki, resp. fizyki.
EN
The aim of the text is to present a hypothesis called by me Aristotle-Ax hypothesis, which held that: first – every sentence/every period in any language N may be distributed/decomposed into two levels: léxis and dianoia. Second – sentence/period is characterized by elementary semantics, which allows all users of language N to understand the sentence/period. Third – if the sentence/period n becomes the text, which is a finite sum of correct sentences/periods defined at the level of léxis, this ex definitio must be used rule structure dianoia level. These rules are defined by the laws of poetics and rhetoric, and which are well known used by all users of the language N. Those rules apply in any language, also formalized. The author also refers to the considerations by Immanuel Kant, Chaïm Perelman and Alfred Tarski on a similar topic. Therefore, the principles of the rhetoric also apply to the language of mathematics, resp. of physics.

Year

Volume

48

Issue

2

Pages

21-37

Physical description

Dates

published
2019-01-07

Contributors

  • Zakład Retoryki i Mediów, Instytut Polonistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski

References

  • Achmanow A., Logika Arystotelesa, przeł. A. Zabłudowski, B. Stanosz, Warszawa 1965.
  • Arystoteles, Poetyka, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przeł. i oprac. H. Podbielski, t. 6, Warszawa 2001, s. 564–625.
  • Arystoteles, Retoryka, [w:] Arystoteles, Dzieła wszystkie, przeł. i oprac. H. Podbielski, t.6, Warszawa 2001, s. 265–478.
  • Ax W., Lexis und Logos. Studien zur antiken Grammatik und Rhetorik, wyd. F. Grewing, Stuttgart 2000.
  • Ax W., Text und Stil. Studien zur antiken Literatur, wyd. F. Grewing, Stuttgart 2006.
  • Bergman M., The Secret of Rendering Signs Effective: the Import of C. S. Peirce’s Semiotic Rhetoric, http://www.helsinki.fi/science/commens/papers/renderingsigns.pdf [dostęp: 20.12.2017].
  • Bourbaki N., Elementy historii matematyki, przeł. S. Dobrzycki, Warszawa 1980.
  • Brożek A., Hilbert a Godel: prawda i dowód w matematyce, „Semina Scientiarum” 2004, nr 3, s. 38–70.
  • Carnap R., Logiczna składnia języka, przeł. B. Stanosz, Warszawa 1995.
  • Carnap R., Logiczna struktura świata, przeł. P. Kawalec, Warszawa 2011.
  • Carnap R., Pisma semantyczne, przeł. T. Ciecierski i in., Warszawa 2007.
  • Chomsky N., Aspects of the Theory of Syntax, Cambridge 1965.
  • Feigenbaum P., Rhetoric, Mathematics, and the Pedagogies We Want: Empowering Youth Access to Twenty-First Century Literacies, „College English” 2015, vol. 77, no. 5, s. 429–449.
  • Gödel K., Über formal unentscheidbare Sätze der Principia Mathematica und verwandter Systeme. I, „Monatshefte für Mathematik und Physik” 1931, nr 38, s. 173–198.
  • Historisches Wörterbuch der Rhetorik, wyd. W. Jens, G. Ueding, t. 1–12, Tübingen 1992–2015.
  • Hjelmslev L., Prolegomena do teorii języka, [w:] Językoznawstwo strukturalne. Wybór tekstów, red. H. Kurkowska, A. Weinsberg, Warszawa 1979, s. 44–137.
  • Jens W., Von deutscher Rede, München 1969.
  • Kahn C.H., Język i ontologia, tł., posł. B. Żukowski, Kęty 2008, s. 81–113
  • Kanik A., Kulturowe determinanty matematyki, „Filozofia Nauki” 1995, R. III, nr 1–2 (9–10), s. 69–77.
  • Kant I., Krytyka czystego rozumu, przeł. i oprac. R. Ingarden, t. 1–2, (wyd. oryg.: I. Kant, Kritik der reinen Vernunft, Leipzig 1971 [jest to powtórzenie tzw. Kerbahsche Ausgabe z 1930 r.]).
  • Karolak S., Zagadnienia składni ogólnej, Warszawa 1972.
  • Kline M., Mathematical Thought from Ancient to Modern Times, New York 1972.
  • Kotarbiński T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk [Dzieła wszystkie, t. I], Wrocław 1990.
  • Kragh H., Mathematics and Physics: The Idea of a Pre-Established Harmony, „Science & Education” 2015, vol. 24, no. 5, s. 515–527.
  • Krantz S.G., The History and Concept of Mathematical Proof, s. 1–36, www.math.wustl.edu/~sk/eolss.pdf [dostęp: 3.08.2016].
  • Krantz S.G., The Proof is in the Pudding. The Changing Nature of Mathematical Proof, New York 2011.
  • Kristeva J., Problemy strukturowania tekstu, przeł. W. Krzemień, „Pamiętnik Litera-cki” 1972, R. 62, z. 4, s. 233–250.
  • Lichański J.Z., Nietzsche i retoryka – niezrealizowany projekt, [w:] Antyk i współczesność. Recepcja filozofii starożytnej w myśli współczesnej. Od czasów Nietzschego do początków XXI wieku, red. C. Mielczarski, Warszawa 2015, s. 81–105.
  • Lichański J.Z., Retoryka – argumentacja. Prolegomena do logiki rozumowań o przesłankach niepewnych, [w:] Pragmatyka. Retoryka. Argumentacja. Obrazy języka i dyskursu w naukach humanistycznych, red. P. Stalmaszczyk, Kraków 2014, s. 19–42.
  • Lichański J.Z., Retoryka i poetyka: siostry czy rywalki? Komentarz do rozdziału XIX.1456a35-1456b16 „Poetyki” Arystotelesa, [w:] Od poetyki do hermeneutyki literaturoznawczej. Prace ofiarowane profesorowi Adamowi Kulawikowi w 70. rocznicę urodzin, red. T. Budrewicz, S.J. Ossowski, Kraków 2008, s. 247–256.
  • Lichański J.Z., Retoryka: Historia – Teoria – Praktyka, t. 1–2, Warszawa 2007.
  • Lichański J.Z., Richarda Emila Volkmanna koncepcja retoryki, [w:] Śląskie pogranicza kultur, red. M. Ursel, O. Taranek-Wolańska, t. 1, Wrocław 2012, s. 67–104.
  • Lichański J.Z., Viertes genos der Rhetorik. Rufus von Perinth und genos istoricon, “Classica Cracoviensia. Studies in Ancient Literary Theory and Criticism” 2000, vol. 5, red. J. Styka, s. 113–120.
  • Lichański J.Z., W poszukiwaniu najlepszej formy komunikacji, czyli dlaczego wciąż jest potrzebna nam retoryka?, Kraków 2017.
  • Malmberg B., Nowe drogi w językoznawstwie. Przegląd szkół i metod, przeł. A. Szulc, Warszawa 1969.
  • Martin J., Antike Rhetorik. Technik und Methode, München 1974.
  • Maurin K., Analiza, t. 1–2, Warszawa 1971.
  • Maurin K., Fizyka i matematyka, Warszawa 2010.
  • Mesch W., Überredung Überzeugung, [w:] Historisches Wörterbuch der Rhetorik, wyd. W. Jens, G. Ueding, t. 9, Tübingen 2009, kol. 858–870.
  • Milewski T., Zarys językoznawstwa ogólnego. Część I: teoria językoznawstwa, t. 1–3, Lublin–Wrocław 1947.
  • Mrozek J., Powstanie i perspektywy rozwoju dowodu matematycznego, „Filozofia Nauki” 2000, R. VIII, nr 1(29), s. 21–33.
  • Murawski R., Filozofia matematyki: zarys dziejów, Warszawa 2001.
  • Perelman Ch., Imperium retoryki: retoryka i argumentacja, przeł. M. Chomicz, wstęp R. Kleszcz, Warszawa 2002.
  • Perelman Ch., Rhetoriques, wstęp M. Meyer, Bruxelles 1989 (ważka jest część II książki: Logique ou rhétorique?, s. 61–150).
  • Quine W. Van Orman, Różności. Słownik prawie filozoficzny, przeł. C. Cieślicki, Warszawa 1995.
  • Stewart I., Tall D., Podstawy matematyki, przeł. U. i M. Seweryńscy, Warszawa 2017.
  • Szaumjan S.K., Soboleva P.A., Osnovanija porożdajuszczej grammatiki russkogo jazyka, Moskva 1968.
  • Tarski A., Prawda a dowód, [w:] A. Tarski, Pisma logiczno-filozoficzne, t. 1, Warszawa 1995, s. 292–332.
  • Volkmann R.E., Die Rhetorik der Griechen und Römer in systematischer Übersicht dargestellt, Leipzig 1885 (reprint Hildesheim 1963).
  • Wójtowicz K., Dowód matematyczny – argumentacja czy derywacja? – Część I, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce” 2011, t. 49, s. 63–80.
  • Wójtowicz K., Dowód matematyczny z punktu widzenia formalizmu matematycznego. Część II, „Roczniki Filozoficzne” 2007, t. 55, nr 2, s. 139–153.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_18778_1505-9057_48_03
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.