Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2018 | 50 | 4 | 13-28

Article title

Kryminał w literaturze polskiej XIX wieku. Kilka uwag

Content

Title variants

Kryminał w literaturze polskiej XIX wieku. Kilka uwag

Languages of publication

PL

Abstracts

PL
Tematem artykułu jest próba opisu warunków, które ukształtowały polski kryminał w XIX stuleciu. Autorka bierze pod uwagę kontekst kryminału zachodnioeuropejskiego i jego wzorce literackie oraz kulturowe. Kładzie również nacisk na przemiany społeczno-polityczne pierwszej połowy XIX wieku w Europie. Jednak zestawiając ową sytuację z warunkami, które ukształtowały polską fikcję kryminalną dostrzega wyraźne różnice. Dotyczą one sfery kulturowej, a przede wszystkim warunków historyczno-politycznych związanych z czasem zniewolenia. Sytuacja życia pod zaborami stworzyła szereg ograniczeń widocznych choćby w kreacji postaci detektywa jak i rozwiązań fabularnych samej powieści, w której triumf sprawiedliwości w klasycznej postaci bywa znacznie ograniczony. Polska fikcja kryminalna tego czasu jest dość ściśle związana z ówczesną kulturą. Powstanie tego gatunku w literaturze polskiej nie jest dziełem jednego autora, ale wypadkową wielu działań. Jednak przede wszystkim autorka postrzega jego związki z polityką i historią.
EN
This article is an attempt at describing the conditions which governed the Polish crime novel in the 19th century. The author of this article takes into consideration the context of the West-European crime novel and its literary and cultural models. She also puts emphasis on sociopolitical transformations of the first half of the 19th century in Europe. However, while comparing that situation with conditions which formed Polish criminalfiction, the author shows clear differences concerning the cultural sphere, and the historical-political conditions related to enslavement. The situation of living under annexed territories created numerous restrictions visible, for instance, in literary creation of detective and fictional terms connected with the novel itself – the triumph of justice is much more limited than in the classical crime novel. Polish criminal fiction of this time is associated with the contemporary culture. The creation of this literary genre in Polish literature is not work of one author, but the result of actions of many. Above all, the author of this article sheds light of the connections between Polish crime fiction, politics and history.

Year

Volume

50

Issue

4

Pages

13-28

Physical description

Dates

published
2019-05-17

Contributors

  • Uniwersytet Zielonogórski, Instytut Filologii Polskiej, Zakład Literatury XIX Wieku

References

  • Bachórz Józef, Polska powieść tajemnic. Szkic stuletniej kariery, w: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 209–248.
  • Balzak Honoré de, Tajemnicza sprawa, w: Komedia ludzka. Studia obyczajowe. Sceny z życia politycznego, przeł. Tadeusz Żeleński-Boy, Julian Rogoziński, t. 16, Czytelnik, Warszawa 1961, s. 25–235.
  • Bujnicki Tadeusz, Model pozytywistycznej popularnej powieści historycznej. Casus Przyborowski, w: Walery Przyborowski i Józef Brandt, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007, s. 21–32.
  • Bujnicki Tadeusz, „Między nocą z 3-go na 4-ty Grudnia” a „Liściem akacji” Walerego Przyborowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 49–66.
  • Caillois Roger, Powieść kryminalna, czyli jak intelekt opuszcza świat, aby oddać się li tylko grze, i jak społeczeństwo wprowadza z powrotem swe problemy w igraszki umysłu, w: Roger Caillois, Odpowiedzialność i styl. Eseje, wybór Macieja Żurowskiego, sł. wstępne Jana Błońskiego, przekł. Jan Błoński et al., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1967, s. 167–209.
  • Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841–1941, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2015.
  • Cieślikowski Jerzy, Walery Przyborowski, w: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku, Seria 4: Literatura w okresie realizmu i naturalizmu, t. 3, red. Janina Kulczycka-Saloni, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
  • Grochowski Paweł, Straszna zbrodnia rodzonej matki. Polskie pieśni nowiniarskie na przełomie XIX i XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2010.
  • Ihnatowicz Ewa, Miasto kryminalne?, w: Miasto – kultura – literatura. Wiek XIX, red. Jan Data, Wydawnictwo Gdańskie, Gdańsk 1993, s. 113–124.
  • Janion Maria, Druga i trzecia generacja romantyków, w: Maria Janion, Gorączka romantyczna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975, s. 112–140.
  • Jarosińska Izabella, Seweryn Zenon Sierpiński, w: Obraz literatury Polskiej XIX i XX wieku, Seria 3: Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831–1863, t. 2, red. Maria Janion, Maria Dernałowicz, Marian Maciejewski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1988.
  • Kaczyński Paweł, Kryminał historyczny – próba poetyki, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 191–209.
  • Kica Patrycja, „Gazeta Sądowa Warszawska” na tle polskiego XIX-wiecznego czasopiśmiennictwa prawnego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis.
  • Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 168–183.
  • Martuszewska Anna, Powieść kryminalna, w: Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, wyd. 2, popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 464–471.
  • Ostrowski Witold, Początki literatury kryminalnej w Anglii, Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Łódź 2016.
  • Pawlak-Hejno Elżbieta, Początki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 107–128.
  • Ruszczyńska Marta, Historie kryminalne w powieści galicyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scrip ta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 63–74.
  • Sierpiński, Seweryn Zenon, Nowy gabinet powieści, t. 3, Wydawca J. Kaczanowski, Warszawa 1842.
  • Stachura-Lupa Renata, Pisać jak Gaboriau. O „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, red. Tadeusz Budrewicz, Renata Stachura-Lupa, s. 19–32.
  • Tripplin Ludwik [Tausilion], Tajemnice społeczeństwa wykryte w sprawach kryminalnych krajowych i zagranicznych, t. 1, Wydał Zygmunt Schletter, Wrocław 1852.
  • Zbrodnie, sensacje i katastrofy w prasie polskiej do 1914 roku, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo WSPA, Lublin 2010.
  • Żmudziak Magdalena, „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, czyli polski Lecoq na tropie zbrodni, w: Literatura kryminalna. Na tropie motywów, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2016, s. 313–328.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_18778_1505-9057_50_02
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.