"Na dnie sumienia", czyli powieść tajemnic w służbie literatury tendencyjnej

• Authors: Magdalena Sadlik

Title variants

"Na dnie sumienia", czyli powieść tajemnic w służbie literatury tendencyjnej

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tematem niniejszego tekstu jest zapomniana, znana jedynie historykom literatury powieść Elizy Orzeszkowej Na dnie sumienia, a uściślając: jej związek z niezwykle popularnym w XIX wieku gatunkiem powieścią tajemnic, który swą karierę zawdzięcza Eugeniuszowi Sue. Pisarka już w Kilku uwagach nad powieścią poddała ostrej krytyce twórczość autora Tajemnic Paryża, a polemikę z nim kontynuowała w Na dnie sumienia. Autorka wykorzystała znamienne dla powieści tajemnic sche­maty przedstawień na użytek literatury tendencyjnej.

EN

The topic of this paper is a forgotten novel by Eliza Orzeszkowa At the Bottom of Conscience (which is only known to literary historians), and more specifically, its connection with an incredibly popular genre of the 19 th century – the mystery novel, popularized by Eugeniusz Sue. In Some remarks on the novel, the writer sharply criticized the literary output of the author of The Mysteries of Paris, and she continued her polemic with him in At the bottom of conscience. She used ‘schemes’ characteristic of the mystery novel for the purpose of the didactic novel.

Keywords

PL

powieść tajemnic; literatura tendencyjna; zbrodnia; przestępstwo; intryga; dydaktyzm; powieść tajemnic; literatura tendencyjna; zbrodnia; przestępstwo; intryga; dydaktyzm

EN

mystery novel; didactic literature; crime; intrigue; didacticism

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2018
• Volume: 50
• Issue: 4
• Pages: 49-62

Dates

published

2019-05-17

Contributors

author

Magdalena Sadlik

• Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, Katedra Literatury Polskiej XIX wieku

References

• Bachórz Józef, Polska powieść tajemnic, w: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 209–248.
• Barczyński Janusz, Narracja i tendencja. O powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej, Polska Akademia Nauk Komitet Nauk o Literaturze Polskiej, Wrocław 1976.
• J.K.K [Kotarbiński Józef], Przegląd piśmiennictwa polskiego, „Przegląd Tygodniowy” 1873, nr 22, s. 173–175.
• Krajkowski Michał, Elitarna powieść tajemnic. O „Tajemnicach Krakowa” Michała Bałuckiego, w: Polska literatura wysoka i popularna 1864–1918. Dialogi i inspiracje, red. Izabela Koczkodaj, Katarzyna Lesicz-Stanisławska, Anna Wietecha, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 205–215.
• Kuniczuk-Trzcinowicz Agnieszka, Narolska Aneta, Siła kojąca” czy „narkotyk drażniący”? Prus i Orzeszkowa wobec pisarstwa Eugeniusza Sue, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2014, t. 3: Eugeniusz Sue. Życie – twórczość – recepcja, red. Dorota Kulczycka, Aneta Narolska, s. 245–262.
• L.Sz.W. [Szczerbowicz-Wieczór Ludomir], Przegląd piśmienniczy, „Tygodnik Mód i Powieści” 1873, nr 20, s. 5.
• Lesicz-Stanisławska Katarzyna, Miejskie tajemnice. Paryż Eugeniusza Sue a Warszawa Adolfa Dygasińskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana”, t. 3: Eugeniusz Sue. Życie – twórczość – recepcja, red. Dorota Kulczycka, Aneta Narolska, s. 263–277.
• Lesicz-Stanisławska Katarzyna, „Strasznie” popularna… Warszawa Adolfa Dygasińskiego, w: Polska literatura wysoka i popularna 1864–1918. Dialogi i inspiracje, red. Izabela Koczkodaj, Katarzyna Lesicz-Stanisławska, Anna Wietecha, Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011, s. 216–225.
• Martuszewska Anna, Krajobrazy sprawiedliwości, w: Anna Martuszewska, „Ta trzecia” – Problemy literatury popularnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1997, s. 151–164.
• Martuszewska Anna, Pozycja narratora w powieściach tendencyjnych Elizy Orzeszkowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Gdańsk–Wrocław 1970.
• Narolska Aneta, Przestrzeń „upodrzędniona”. O wczesnych powieściach Elizy Orzeszkowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015.
• Orzeszkowa Eliza, Kilka uwag nad powieścią, w: Pisma krytycznoliterackie, red. Jan Zygmunt Jakubowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959, s.23–41.
• Orzeszkowa Eliza, Listy zebrane, red. Jan Baculewski, Zakład im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1954, t. 1.
• Orzeszkowa Eliza, Na dnie sumienia, Książka i Wiedza. Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1951.
• Pawlak-Hejno Elżbieta, Początki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, w: Śledztwo w sprawie gatunków. Literatura kryminalna, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 107–126.
• Ratuszna Hanna, Dziewiętnastowieczny Paryż i jego tajemnice, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2014, t. 3: Eugeniusz Sue. Życie – twórczość – recepcja, red. Dorota Kulczycka, Aneta Narolska, s. 97–110.
• Romankówna Mieczysława, Na nowych drogach. Studia o Elizie Orzeszkowej, Wydawnictwo M. Kot, Kraków 1948.
• Skorupa Ewa, Twarze emocje charaktery. Literacka przygoda z wiedzą o wyglądzie człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
• Sue Eugeniusz, Tajemnice Paryża, tłum. anonimowe, poprawiła i opracowała L. Malec, Somix, t. 1, Bydgoszcz 1990.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.50.04