Kilka uwag na marginesie powieści kryminalnych Walerego Przyborowskiego

• Authors: Maria Berkan-Jabłońska

Title variants

Kilka uwag na marginesie powieści kryminalnych Walerego Przyborowskiego

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł nawiązuje do poglądów głoszących pionierstwo Walerego Przyborowskiego w polskiej prozie kryminalnej XIX wieku. Na podstawie powieści Przyborowskiego Liść akacji i Czarna godzina, zestawionych dla porównania z The Dead Secret i The Lady and the Law Wilkie Collinsa, analizowana jest kwestia oryginalności i naśladownictwa prozy detektywistycznej polskiego autora. Tezę o tym, że jest on prekursorem polskiej literatury kryminalnej, można nadal uznać za aktualną, ale opinie o innowacyjności i autentyczności jego utworów z tego kręgu tematycznego powinny ulec zmianie. Głównym celem artykułu jest przede wszystkim podkreślenie potrzeby wspólnych badań filologii polskiej i innych neofilologii tak, by dało się uchwycić wzajemne powiązania dziewiętnastowiecznej literatury popularnej w Europie.

EN

This article addresses the question of Walery Przyborowski’s pioneering status in the Polish crime prose of the 19th century. On the basis of a comparison between Przyborowski’s novels such as The Acacia Leaf and The Black Hour and The Dead Secret and The Lady and the Law by William Wilkie Collins, the issue of originality of Przyborowski’s crime prose is analyzed. The thesis about his being the precursor of Polish criminal literature remains valid, but the judgments about the innovative­ness and authenticity of his crime stories need to be revised. The main goal of this article, however, is to emphasize the need for integrated studies within Polish philology and other philologies in order to capture the interdependencies within the popular nineteenth-century European literature.

Keywords

PL

powieść kryminalna XIX wieku; Walery Przyborowski; Wilkie Collins; literacka imitacja/adaptacja; powieść kryminalna XIX wieku; Walery Przyborowski; Wilkie Collins; literacka imitacja/adaptacja

EN

19th century crime novel; Walery Przyborowski; William Wilkie Collins; imitation/adaptation

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2018
• Volume: 50
• Issue: 4
• Pages: 63-88

Dates

published

2019-05-17

Contributors

author

Maria Berkan-Jabłońska

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury i Tradycji Romantyzmu

References

• Bachórz Józef, Polska powieść tajemnic. Szkic stuletniej kariery, w: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2005, s. 209–248.
• Bachórz Józef, Powieść, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. Józef Bachórz, Alina Kowalczykowa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 733–749.
• Berkan-Jabłońska Maria, Na tropach Wilkiego Collinsa, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. nauk. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 49–61.
• Bujnicki Tadeusz, Między „Nocą z 3-go na 4-ty grudnia” a „Liściem akacji” Walerego Przyborowskiego czyli początki polskiej powieści kryminalnej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134: Powieść mniej znana. Interpretacje, s. 49–66.
• Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności (1841–1941), Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2015.
• Cieślikowski Jerzy, Walery Przyborowski, w: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, t. 3, pod red. Janiny Kulczyckiej-Saloni, Henryka Markiewicza, Zbigniewa Żabickiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
• Collins Wilkie, Kobieta w bieli, tłum. Aldona Szpakowska, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 1988.
• Collins Wilkie, The Dead Secret. A Novel, Harper & Brothers, New York 1874. Wersja on-line: http://www.gutenberg.org/files/43092/43092.txt [dostęp: 1.10.2017].
• Collins Wilkie, The Law and the Lady. Wersja on-line: http://www.gutenberg.org/files/1622/1622-h/1622-h.htm#link2HCH0013 [dostęp: 1.09.2017].
• Ihnatowicz Ewa, „Sprawa kryminalna” Kraszewskiego, „Przegląd Humanistyczny” 2011, nr 5, s. 117–126.
• Kątny Marek, Problematyka prozy społeczno-obyczajowej Walerego Z.L. Przyborowskiego, „Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne” 2014, nr 23, s. 95–116.
• Kątny Marek, Proza fabularna Walerego Przyborowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2014.
• Krajewska Wanda, Recepcja literatury angielskiej w Polsce w okresie modernizmu (1887–1918), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972.
• Kraszewski Józef Ignacy, Sprawa kryminalna. Powiastka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1977.
• Martuszewska Anna, Powieść kryminalna, w: Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, wyd. 2 popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, s. 464–471.
• Milewski Stanisław, „Płody zbrodni i skandalu” (Z dziejów reportażu sądowego), „Palestra” 2012, nr 11–12.
• Narolska Aneta, Na gorącym uczynku – „antyalkoholowy” kryminał Władysława Sabowskiego, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana”, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. nauk. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 93–102.
• Pawlak-Hejno Elżbieta, Początki powieści kryminalnej w Polsce – casus Walery Przyborowski, w: Literatura kryminalna. Śledztwo w sprawie gatunków, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2014, s. 107–128.
• Pawlak-Hejno Elżbieta, Powieści kryminalne Walerego Przyborowskiego na łamach „Gazety Kieleckiej”, w: Zbrodnie, sensacje, katastrofy w prasie polskiej do 1914 roku, red. Krzysztof Stępnik, Monika Gabryś, Wydawnictwo WSPA, Lublin 2010, s. 119–129.
• [Przyborowski Walery], Czarna godzina. Ze starego rękopismu przerobił Walery Przyborowski, Dodatek do „Tygodnia”, Piotrków 1903.
• Przyborowski Walery, Czerwona skrzynia, „Gazeta Kielecka” 1877, R. 8, nr 1–10; 12–17; 19, 21–23; 25.
• Przyborowski Walery, Kwiat agawy. Powieść, „Gazeta Kielecka” 1882, R. 13, nr 62–87.
• Przyborowski Walery, Liść akacji. Powieść w 2-ch częściach na podstawie dokumentów sądowych spisana, „Gazeta Kielecka” 1876, nr 1–15, 18–22, 25–32, 34, 36, 38–39, 42; wydanie książkowe: Kielce 1876.
• Richardson Maurice, Introduction, in: Collins Wilkie, The Woman in White, Dent: London, Dutton: New York 1910, http://www.gasl.org/refbib/Collins__Woman_in_White.pdf [dostęp: 10.09.2017].
• Rustowski Adam M., Angielska powieść gotycka doby wiktoriańskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1977.
• Ruszczyńska Marta, Historie kryminalne w powieści galicyjskiej drugiej połowy XIX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, s. 63–74.
• Stachura-Lupa Renata, Pisać jak Gaboriau. O „Po nitce do kłębka” Kazimierza Chłędowskiego, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2013, t. 13, z. 134: Powieść mniej znana. Interpretacje, s. 19–32.
• Szenic Stanisław, Pitaval warszawski, t. 1–2, wyd. 2 rozszerzone, Czytelnik, Warszawa 1959.
• Walery Przyborowski (1845–1913). Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa, oprac. Maria Kaczmarska, Ewa Ukleja, Wydawnictwo Miejskiej Biblioteki Publicznej w Radomiu, Radom 1993.
• Walery Przyborowski i Jerzy Brandt, red. Krzysztof Stępnik, Tadeusz Bujnicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007.
• Wilczyński Marek, Uwagi amerykanisty, albo glos znikąd, w: Wobec romantyzmu…, red. Joanna Klausy-Wartacz, Anna Skowron, Karolina Ruta, Tomasz Nakoneczny, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań 2007, s. 289–293.
• Żabski Tadeusz, Proza jarmarczna XIX wieku. Próba systematyki gatunkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1993.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.50.05