(Pop)kulturowe trwanie wieku XIX Casus: literatura kryminalna

• Authors: Adam Mazurkiewicz

Title variants

(Pop)kulturowe trwanie wieku XIX Casus: literatura kryminalna

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł poświęcony jest strategiom pisarskim, dzięki którym rekonstruowana zostaje przeszłość, obecnym w najnowszej polskiej literaturze kryminalnej. Pośród różnych funkcji spełnianych przez opowieści kryminalne, których akcja rozgrywa się w XIX wieku, można wymienić następujące: – zabiegi zmierzające do rewaloryzacji paradygmatu romantycznego, mającego zakorzenienie w wieku XIX, a stanowiącego istotny punkt odniesienia dla współczesności; – traktowanie XIX wieku jako pretekstu do namysłu nad współczesnością; – namysł nad ograniczeniami (re)konstruowania wizji przeszłości. W utworach tych nieobojętne dla wartościowania ukazanej wizji przeszłości jest rozłożenie akcentów fabularnych, dookreślające postawę autora wobec przeszłości: afirmującą, bądź krytyczną. Niekiedy zresztą, o czym należy pamiętać zwłaszcza podczas lektury utworów „podejrzanych aksjologicznie”, napięcie pomiędzy widzeniem świata przez nadawcę i odbiorcę staje się podstawą szczególnej gry literackiej.

EN

The article considers writing strategies that reconstruct the past and are present in latest Polish crime novels. Among functions catered by crime novels whose storylines are set in 19th century play various functions such as: – Actions oriented to the readjustment of the romantic paradigm, which datesback to the 19th century and is an important reference point for contemporary times; – treating the 19th century as a pretext for pondering over contemporary times; – considering the limits of the (re)construction of the vision of the past. In those texts, authors’ attitude towards the past, positive or critical, affecting the valuation of the past’s image presented. Sometimes, especially while reading “axiologically dubious” texts, we must not forget that the difference between the world seen by the author and the reader creates a tension which becomes the basis for a particular literary game.

Keywords

PL

literatura popularna; kryminał; XIX wiek; pamięć kulturowa; literatura popularna; kryminał; XIX wiek; pamięć kulturowa

EN

popular literature; crime fiction; XIX century; cultural memory

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2018
• Volume: 50
• Issue: 4
• Pages: 129-147

Dates

published

2019-05-17

Contributors

author

Adam Mazurkiewicz

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej

References

• Alejziak Wiesław, Współczesne koncepcje i wybrane modele polityki turystycznej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2009, nr 50: Gospodarka turystyczna w regionie. Przedsiębiorstwo. Samorząd. Współpraca, s.43–53.
• Appadurai Arjun, Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary nowoczesności, przekł. Zbigniew Pucek, Universitas, Kraków 2005.
• Assmann Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przekł. Agnieszka Kryczyńska-Pham, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.
• Bagłajewski Arkadiusz, Rewizje romantyczne w prozie najnowszej, „Pamiętnik Literacki” 2012, z. 1, s. 147–186.
• Bartoszyński Kazimierz, Zagadnienia komunikacji literackiej w utworach narracyjnych, w: Problemy socjologii literatury, pod red. Janusza Sławińskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław, 1971, s. 127–148.
• Baudrillard Jean, Precesja symulakrów, w: Jean Baudrillard, Symulakry i symulacja, przekł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2005, s. 5–56.
• Berliner David C., The Abuses of Memory: Reflections on the Memory Boom in Anthropology, “Anthropological Quarterly” Winter 2005, nr 78, s. 197–211.
• Braudel Fernand, Historia i nauki społeczne: długie trwanie, w: Fernand Braudel, Historia i trwanie, przedmową opatrzyli Bronisław Geremek i Witold Kula, przekł. Bronisław Geremek, Czytelnik, Warszawa 1999, s. 46–89.
• Brunner Mikołaj Ludwik, O tak zwanym magnetyzmie zwierzęcym czyli o hipnotyzmie i t. z. zjawiskach magnetycznych, druk. S. Olgenbranda Synów, Warszawa 1882.
• Cegielski Tadeusz, Detektyw w Krainie Cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841–1941, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2015.
• Chłopicki Witold, Szkic popularny teorii i praktyki spirytyzmu, druk Antoniego Michalskiego, Warszawa 1892.
• Chomiuk Aleksandra, Między słowem a przeszłością. Strategie dokumentarne w polskiej powieści historycznej ostatniego półwiecza, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2009.
• Chrząstowska Bożena, Fiećko Jerzy, Kaniewska Bogumiła, Ratajczak Wiesław, Kultura XIX wieku i jej tradycje. Podręcznik dla klasy II liceum ogólnokształcącego i profilowanego. Zakres podstawowy i rozszerzony, Wydawnictwo NAKOM, Poznań 2003.
• Czachur Waldemar, Pamięć, język a dyskursy medialne – rozmowa z prof. Astrid Erll, prof. Bożeną Witosz i prof. Robertem Trabą, „Tekst i Dyskurs – Text und Diskurs” 2014, z. 7, s. 11–19.
• Czapliński Przemysław, Wznoszenie biografii. Proza polska lat dziewięćdziesiątych w poszukiwaniu straconego czasu, „Teksty Drugie” 1999, nr 3, s. 55–76.
• Czerwiński Marcin, Historia problemu neomieszczańskiego stylu życia w Polsce, w: Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych z perspektywy roku 1981, red. Andrzej Siciński, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1983, s.61–75.
• Erll Astrid, Literatura jako medium pamięci zbiorowej, przekł. Magdalena Saryusz-Wolska, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. Magdalena Saryusz-Wolska, Universitas, Kraków 2009, s. 211–248.
• Fast Piotr, Postmodernizm retro, „Opcje” 2003, nr 4–5, s. 86–87.
• Foster Hal, Contemporary Art and Spectacle, w: Hal Foster, Recodings. Art, Spectacle, Cultural Politics, Bay Press, Seattle 1985, s. 79–98.
• Fulińska Agnieszka, Dlaczego literatura popularna jest popularna?, „Teksty Drugie” 2003, nr 4, s. 55–66.
• Gibier Paul, Spirytyzm. Studium historyczno-krytyczne i doświadczalne, objaśnione drzeworytami w tekście, przekł. Jan Władysław Dawid, Warszawa 1889.
• Golka Marian, Pamięć społeczna i jej implanty, Wydawnictwo UAM, Warszawa 2009.
• Gondela Ewelina, Zbrodnia w stylu vintage, [rec.: M. Szymiczkowa, Tajemnica Domu Helclów], http://www.znak.com.pl/kartoteka,ksiazka,19355,Rozdarta-zaslona [dostęp: 15.02.2017].
• Gulanowski Jacek, Rekonstrukcja historyczna a problem zapośredniczenia w pedagogice, „Ogrody Nauk i Sztuk” 2011, nr 1, s. 88–96.
• Ilczuk Dorota, Ekonomika kultury, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
• Jak to redaktor z autorem (2), „Marcin Wroński: niedziennik autora”, http://www.iceis.pl http://wronski.wordpress.com [wpis z dn. 16.12.2010; dostęp: 1.03.2017].
• Jarzębski Jerzy, Pamięć i rzeczy: paradoksy enumeracji, w: Codzienne, przedmiotowe, cielesne. Języki nowej wrażliwości w literaturze polskiej XX wieku, pod red. Hanny Gosk, Świat Literacki, Izabelin 2002, s. 87–100.
• Kaczyński Paweł, Oświecenie sensacyjne w powojennej literaturze polskiej, „Prace Polonistyczne” 2016, seria 71, s. 139–155.
• Krajewski Marek, Kultury kultury popularnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 2003.
• Kraska Mariusz, Na tropie Szakala. Gry i konwencje political fiction, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003.
• Kubiak Anna Eleonora, Nostalgia i konfluentne wspólnoty, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 2004, z. 1–2, s. 28–31.
• Kurska Anna, O poszukiwaniach ponowoczesnego sposobu wyrażania tradycji romantycznej, „Czytanie Literatury” 2015, nr 4, s. 124–154.
• Kwaśnik Monika, Między wiedzą a widzeniem. O sposobach przedstawiania świata w „Balzakianach” Jacka Dehnela, „Załącznik Kulturoznawczy” 2004, nr 1, s. 410–429, http://zalacznik.uksw.edu.pl/sites/default/files/1-34.pdf [dostęp: 24.02.2017].
• Lyotard Jean-Francois, Dopisek w sprawie narracji, w: Jean-Francois Lyotard, Postmodernizm dla dzieci. Korespondencja 1982–1985, przekł. Jacek Migasiński, Fundacja „Aletheia”, Warszawa 1998, s. 29–34.
• Lyotard Jean-Francois, Opowieści legitymizujące wiedzę, w: Jean-Francois Lyotard, Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, przekł. Małgorzata Kowalska, Jacek Migasiński, Fundacja „Aletheia”, Warszawa 1997, s. 97–109.
• Maciejewski Janusz, Wiek XIX jako formacja kulturowa i dziewiętnastowieczność jako antywartość, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2008, R. 1 (43), s. 73–80.
• Marzec Andrzej, Fragmenty, resztki i przekleństwo archiwum – o nostalgii w kulturze found footage, „Teksty Drugie” 2016, nr 2, s. 55–71.
• Mazur Aneta, Wiek XXI patrzy na wiek XIX. Na marginesie książki Stanisława Wasylewskiego, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2010, R. 3 (45), s. 80–95.
• Miodoński Leon, Medycyna romantyczna w Niemczech jako eksplikacja filozoficznego rozumienia świata i człowieka – Mesmer i mesmeryzm, „Medycyna Nowożytna” 2001, t. 8, nr 2, s. 5–32.
• Nicolson Marjone, The Proffesor and the Detective, “The Atlantic Monthly” 1929 [April], issue 1511, s. 483–493.
• Ostaszewski Robert, Wszyscy czytają kryminały, „Radar” 2016, nr 1, http://e-radar.pl/pl/magazyn/09-2014/wszyscy,czytaja,kryminaly.html [dostęp: 15.02.2017].
• Płonka-Syroka Bożena, Mesmeryzm. Od astrologii do bioenergoterapii, Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocław 2007.
• Ponomarenko Aneta, Strażnik skarbu, Szara Godzina, Katowice 2012.
• Pudełko Agnieszka, Zbrodnia w mieście – turystyka literacka śladami powieści kryminalnych, „Turystyka Kulturowa” 2015, nr 10, s. 38–57, http://turystykakulturowa.org/ojs/index.php/tk/article/view/653/603 [dostęp: 27.02.2017].
• Ryan Marie-Laure, Narrative As Virtual Reality: Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media, John Hopkins University Press, Baltimore 2001.
• Rychter Bartłomiej, Złoty wilk, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009.
• Said Edward W., Orientalizm, przekł. Witold Kalinowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991.
• Sobieraj Tomasz, Kulturowy model dziewiętnastowieczności, „Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza” 2008, R. 1 (43), s. 19–38.
• Stewart Kathleen, Nostalgia – A Polemic, “Cultural Anthropology” August 1988, vol. 3, issue 3, s. 227–241.
• Stulgis Magdalena Maria, Pomiędzy rekonstrukcją, odtwórstwem a inscenizacją, czyli próba analizy zjawiska rekonstrukcji, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2013, nr 12, cz. 2, s. 135–152.
• Śliwiak Rafał, Jak to się robiło w Łodzi, czyli kryminalna ziemia obiecana, „Biuletyn Informacji Bibliotecznych i Kulturalnych Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Łodzi” 2012, nr 10, s. 5.
• Thorwald Jürgen, Stulecie detektywów. Drogi i przygody kryminalistyki, przekł. Karol Bunsch, Wanda Kragen, Znak, Kraków 2009.
• Wallace Adolf Russel, O cudach i nowoczesnym spirytyzmie, przekł. Józef Karol Potocki, druk S. Lewental, Warszawa 1890.
• Witkowska Alina, Wielkie stulecie Polaków, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1987.
• Wojda Dorota, Kryminał i historia literatury, w: Literatura kryminalna. Na tropach źródeł, pod red. Anny Gemry, Wydawnictwo EMG, Kraków 2015, s. 425–439.
• [Z cyklu korespondencji] Z Wagona, „Czas” 1872, nr 160, s. 1–2.
• Zmyślony Piotr, Literatura jako podstawa tworzenia produktu turystycznego, „Problemy Turystyki” 2001, t. 24, s. 21–31.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.50.08