Ziarno prawdy? Mord rytualny w polskich kryminałach retro

• Authors: Małgorzata Domagalska

Title variants

Ziarno prawdy? Mord rytualny w polskich kryminałach retro

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W ostatnich latach w Polsce niezwykłą popularnością cieszy się kryminał retro. Biorąc pod uwagę fakt, że II Rzeczpospolita była państwem wielonarodowościowym, autorzy muszą uwzględnić aspekty demograficzne. Wśród mniejszości zamieszkujących Polskę 10% stanowili Żydzi, a antysemityzm w międzywojniu przybierał na sile. W fabułach, których akcja toczy się w I połowie XX wieku pojawia się motyw mordu rytualnego. Można więc postawić pytanie, czy dzieje się tak ze względu na korelację kryminału ze zbrodnią, cel, jakim jest wzmocnienie atrakcyjności przekazu czy też dążenie do rozbicia fantazmatu, ukazania jego żywotności i obaw związanych z przemocą pogromową. W takim przypadku kryminał oprócz aspektów ludycznych stawałby się świadectwem antropologicznym i narzędziem walki z antysemickimi uprzedzeniami. Przedmiotem analizy będą więc powieści: Zbigniewa Miłoszewskiego Ziarno prawdy, Zbigniewa Białasa Korzeniec, Marka Bukowskiego i Macieja Dancewicza Najdłuższa noc, Marka Krajewskiego Głowa minotaura i Ery­nie, Konrada Lewandowskiego Perkalowy dybuk, Piotra Schmandta Pruska zagadka oraz Adama Węgłowskiego Przypadek Ritterów.

EN

In contemporary Polish literature, crime stories whose plot is set in the pre-war Poland or earlier have become increasingly popular. Taking into consideration the fact that the second Republic of Poland was a multinational state, the authors of such novels must take into account the demographic aspects of the interwar society. Among the minorities living in Poland at that time, almost 10% were Jews; with anti-Semitism growing stronger. In crime stories whose plot is set before World War II, the ritual murder motif appears. This could raise a question of whether this happens: because of the correspondence between a crime story’s plot and the need of there being a murder in the plot for the sake of the story or, on the other hand, for the sake of deconstructing the falsehood or showing its relevance and fear connected to pogrom’s violence. In such a case, the crime story, apart from ludic aspects, would become an anthropological testament and a tool of fighting against anti-Semitic prejudices. The case studies in this article are novels written by: Zbigniew Miłoszewski, Ziarno prawdy (Grain of Truth), Zbigniew Białas, Korzeniec, Marek Bukowski & Maciej Dancewicz Najdłuższa noc (The Longest Night), Marek Krajewski, Głowa Minotaura (The Head of Minotaur) and Erynie (Erinyes), Konrad Lewandowski, Perkalowy dybuk (Perkale’s Dybuk), Piotr Schmandt, Pruska zagadka (A Prussian Riddle) and Adam Węgłowski, Przypadek Ritterów (The Ritters’ Case).

Keywords

PL

powieść popularna; mord rytualny; kryminał; Żydzi; powieść popularna; mord rytualny; kryminał; Żydzi

EN

popular novel; ritual murder; crime-story; Jews

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2018
• Volume: 50
• Issue: 4
• Pages: 209-224

Dates

published

2019-05-17

Contributors

author

Małgorzata Domagalska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski

References

• Antosik-Piela Maria, Sentymenty i stereotypy. Świat żydowski w kryminałach retro, „Cwiszn”, 2011, nr 4, s. 108–110.
• Białas Zbigniew, Korzeniec, Wydawnictwo MG, Warszawa 2011.
• Bilewicz Michał, Haska Agnieszka, Wiara w mord rytualny we współczesnej Polsce, http://www.otwarta.org/kto-wierzy-w-mord-rytualny/ [dostęp 31.07.2017].
• Brylla Wolfgang, Polski kryminał retro. Między innowacją, naśladownictwem a literackim kiczem, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Zielonogórskiego. Seria Scripta Humana” 2016, t. 5: Kryminał. Między tradycją a nowatorstwem, red. nauk. Marta Ruszczyńska, Dorota Kulczycka, Wolfgang Brylla, Elżbieta Gazdecka, s. 223–236.
• Bukowski Marek, Dancewicz Maciej, Najdłuższa noc, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2017.
• Burszta Wojciech Józef, Kryminał: żywioł i forma (wstęp), w: Kryminał. Gatunek poważ(a)ny?, t. 1: Kryminał a medium (Literatura–Teatr–Film–Serial–Komiks), red. Tomasz Dalasiński, Tomasz Szymon Markiewka, „ProLog. Interdyscyplinarne Czasopismo Humanistyczne”, Zakład Antropologii Literatury i Edukacji Polonistycznej, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2015, s. 11–16.
• Cieśla Maria, Żyndul Jolanta, Sprawa Ritterów. Aktualizacja legendy mordu rytualnego w Galicji końca XIX wieku, w: Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. Grażyna Borkowska, Magdalena Rudkowska, Warszawa 2004, s. 439–452.
• Czubaj Mariusz, Etnolog w mieście grzechu. Powieść kryminalna jako świadectwo antropologiczne, Oficynka, Gdańsk 2010.
• Deszczyńska Marta, Czynniki kościelne a początki działalności Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego w Królestwie Polskim, „Przegląd Historyczny” 2006, t. 97, nr 4, s. 477–494.
• Dobek Daniel Tomasz, Dokąd idziesz Retro – rzecz o polskim kryminale historycznym, „Dekada Literacka” 2008, nr 1, s. 10–16.
• Domagalska Małgorzata, Jeszcze Warszawa czy już Moszkopolis? Futurystyczny obraz stolicy w polskiej antysemickiej prozie przełomu XIX i XX wieku, „Kwartalnik Historii Żydów” 2015, nr 1, s. 9–21.
• Gross Jan Tomasz, Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008.
• Jagodzińska Agnieszka, „Duszozbawcy”? Misje i literatura Londyńskiego Towarzystwa Krzewienia Chrześcijaństwa wśród Żydów w latach 1809–1939, Wydawnictwo Austeria, Kraków–Budapeszt 2017.
• Janion Maria, Starozakonni Polacy Niemcewicza, w: Maria Janion, Do Europy tak, ale z naszymi umarłymi, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000, s. 101–125.
• Konstantynów Dariusz, „Mistrz nasz Matejko” i antysemici, „Kwartalnik Historii Żydów” 2007, nr 2, s. 164–198.
• Kosmala Małgorzata, Kryminalne retroświaty, w: Przerabianie XIX wieku. Studia, pod red. Ewy Paczoskiej i Bartłomieja Szleszyńskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2011, s. 223–245.
• Krajewski Marek, Erynie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2010.
• Krajewski Marek, Głowa Minotaura, Wydawnictwo W.A.B, Warszawa 2009.
• Krajewski Marek, Mock, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2016.
• Krupa Bartłomiej, Poetyka powieści Marka Krajewskiego, „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2008, nr 14/15, s. 143–163.
• Lewandowski Konrad, Perkalowy dybuk, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2009.
• Medecka Małgorzata, Zakazane/Zapomniane pogranicza kultur w powieści kryminalnej i apokryfie rodzinnym, „Zeszyty Naukowe KUL” 2013, nr 4, s. 23–35.
• Miłoszewski Zygmunt, Ziarno prawdy, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2015.
• Pogroms: Anti-Jewish Violence in Modern Russian History, ed. by John Doyle Klier, Shlomo Lambroza, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
• Różański Przemysław, Pogrom lwowski 22 listopada 1918 roku w świetle zeznań Organizacji Syjonistycznej przed Komisją Morgenthaua, „Kwartalnik Historii Żydów” 2004, nr 3, s. 347–358.
• Schmandt Piotr, Pruska zagadka, Wydawnictwo Marpress, Gdańsk 2007.
• Steckiewicz Maryna, Echa żydowskiej ulicy. O obecności języka jidysz w kryminale retro, „Studia Judaica” 2014, nr 1, s. 109–124.
• Szaynok Bożena, Pogrom Żydów w Kielcach 4 lipca 1946, Bellona, Warszawa 1992.
• Tokarska-Bakir Joanna, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2008.
• Tokarska-Bakir Joanna, Pogrom kielecki jako dramat społeczny, w: Joanna Tokarska-Bakir, Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1945, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012, s. 157–176.
• Tomaszewski Jerzy, Lwów, 22 listopada 1918, „Przegląd Historyczny” 1975, nr 2, s. 279–285.
• Tramer Maciej, Leopolis tantum fidelis (o pogromie lwowskim 1918), w: Żydzi Wschodniej Polski: świadectwa i interpretacje, red. Barbara Olech, Jarosław Ławski, Alter Studio, Białystok 2013, s. 121–137.
• Ubertowska Aleksandra, Rysa, dukt, odcisk (nie)obecności. O spektrologiach Zagłady, „Teksty Drugie” 2016, nr 2, s. 102–121.
• Węgłowski Adam, Przypadek Ritterów, Szara Godzina, Katowice 2012.
• Więckowski Robert, Śledztwo w osnowie stereotypu, legendy i przemilczenia. Wątki żydowskie w polskich współczesnych powieściach sensacyjnych, „Kultura Popularna” 2015, nr 3, s. 66–76.
• Żyndul Jolanta, Kłamstwo krwi. Legenda mordu rytualnego na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Cyklady, Warszawa 2011.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.50.12