Możliwości partytury – możliwości poezji. Schäffer i Wirpsza

• Authors: Piotr Bogalecki
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł stanowi próbę porównania eksperymentalnych działań artystycznych kompozytora Bogusława Schäffera i poety Witolda Wirpszy podejmowanych niezależnie od siebie w latach 60. XX wieku. W dorobku tego pierwszego zwrócono uwagę na rolę i sposoby wykorzystania słowa w jego graficznych partyturach; postanowiono tezę, że partyturę S·alto na saksofon altowy i solistyczną orkiestrę kameralną z 1963 roku postrzegać można jako pierwszy w Polsce przykład poezji konkretnej. W dorobku Wirpszy omówiono przede wszystkim nawiązujący do nowych form notacji muzycznej poemat Południe odnaleziony w archiwum poety w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie oraz poświęcone notacji muzycznej fragmenty ważnego dla polskiej neoawangardy literackiej eseju Gra znaczeń. Idąc za intuicjami Gillo Dorflesa, działania obu twórców omówiono jako intermedialne z ducha próby odpowiedzi na powojenny „kryzys semiotyczny”, na różne sposoby eksplorowany przez artystów europejskiej neoawangardy.

EN

This paper is an attempt to compare experimental artistic activities taken independently by the composer Bogusław Schäffer, and the poet Witold Wirpsza in the 1960s. In the works of the former the role and ways of using a word in his graphic scores are pointed out. It is argued that the score of S’alto for Alto Saxophone and Chamber Orchestra of Soloists (1963) might be recognized as the first example of concrete poetry in Poland. As far as Wirpsza’s work is concerned, two texts are discussed: a poem Południe (Noon), found in the archive in Książnica Pomorska in Szczecin, and referring to the new forms of musical notation; and an essay entitled Gra znaczeń (The Game of Meanings), important for Polish literary neo-avantgarde, and its fragments dedicated to musical notation. Following the intuitions of Gillo Dorfles, both artists’ activities are discussed as attempts to respond to postwar “semiotic crisis” previously explored in various ways by the artists of the European neo-Avantgarde.

Keywords

PL

Bogusław Schäffer; Witold Wirpsza; poezja konkretna; poezja eksperymentalna; partytura; wiersz-partytura; muzyczność literatury; neoawangarda; Bogusław Schäffer; Witold Wirpsza; poezja konkretna; poezja eksperymentalna; partytura; wiersz-partytura; muzyczność literatury; neoawangarda

EN

Bogusław Schäffer; Witold Wirpsza; Concrete poetry; Experimental poetry; Musical Score; Score-poem; Music and Literature; Neo-avant-garde

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2019
• Volume: 52
• Issue: 1
• Pages: 99-116

Dates

published

2019-03-28

Contributors

author

Piotr Bogalecki

• Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katedra Literatury Porównawczej; Plac Sejmu Śląskiego 1, 40-032 Katowice

• https://orcid.org/0000-0002-6527-9765

References

• Chojnowski Zbigniew, O „Faetonie” oraz „Liturgii” Witolda Wirpszy, w: Zbigniew Chojnowski, Ku Tajemnicy. Szkice o poezji po 1956, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2003.
• Dahlhaus Carl, Notacja współczesna, przeł. Antoni Buchner, „Res Facta” 1970, nr 4, s. 92–108.
• Dawidek Gryglicka Małgorzata, Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967 roku, Korporacja Ha!art, Kraków–Wrocław 2012.
• Dorfles Gillo, Interferencje muzyki i poezji a współczesna notacja, przeł. Maria Wodzyńska, „Res Facta” 1972, nr 6, s. 211–220.
• Grafiki Bogusława Schaeffera. Sześćdziesięciolecie twórczości kompozytorskiej, red. Jadwiga Hodor, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007.
• Grześczak Marian, Wiersze nadsłowne, w: Marian Grześczak, Wiersze wybrane, Czytelnik, Warszawa 1977, s. 243–246.
• Hejmej Andrzej, Partytura literacka, w: Andrzej Hejmej, Muzyka w literaturze. Perspektywy komparatystyki interdyscyplinarnej, Universitas, Kraków 2012, s. 59–79.
• Hejmej Andrzej, Wokół Schaefferowskich partytur, w: Andrzej Hejmej, Muzyka w literaturze. Perspektywy komparatystyki interdyscyplinarnej, Universitas, Kraków 2012, s. 169–191.
• Hodor Jadwiga, Fenomen Schaeffera, w: Bogusław Schaeffer. Możliwości muzyki, red. Marek Chołoniewski, Akademia Muzyczna w Krakowie, Kraków 2016, s. 191–201.
• Jarniewicz Jerzy, Jabłko Picassa, czyli nieprzeźroczystość poezji konkretnej, w: Jerzy Jarniewicz, Od pieśni do skowytu. Szkice o poetach amerykańskich, Biuro Literackie, Wrocław 2008, s. 155–168.
• Karasińska Marta, Dialog, nie-dialog Bogusława Schaeffera, w: Bogusław Schaeffer. Kompozytor i dramatopisarz / Bogusław Schaeffer. Composer and playwright, red. Małgorzata Sugiera, Joanna Zając, Księgarnia Akademicka, Kraków 1999, s. 45–70.
• Kremer Aleksandra, Przypadki poezji konkretnej. Studia pięciu książek, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich, Warszawa 2015.
• Malinowski Marek, Wokół Kłodzkich Wiosen Poetyckich, w: Zbliżenia. IX Kłodzka Wiosna Poetycka, s. 6–18.
• Mann Tomasz, Doktor Faustus, przeł. Maria Kurecka, Witold Wirpsza, Muza, Warszawa 2012.
• Pawelec Dariusz, Przedmowa, w: Witold Wirpsza, Sonata i inne wiersze do roku 1956, s. 5–23.
• Schäffer Bogusław, Decomposizione, w: Grafiki Bogusława Schaeffera. Sześćdziesięciolecie twórczości kompozytorskiej, red. Jadwiga Hodor, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007, s. 22.
• Schäffer Bogusław, Dzieje muzyki, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1983.
• Schäffer Bogusław, Howl dla recytatora i zespołu wykonawców wg Allena Ginsberga, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1974.
• Schäffer Bogusław, Mały informator muzyki XX wieku. Wydanie nowe, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1967.
• Schäffer Bogusław, S·alto na saksofon altowy i solistyczną orkiestrę kameralną, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Warszawa 1965.
• Schäffer Bogusław, TIS MW2. Kompozycja sceniczna, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1972.
• Sugiera Małgorzata, Zając Joanna, Tytułem wstępu, w: Bogusław Schaeffer. Kompozytor i dramatopisarz / Bogusław Schaeffer. Composer and playwright, red. Małgorzata Sugiera, Joanna Zając, Księgarnia Akademicka, Kraków 1999, s. 5–9.
• Themerson Stafan, Beyamus, w: Stafan Themerson, Generał Piesc i inne opowiadania, Czytelnik, Warszawa 1980, s. 5–114.
• Walaciński Adam, Salto 1963–1998. Dwa bieguny teatru instrumentalnego, w: Bogusław Schaeffer. Kompozytor i dramatopisarz / Bogusław Schaeffer. Composer and playwright, red. Małgorzata Sugiera, Joanna Zając, Księgarnia Akademicka, Kraków 1999.
• Wirpsza Witold, bruchsünden und todstücke, tłum. Maria Kurecka, E. Walther, Stuttgart 1967.
• Wirpsza Witold, Don Juan, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1960.Wirpsza Witold, Faeton, Instytut Mikołowski, Mikołów 2006.
• Wirpsza Witold, Faeton II, Instytut Mikołowski, Mikołów 2007.
• Wirpsza Witold, Gra znaczeń. Szkice literackie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965.
• Wirpsza Witold, Listy z oflagu, oprac. Dariusz Pawelec, Zaułek Wydawniczy Pomyłka, Szczecin 2015.
• Wirpsza Witold, Poezja a muzyka, w: Ruchome granice. Szkice i studia, red. Marian Grześczak, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1968, s. 175–186.
• Valoch Jiří, Partytury, przeł. Ewa Ciszewska, w: Dźwięki elektrycznego ciała/ Sounding the Body Electric, red. David Crowley, Daniel Muzyczuk, Muzeum Sztuki, Łódź 2012, s. 110–119.
• Zając Joanna, Dramaturgia Schaeffera, Collsch Edition, Salzburg 1998.
• Zając Joanna, Multidymensjonalność w czasach niepewności, w: Bogusław Schaeffer. Kompozytor i dramatopisarz / Bogusław Schaeffer. Composer and playwright, red. Małgorzata Sugiera, Joanna Zając, Księgarnia Akademicka, Kraków 1999, s. 11–26.
• Zając Joanna, Muzyka, teatr i filozofia Bogusława Schaeffera. Trzy rozmowy, Collsch Edition, Salzburg 1992.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.52.07