Nowe wydania – stare podręczniki. Kilka uwag o akademickim Sępie

• Authors: Witold Wojtowicz

Title variants

Nowe wydania – stare podręczniki. Kilka uwag o akademickim Sępie

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor, nawiązując do obecności myśli Boecjusza („O pocieszeniu, jakie daje filozofia”) w poezji Sępa-Szarzyńskiego (ok. 1550–ok 1581), wskazuje na obecność Modelu (C.S. Lewis), arystotelesowskiej wizji kosmosu (E. Grant) w jego twórczości, konsekwentnie pomijanego w podręczniki akademickim Czesława Hernasa, wcześniej zaś w książce Jana Błońskiego. Nieobecność ta prowadzi do mylących interpretacji, zwłaszcza w kontekście teologicznego wymiaru tej poezji. Prowadziła także do kontrowersyjnego statusu poety w historii dawnej literatury polskiej. Sęp podejmuje tradycję korzystania z wyobrażeń Modelu, jeszcze pogańskich, w interesie treści religijnych, swej wiary. Model oparty na doktrynie Arystotelesa przynosi pewność, wzmacnia, nie osłabia wiarę.

EN

The author, referring to the presence of Boethius’ thought (The Consolation of Philosophy – De consolatione philosophiae) in the poetry of Mikołaj Sęp Szarzyński (c. 1550–c. 1581), indicates the presence of the “Model of the Universe” (Clive S. Lewis), Aristotelian vision of the cosmos (Edward Grant) in his work, consistently omitted in Czesław Hernas’ academic textbooks Barok, earlier in the book of Jan Błoński. This non-inclusion leads to misleading interpretations, especially in the context of the theological dimension of this poetry. This sort of literary criticism led to the controversial status of the poet in the history of ancient Polish literature. Sęp Szarzyński took up the tradition of using the Model, even pagan, in the interest of religious content, his faith. The model based on Aristotle’s doctrine brings religious certainty. In fact it strengthens it, but does not weaken faith.

Keywords

PL

Mikołaj Sęp Szarzyński; Boecjusz; „Model wszechświata”; Mikołaj Sęp Szarzyński; Boecjusz; „Model wszechświata”

EN

Mikołaj Sęp Szarzyński; Boethius; “Model of the Universe”

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2019
• Volume: 53
• Issue: 2
• Pages: 47-78

Dates

published

2019-06-27

Contributors

author

Witold Wojtowicz

• Instytut Badań Literackich PAN, Pracownia Literatury Średniowiecza, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa

• https://orcid.org/0000-0002-8278-7948

References

• Arystoteles, Metafizyka, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 2, przekł. Kazimierz Leśniak i in., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990, s. 602–857.
• Backvis Claude, „Manieryzm”, czyli barok u schyłku XVI wieku na przykładzie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego w: tenże, Szkice o kulturze staropolskiej, wyb. tekstów i oprac. Andrzej Biernacki, PIW, Warszawa 1975, s. 167–228.
• Backvis Claude, Panorama poezji polskiej okresu baroku, red. Alina Nowicka-Jeżowa, Roman Krzywy, t. 2, Wydawnictwo Optima JG, Warszawa 2003.
• Banaszkiewicz Jacek, Czarna i biała legenda Bolesława Śmiałego, „Kwartalnik Historyczny” 1981, z. 2, s. 353–380.
• Błoński Jan, Mikołaj Sęp-Szarzyński a początki polskiego baroku, Universitas, Kraków 1996.
• Boecjusz, O pocieszeniu, jakie daje filozofia, przekł. oprac. Gabriela Kurylewicz, Mikołaj Antczak, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2006.
• Boethius Christianus? Zur Reception von Boethius’ Consolatio Philosophiae in Mittelalter und Früher Neuzeit, Hg. Reinhold F. Glei, Nicola Kaminski, Franz Lebensaft, De Gruyter, Berlin 2010.
• Bonaventurae, Opera omnia, t. 2: Commentaria in secundum librum sententiarum [Magistri Petri Lombardi], Typographia Collegii S. Bonaventurae, Ad claras Aquas (Quaracchi) 1885.
• Borowski Andrzej, „Rytmy” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jako autoportret liryczny, „Pamiętnik Literacki” 1983, z. 3, s. 3–30.
• Bouton-Touboulic Anne-Isabelle, Boèce et Augustin. „La Consolation de Philosophie” comme nouveau „De ordine”? „Vita Latina” 2012, s. 184–202.
• Bukhardt Jacob, Stulecie reformacji w Niemczech (1517–1617). Między rewolucją medialną a przełomem instytucjonalnym, przekł. J. Górny, Wiedza Powszechna, Warszawa 2009.
• Courcelle Pierre, La consolation de Philosophie dans la tradition littéraire. Antécédents et postérité de Boèce, Études Augustiniennes, Paris 1967.
• Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. i oprac. Andrzej Borowski, Universitas, Kraków 1997.
• Cybulska-Bohuszewicz Ewa, „On utwierdził na wieki niebo niestanowne”. Chrześcijańska wizja kosmosu w poezji polskiej (od połowy XVI do połowy XVIII wieku), Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2010.
• Delumeau Jean, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. 1, przekł. Jan Maria Kłoczowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986.
• Denzinger Heinrich, Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum. Herder, Freiburg im Breisgau 1991.
• Evans Rhiannon, Utopia antiqua. Readings of the Golden Age and Decline at Rome, Routledge, London 2008.
• Głombiowska Zofia, „Sonet I” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego – obrona dawnej interpretacji”, „Pamiętnik Literacki”, 1978, z. 1, s. 401–408.
• Głombiowska Zofia, Łacińskie utwory Mikołaj Sępa Szarzyńskiego, w: Łacińska poezja w dawnej Polsce, red. Teresa Michałowska, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 1995, s. 103–118.
• Grafton Anthony, Introduction, w: Jacob Burckhardt, The Civilization of the Renaissance in Italy: An Essay, trans. S.G.C. Middlemore, The Folio Society, London 2004, s. V–XXVII.
• Grane Leif, Wyznanie augsburskie. Wprowadzenie w podstawowe myśli Reformacji luterańskiej, przekł. Kornelia Lazar, Janusz Tadeusz Maciuszko, Wydawnictwo Augustana, Bielsko-Biała 2002.
• Grant Edward, Planets, Stars, and Orbs. The Medieval Cosmos 1250–1650, Cambridge University Press, Cambridge 1994.
• Grant Edward, Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej w kontekście religijnym, instytucjonalnym oraz intelektualnym, przekł. Tadeusz Szafrański, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
• Gruchała Janusz S., Wstęp, w: Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje, wstęp i oprac. Janusz S. Gruchała, Universitas, Kraków 1997, s. 5–57.
• [Grześkowiak Radosław, Karpiński Adam, Mrowcewicz Krzysztof], Wprowadzenie do lektury, w: Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, wyd. R. Grześkowiak, A. Karpiński, współpraca K. Mrowcewicz, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2001, BPS, t. 23, s. 5–29.
• Hernas Czesław, Barok, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.
• Hernas Czesław, Barok, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
• Hernas Czesław, Barok, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
• Hernas Czesław, Literatura baroku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
• Hoły-Łuczaj Magdalena, Czy „zwrot polityczny” to „zwrot marksistowski”? Projekt „Krytyki Politycznej” a marksistowska tradycja literaturoznawcza, „Literaturoznawstwo” 2012–2013, nr 6–7, s. 11–26.
• Horacjusz Flakkus Kwintus, Dzieła wszystkie, t. 1: Ody i epody, wyd. Oktawian Jurewicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986.
• Karpiński Adam, Filologiczne pytania do Mikołaja Sępa-Szarzyńskigo na marginesie rękopiśmiennych wierszy z „Rytmów”, w: „Corona scientiarum”. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, red. Janusz A. Chrościcki, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2004, s. 71–87.
• Kijewska Agnieszka, Filozof i jego muzy. Antropologia Boecjusza – jej źródła i recepcja, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2011.
• Krawiec Adam, Ciekawość świata w średniowiecznej Polsce. Studium z dziejów geografii kreacyjnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010.
• Künstler-Langner Danuta, Przeżycie czasu w poezji Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, w: „Corona scientiarum”. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, red. Janusz A. Chrościcki, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2004, s. 103–113.
• Lawenda Tomasz, Wątki augustyńskie i ignacjańskie w poetyckiej refleksji o wojnie duchowej Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2010–2011, s. 17–39.
• Lewis Clive Staples, Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, przekł. Witold Ostrowski, Znak, Kraków 1995.
• Loewe Johann Heinrich, Kampf zwischen Realismus und Nominalismus im Mittelalter, Kosmack & Neugebauer, Prag 1876.
• Maver Giovanni, Rozważania nad poezja Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, „Pamiętnik Literacki” 1957, z. 2, s. 308–334.
• Mrowcewicz Krzysztof, Czemu wolność mamy? Antynomie wolności w poezji Jana Kochanowskiego i Mikołaj Sępa Szarzyńskiego, Ossolineum, Wrocław 1987.
• Mrowcewicz Krzysztof, Palimpsesty Sępowe, w: „Corona scientiarum”. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, red. Janusz A. Chrościcki, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2004, s. 57–69.
• Mrowcewicz Krzysztof, Trivium poetów polskich epoki baroku: klasycyzm – manieryzm – barok, Wydawnictwo IBL PAN Warszawa 2005.
• Nadolski Bronisław, Ze studiów nad twórczością M. Sępa Szarzyńskiego, „Pamiętnik Literacki” 1930, s. 1–25.
• Nauta Lodi, The Consolation. The Latin commentary tradition 800–1700, w: The Cambridge Companion to Boethius, red. John Marenbon, Cambridge University Press, Cambridge 2009, s. 205–278.
• Nauta Lodi, Some Aspects of Boethius’ Consolatio Philosophiae in the Renaissance’, w: Boèce ou la chaîne des savoirs. Actes du colloque international de la Fondation Singer-Polignac, Ed. Alain Galonnier, Peeters, Leuven 2003, s. 767–778.
• North John D., Historia astronomii i kosmologii, przekł. Tadeusz Dworak i Tamara Dworak, Książnica, Warszawa 1997.
• Obremski Krzysztof, Obraz Boga w polskiej liryce religijnej XVII wieku, TNT, Toruń 1990.
• Ong Walter Jackson, Od mimesis do ironii: pismo i druk jako powłoki głosu, w: Walter Jackson Ong, Osoba, świadomość, komunikacja, wyb, przekł. Józef Japola Wydawnictwo UW, Warszawa 2009, s. 86–120.
• Owczarek Bogdan, Wstęp, w: Marksizm i literaturoznawstwo współczesne, red. Andrzej Lam, Bogdan Owczarek, PIW, Warszawa 1979, s. 5–44.
• Patrologa latina, ed. Jean-Paul Migne, Sirou, Parisiis 1844– (t. 10, 42, 54).
• Płaszczyńska-Herman Katarzyna, Książka Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Słów kilka o odkryciu dokonanym w Bibliotece oo. Dominikanów w Krakowie, „Terminus” 2013, z. 4, s. 445–462.
• Różycki Ignacy, Apropriacja, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Drukarnia Pallottinum, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973, szp. 841.
• Shanzer Danuta, Interpreting the ‘Consolation’, w: The Cambridge Companion to Boethius, red. John Marenbon, Cambridge University Press, Cambridge 2009, s. 228–254.
• Sharples Robert, Fate, prescience and free will, w: The Cambridge Companion to Boethius, red. John Marenbon, Cambridge University Press, Cambridge 2009, s. 207–227.
• Sinko Tadeusz, Wstęp, w: Mikołaj Sęp Szarzyński, Rytmy oraz anonimowe pieśni i listy miłosne z wieku XVI, oprac. Tadeusz Sinko, Ossolineum, Kraków 1928, s. III–XXXV.
• Syndikus Hans Peter, Die Lyrik des Horaz. Eine Interpretation der Oden, Bd. 2, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1973.
• Szarzyński Mikołaj Sęp, „Rytmy abo wiersze polskie” oraz cykl erotyków, oprac., wstęp Julian Krzyżanowski, Ossolineum, Wrocław 1973.
• Szarzyński Mikołaj Sęp, Poezje zebrane, wyd. Radosław Grześkowiak, Adam Karpiński, współpraca Krzysztof Mrowcewicz, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2001.
• Szczukowski Ireneusz, „Homo inquietus”. Wątki augustyńskie w poezji Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, w: „Corona scientiarum”. Studia z historii literatury i kultury nowożytnej ofiarowane Profesorowi Januszowi Pelcowi, red. Janusz A. Chrościcki, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2004, s. 115–134.
• Urbański Piotr, Natura i łaska. Mikołaja Sępa Szarzyńskiego poetycki traktat o naturze i łasce, „Pamiętnik Literacki” 1994, z. 4, s. 5–26.
• Vincenz Andrzej, „Sonet I” Mikołaja Sępa Szarzyńskiego. Próba ponownej lektury, „Pamiętnik Literacki” 1976, z. 4, s. 131–188.
• Vogel Christian, Boethius’ Übersetzungsprojekt. Philosophische Grundlagen und didaktische Methoden eines spätantiken Wissenstransfers, Harrassowitz, Wiesbaden 2016.
• Weintraub Wiktor, Do charakterystyki stylu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, w: Wiktor Weintraub, Od Reja do Boya, PIW, Warszawa 1977, s. 45–62.
• Wetherbee Winthrop, The ‘Consolation’ and medieval literature, w: The Cambridge Companion to Boethius…, s. 279–302.
• Wildiers Norbert Max, Obraz świata a teologia, przekł. Jan Doktór, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1985.
• Wyderka Bogusław, Przedziwny wszędzie. O stylu Mikołaja Sępa Szarzyńskiego na tle tendencji stylistycznych, poezji polskiego renesansu, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2002.
• Ziomek Jerzy, Renesans, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1976.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.53.03