Jeszcze w sprawie genezy terminu „fraszka”

• Authors: Radosław Rusnak

Title variants

Jeszcze w sprawie genezy terminu „fraszka”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor, rozważając sposoby rozumienia leksemu „fraszka” przez Jana Kochanowskiego, poddaje w wątpliwość tezę Sante Graciottiego, jakoby nie pojawił się ani razu w twórczości pisarza genologiczny sens tego leksemu. Za dostateczny dowód, iż jest inaczej, uznaje on opatrzenie przez czarnoleskiego poetę takim a nie innym tytułem swej obszernej epigramatycznej antologii w momencie porządkowania dorobku całego życia, a potwierdzenie, iż sens ten doczekał się rychłego zadomowienia, przynosi wydany krótko potem zbiór Melchiora Pudłowskiego Fraszek księga pierwsza (1586). W drugiej części artykułu próbuje się ustalić, komu należy przypisać pierwszeństwo, jeśli chodzi o użycie wyrazu „fraszka” w druku. Jak się okazuje, u samego Kochanowskiego leksem ten po raz pierwszy pojawia się w Satyrze (1564), wyprzedzają go natomiast nieznacznie zarówno Rozmowa albo dyjalog około egzekucyjej (1563) Stanisława Orzechowskiego, jak i anonimowa Historyja trojańska (1563).

EN

Author, pondering over various meanings of “fraszka” in the work of Jan Kochanowski, expresses his doubts in regards of Sante Graciotti’s thesis, claiming there is no one single case of its genological use in it. Sufficient enough to prove it wrong is the fact of him naming his epigrammatic collection – simultaneously to the process of putting in proper order his output – with the use of nothing other but this exact notion. The impending appropriation of such a use in Polish language has been shortly after confirmed by Melchior Pudłowski’s Fraszek księga pierwsza (1586). In further part of the article author tries to establish the precise moment of the first ever use of the word “fraszka” in print. As it turns out, although Kochanowski makes a use of it for the first time in his Satyr (1564), he was slightly preceded by both Stanisław Orzechowski’s Rozmowa albo dyjalog około egzekucyjej (1563) and anonymous Historyja trojańska (1563).

Keywords

PL

fraszka; epigramat; Fraszki; Satyr; Jan Kochanowski; Stanisław Orzechowski; Historyja trojańska; fraszka; epigramat; Fraszki; Satyr; Jan Kochanowski; Stanisław Orzechowski; Historyja trojańska

EN

fraszka; epigram; Fraszki; Satyr; Jan Kochanowski; Stanisław Orzechowski; Historyja trojańska

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2019
• Volume: 53
• Issue: 2
• Pages: 213-227

Dates

published

2019-06-27

Contributors

author

Radosław Rusnak

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Literatury Polskiej, Zakład Literatury i Kultury Epok Dawnych, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, 00-927 Warszawa

• https://orcid.org/0000-0002-8669-5258

References

• Barycz Henryk, Studia włoskie Stanisława Orzechowskiego, w: Henryk Barycz, Spojrzenia w przeszłość polsko-włoską, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1965, s. 171–195.
• Bedyniak Jarosław, Semantyka nazwy „fraszka” a konteksty kulturowe, „Pamiętnik Literacki” 2018, z. 1, s. 5–25.
• Graciotti Sante, Fraszki i „fraszki”. Z Padwy do Polski, w: Sante Graciotti, Od renesansu do oświecenia, t. 1, PIW, Warszawa 1991, s. 218–229.
• Historya prawdziwa, która się stała w Landzie, mieście niemieckim, wydał Z. Celichowski, Akademia Umiejętności, Kraków 1891.
• Historyja trojańska 1563, wydał S. Adalberg, Akademia Umiejętności, Kraków 1896.
• Kochanowski Jan, Dzieła polskie, t. 1, wstęp i przyp. J. Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1953.
• Kochanowski Jan, Fraszki, oprac. J. Pelc, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1998, BN I 163.
• Kochanowski Jan, Treny, oprac. J. Pelc, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972, BN I 1.
• Koehler Krzysztof, Stanisław Orzechowski i dylematy humanizmu renesansowego, Wydawnictwo Arcana, Warszawa 2004.
• Krzywy Roman, Epigramatyczne księgi mistrza z Czarnolasu, w: Dobrym towarzyszom. Studia o „Foriceniach i „Fraszkach” Jana Kochanowskiego, red. R. Krzywy, R. Rusnak, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014, s. 9–24.
• Krzyżanowski Julian, Romans polski wieku XVI, PIW, Warszawa 1962.
• Lenart Mirosław, Patavium, Pava, Padwa. Tło kulturowe pobytu Jana Kochanowskiego na terytorium Republiki Weneckiej, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2013, Studia Staropolskie, Series Nova, t. XXXIII.
• Nowak-Dłużewski Julian, Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce: czasy Zygmuntowskie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1966.
• Orzechowski Stanisław, Wybór pism, oprac. J. Starnawski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972, BN I 210.
• Pelc Janusz, Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej (od XVI do połowy XVIII w.), PIW, Warszawa 1965.
• Pelc Janusz, Kochanowski: szczyt renesansu w literaturze polskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
• Proteus abo Odmieniec. Satyra z roku 1564, wyd. W. Wisłocki, Akademia Umiejętności, Kraków 1890.
• Ryczek Wojciech, „Domi et foris cenare…”. O jednej z gier językowych Jana Kochanowskiego, w: Dobrym towarzyszom. Studia o „Foriceniach i „Fraszkach” Jana Kochanowskiego, red. R. Krzywy, R. Rusnak, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014, s. 25–49.
• Schulte Jörg, Jan Kochanowski i renesans europejski. Osiem studiów, przekł. K. Wierzbicka-Trwoga, red. K. Wierzbicka-Trwoga, M. Rowińska-Szczepaniak, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2012.
• Skwarczyńska Stefania, Aspekt genologiczny „Fraszek” Jana Kochanowskiego, „Prace Polonistyczne” 1985, s. 53–86.
• Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, t. 24 (Pi–Pniowy), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Warszawa 1996.
• Słownik polszczyzny Jana Kochanowskiego, red. M. Kucała, t. 1 (a–h), Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków 1994.
• Stanisław Orzechowski, pisarz polityczny. Materiały z konferencji naukowej w pięćsetlecie urodzin renesansowego humanisty: Przemyśl–Żurawica 17–18 października 2013, red. J. Musiał, Księgarnia Akademicka, Przemyśl–Kraków 2014.
• Stanisława Orzechowskiego polskie dialogi polityczne („Rozmowa około egzekucyjej” i „Quincunx”), 1563–1564, wyd. J. Łoś, z obj. historycznymi S. Kota, Akademia Umiejętności, Kraków 1919.
• Starnawski Jerzy, Wstęp, w: S. Orzechowski, Wybór pism, oprac. J. Starnawski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972, BN I 210.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.53.08