Twórczość dominikanina Gabriela Zawieszki. Początki konceptyzmu w polskim kaznodziejstwie

• Authors: Magdalena Kuran

Title variants

Twórczość dominikanina Gabriela Zawieszki. Początki konceptyzmu w polskim kaznodziejstwie

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia twórczość dominikańskiego kaznodziei Gabriela Zawieszki (? – 1649). Każdy z jego sześciu zbiorów kazań podporządkowany jest tytułowej metaforze, która (mniej lub bardziej) wyznacza kształt inwencyjny i kompozycyjny poszczególnych tomów, pojedynczych kazań i argumentów. Leopolita jako pierwszy polski kaznodzieja tak świadomie i szeroko zastosował koncept w kazaniach i całych zbiorach, łącząc go w wielowymiarowym wykorzystaniem w egzegezie sensu duchowego. Podobny sposób formowania zbiorów kazań spotykamy w Polsce dopiero w drugiej połowie XVII wieku.

EN

The article presents the work of the Dominican preacher Gabriel Zawieszko (? – 1649). Each of his six collections of sermons is subordinated to the title metaphor, which (more or less) determines the inventional and compositional shape of individual volumes, individual sermons and arguments. Leopolita as the first Polish preacher so consciously and extensively applied the concept to sermons and entire collections, combining it with the exegesis of spiritual sense (sensus misticus). A similar way of forming collections of sermons is found in Poland only in the second half of 17th century.

Keywords

PL

kaznodziejstwo dominikańskie; kaznodziejstwo XVII wieku; konceptyzm; alegoria; alegoreza; kaznodziejstwo dominikańskie; kaznodziejstwo XVII wieku; konceptyzm; alegoria; alegoreza

EN

Dominicans; baroque preaching; conceitism in polish preaching

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2019
• Volume: 53
• Issue: 2
• Pages: 265-286

Dates

published

2019-06-27

Contributors

author

Magdalena Kuran

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Dydaktyki Języka i Literatury Polskiej, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź

• https://orcid.org/0000-0001-6815-0011

References

• Abramowska Janina, Powtórzenia i wybory. Studia z tematologii i poetyki historycznej, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 1995.
• Bajda Jerzy, Początki teologii kazuistycznej w Europie i w Polsce, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. Marian Rechowicz, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 1: Teologia humanistyczna, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1975, s. 269–305.
• Baran Zbigniew, Kaznodzieje zakonni kościoła Mariackiego w Krakowie w latach 1594–1772, „Analecta Cracoviensia. Studia Philosophica – Theologica – Iuridica” 1989–1990, t. 21–23, s. 325–351.
• Barącz Sadok, Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, Nakładem W. Manieckiego, t. 2, Lwów 1861.
• Bonawentura z Bagnoregio św., Konferencje o sześciu dniach stworzenia albo oświecenia Kościoła. Wydanie synoptyczne tekstu oryginalnego redakcji A oraz B z przekładem polskim, przekł., red. i wstęp Aleksander Horowski, Wydawnictwo Serafin, Wydawnictwo Unum, Kraków 2008.
• Bosak Paweł Czesław, Leksykon wszystkich postaci biblijnych, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2015.
• Curtius Ernst Robert, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, przekł. i oprac. Andrzej Borowski, Universitas, Kraków 1997.
• Estreicher Karol, Bibliografia polska, t. 21, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1906.
• Gostyńska Dorota, Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 1991.
• Jocher Adam, Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. 2, Wilno 1842.
• Jougan Alojzy, Homilie polskie od czasów najdawniejszych po dobę obecną. Szkice bibliograficzne i krytyczne, Drukarnia katolicka Józefa Chęcińskiego, Lwów 1902.
• Kitowicz Jędrzej, Opis obyczajów za panowania Augusta III, wstęp M. Dernałowicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
• Kłoczowski Jerzy, Wielki zakon XVII-wiecznej Rzeczypospolitej u progu swego rozwoju. Dominikanie polscy w świetle wizytacji generalnej z lat 1617–19, „Nasza Przeszłość” 1973, t. 39, s. 103–180.
• Kłoczowski Jerzy, Wielki zakon XVII-wiecznej Rzeczypospolitej u progu swego rozwoju, [w:] Jerzy Kłoczowski, Polska prowincja dominikańska w średniowieczu i Rzeczypospolitej Obojga (Wielu) Narodów, W Drodze, Poznań 2008.
• Kolbuszewski Karol, Postyllografia polska XVI i XVII wieku, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków 1921.
• Krąpiec Mieczysław, Analogia: II. W filozofii klasycznej, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973, kol. 492–497.
• Krąpiec Mieczysław Albert, Teoria analogii bytu, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1959.
• Kuran Magdalena, Polska religijność pasyjna w świetle kazań wielkopiątkowych (1702–1732) z biblioteki klasztory reformatów w Zakliczynie, w: Miscellanea literackie i teatralne (od Kochanowskiego do Mrożka). Profesorowi Janowi Okoniowi przez przyjaciół i uczniów na 70. urodziny zebrane, cz. 1, red. Krystyna Płachcińska i Michał Kuran, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Historyja o Jonaszu dla rozmyślania nadroższej Męki Pana Jezusowej, Jan Szeliga, Lwów 1618.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Iustus iudex ex iustissimi iudicis Jesu Christi, omnibus iudicibus christianis, ad imitandum propositus, In suburbio Jaworoviensi, ad Sanctum Nicolaum [Leopolis] 1615.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Księgi ćwiczenia chrześcijańskiego, Na Przedmieściu Jaworowskiem u S. Mikołaja [Jaworów] 1611.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Oratorium pałaczu duchownego, Na Przedmieściu Jaworowskim przy Kościele św. Mikołaja [Jaworów] 1619.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Przysmaki duchowne, gorczyca i kwas, Na Przedmieściu Jaworowskiem u Ś. Mikołaja [Jaworów] 1619.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Wąż miedziany albo rozmyślanie nadroższej Męki Syna Bożego z wizerunku węża miedzianego, Jan Szeliga, Lwów 1618.
• Leopolita [Zawieszko] Gabriel, Źwierciadło pokutujących. Z przykładów Ś[więtej] M[arii] Magdaleny uczynione. Nie rozpaczajcie wy, co więc Boga gniewacie, [Jan Szeliga], Lwów 1618.
• Lubomlczyk Seweryn, Monotessaron Evangelicum, seu Catena Aurea ex quator Evangelistis, totidemque; pene millibus distinctionum connexa, Officina Typographica Bazilii Scalscii, Kraków 1607.
• Mikołaj z Wilkowiecka, Flores sermonum in Evangelia Dominicalia post festum Sanctissimae Trinitatis […], Matheus Gariuoliu, Kraków 1586.
• Mikołajczak Bolesław, Analogia: III. Analogia w teologii, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 1, red. Feliks Gryglewicz, Romuald Łukaszyk, Zygmunt Sułowski, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1973, kol. 498–509.
• Nowowieyski Felicjan, Phoenix decoris et ornamentis, provinciae Poloniae, S. Ordinis Praedicatorum […] redivivus in magnanimis viris, sanctitate vitae, scientiae et eruditione […], Drukarnia Akademicka, Poznań 1751.
• Poniński Stefan, Król nieba i ziemi Chrystus Zbawiciel kazaniami na uroczyste swoje święta […] wysławiony, Collegium Societatis Jesu, Poznań 1725.
• Rychłowski Franciszek, Kazania na święta Panny Przenaświętszej z różnych doktorów i autorów napisane, Kraków 1667.
• Rychłowski Franciszek, Na dzień Niepokalanego Poczęcia Panny Przenajświętszej kazanie wtóre (1667), oprac. Wiesław Pawlak i Barbara Niebelska-Rajca, w: Umysł stateczny i w cnotach gruntowny. Prace edytorskie dedykowane pamięci Profesora Adama Karpińskiego, red. Radosław Grześkowiak, Roman Krzywy, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, „Studia o literaturze dawnej”, t. 1, s. 159–183.
• Siarczyński Franciszek, Obraz wieku panowania Zygmunta III króla polskiego i szwedzkiego […], cz. 2, Józef Schnayder, Lwów 1828.
• Skwara Marek, O tytułach polskich kazań pogrzebowych z XVII wieku, w: Dzieło literackie i książka w kulturze, red. Ireneusz Opacki przy współudziale Bożeny Mazurkowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002, s. 436–445.
• S[obieszczański]F[ranciszek] M[aksymilian], Leopolita (Gabryjel) Zawieszko, w: Encyklopedia powszechna, t. 16, Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografa, Warszawa 1864, s. 896–897.
• Świętochowski Robert, Początki dominikańskiej prowincji ruskiej (1596–1602), „Prawo Kanoniczne” 1980, t. 23, nr 1–2, s. 51–82.
• Świętochowski Robert, Szkolnictwo teologiczne dominikanów, w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. Marian Rechowicz, t. 2: Od odrodzenia do oświecenia, cz. 2: Teologia neoscholastyczna i jej rozwój w akademiach i szkołach zakonnych, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1975, s. 213–285.
• Węgrzynowicz Antoni, Syllabus Marianus syllabarum consonantium alia discursus concionatorii in titulos B. V. Mariae a syllabis initiatos […], Lwów 1717.
• Wujek Jakub, Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r. Transkrypcja typu „B” oryginalnego tekstu z XVI w. i wstępy ks. Janusz Frankowski, Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.53.11