„Jak żywa” to uniwersalny komunał? O nieoczywistych związkach prozopopei z ekfrazą w powieści Portret Pierre’a Assouline’a

• Authors: Julia Dynkowska

Abstracts

EN

It stands to reason that ekphrasis cannot be limited to the detailed but plain description of the artifact, for it often concerns what is not there in the painting as well. Authors of the ekphrases sometimes “animate” or “revive” a work of art, which manifests itself in narrativization of painted scenes. The process is also frequently supplemented by its continuation or backstory and fictitious utterances of figures depicted in the painting. The paper discusses a specific literary form of that kind of “animation”, that is texts in which characters that can be seen in a painting (or paintings itself) receive the voice through the prosopopoeia and expose their selfawareness of “artificiality”. The precise subject of this study is P. Assouline’s novel Le Portrait which is narrated by baroness Betty de Rothschild, the figure from the J.A.D. Ingres’ painting. In this article, I am focusing on the mode and meaning of prosopopoeia in Assouline’s novel. I am also trying to examine whether every text that is based on the concept of a “speaking” work of art (i.e. in which prosopopoeia is used) can be described as ekphrasis.

PL

Ekfraza – literacka deskrypcja dzieła sztuki – nie jest, rzecz jasna, wyłącznie dokładnym opisem artefaktu; często dotyczy również tego, czego na obrazie nie ma. W ekfrazach dzieła sztuki ulegają czasem swoistemu „ożywieniu” – narratywizacji namalowanych scen, a także uzupełnieniu ich o przed- i „poakcje” czy też o wyobrażone wypowiedzi przedstawionych postaci. Artykuł dotyczy specyficznej formy takich literackich „ożywień”, czyli tekstów, których autorzy, wykorzystując prozopopeję, oddali głos bohaterom obrazów oraz świadomym swej sztuczności (i eksponującym ją) obrazom-przedmiotom. Ciekawym (i rozbudowanym) przykładem zastosowania prozopopei jest powieść Portret P. Assouline’a. Narrację prowadzi w niej namalowana przez J.A.D. Ingres’a Betty de Rothschild. W artykule omawiam sposób i sens zastosowania tej figury retorycznej w powieści Assouline’a i zastanawiam się nad tym, czy każdy tekst literacki, w którym narratorem (dzięki prozopopei) czyni się postać z obrazu, można nazwać ekfrazą.

Keywords

PL

intertekstualność; intersemiotyczność; prozopopeja; ekfraza; apokryf; sztuka; Jean-Pierre Assouline; Auguste-Dominique Ingres

EN

intertextuality; intersemiotics; prosopopoeia; ekphrasis; apocryphon; art; Jean-Auguste-Dominique Ingres; Pierre Assouline

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2021
• Volume: 61
• Issue: 2
• Pages: 83-99

Dates

published

2021

Contributors

author

Julia Dynkowska

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Kultury Współczesnej, Katedra Teorii Literatury, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź

• https://orcid.org/0000000176572679

References

• Assouline Pierre, Le Portrait, Éditions Gallimard, Paris 2007.
• Assouline Pierre, Portret, przeł. Anna Michalska, Noir sur Blanc, Warszawa 2010.
• Bart Andrzej, Rien ne va plus, WAB, Warszawa 2010.
• Bartol Krystyna, Poezja – malarstwo. Plutarch o słynnym powiedzeniu Simonidesa, „Roczniki Humanistyczne” 2006–2007, z. 3, s. 107–118.
• Bartsch Shadi, Elsner Jaś, Eight Ways of Looking at an Ekphrasis, „Classical Philology” 2007 nr 1, s. ii.
• Benjamin Walter, O kilku motywach u Baudelaire’a, w: Walter Benjamin, Twórca jako wytwórca. Eseje i rozprawy, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR , Warszawa 2011, s. 133–170.
• Bielska-Krawczyk Joanna, Między widzialnym a niewidzialnym. Twórczość Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Universitas, Kraków 2004.
• Collins Christopher, Reading the Written Image. Verbal Play, Interpretation and the Roots of Iconophobia, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1991.
• Cunningham Valentine, Why Ekphrasis?, „Classical Philology” 2007, nr 1, s. 57–71.
• Czermińska Małgorzata, Ekfrazy w poezji Wisławy Szymborskiej, „Teksty Drugie” 2003, nr 2–3, s. 230–242.
• Dynkowska Julia, Refocalization as a Strategy of Apocryphal Rewriting, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2016, z. 1, s. 63–79.
• Gogler Paweł, Kłopoty z ekfrazą, „Przestrzenie Teorii” 2004, z. 3–4, s. 137–152.
• Gorzkowski Albert, „Ut pictura verba”: zagadnienie unaocznienia w retoryce starożytnej i wczesnonowożytnej, „Pamiętnik Literacki” 2001, nr 92/2, s. 37–59.
• Hagstrum Jean Howard, The Sister Arts: The Tradition of Literary Pictorialism and English Poetry From Dryden to Gray, University of Chicago Press, Chicago 1958.
• Heffernan James A. W., Ekphrasis and Representation, „New Literary History” 1991, nr 2, s. 297–316.
• Heller Joseph, Namaluj to, przeł. Iwo Gabriel Jackowski, Phantom Press International, Gdańsk 1993.
• Lausberg Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, przeł. oprac. i wstęp Albert Gorzkowski, Homo Homini, Bydgoszcz 2002.
• Lisak-Gębala Dobrawa, Ultraliteratura. O strategiach transmedialnych i poszukiwaniu pozawerbalnego we współczesnej literaturze polskiej, Universitas, Kraków 2014.
• Lisak-Gębala Dobrawa, Wizualne odskocznie. Wokół współczesnej eseistyki o malarstwie i fotografii, Universitas, Kraków 2016.
• Man de Paul, Autobiografia jako odtwarzanie, przeł. Maria Bożena Fedewicz, „Pamiętnik Literacki” 1986, z. 2, s. 307–318.
• Mrozewicz Anna Estera, Śladami ekfrazy. Duńscy pisarze współcześni wobec sztuk wizualnych, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.
• Nazi Transit Camps: Drancy https://www.jewishvirtuallibrary.org/drancy-transitcamp [dostęp 3.09.2018].
• Nycz Ryszard, Poetyka doświadczenia. Teoria – nowoczesność – literatura, IBL PAN, Warszawa 2012.
• Pamuk Orhan, Nazywam się Czerwień, przeł. Danuta Chmielowska, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2007.
• Pamuk Orhan, Pisarz naiwny i sentymentalny, przeł. Tomasz Kunz, Wydawnictwo Literackie, Warszawa 2012.
• Popowski Remigiusz, Starożytny przewodnik po neapolitańskiej pinakotece, w: Filostrat Starszy, Obrazy, przeł. i wstęp Remigiusz Popowski, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004, s. 14–97.
• Progymnasmata. Greckie ćwiczenia retoryczne i ich modelowe opracowanie, oprac., przeł. i koment. Henryk Podbielski, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II , Lublin 2013.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, Poetyka intersubiektywności: kognitywistyczna teoria narracji a proza XX wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012.
• Rembowska-Płuciennik Magdalena, W cudzej skórze. Fokalizacja zmysłowa a literackie reprezentacje doświadczeń sensualnych, w: Literackie reprezentacje doświadczenia, red. Włodzimierz Bolecki, Ewa Nawrocka, IBL PAN, Warszawa 2007, s. 51–67.
• Sizeranne de la Robert, Oko i ręka pana Ingres, w: Ingres w oczach własnych i w oczach przyjaciół, oprac. Pierre Courthion, przeł. Eligia Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969, s. 259–281.
• Swoboda Bartosz, Ekfrazy modernistyczne i „mowa dzieła sztuki”, „Slovo. Journal of Slavic Languages, Literatures and Cultures” 2015, nr 56, s. 90–104.
• Szajnert Danuta, Dywersyjny potencjał apokryfu, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2011, z. 2, s. 357–371.
• Szajnert Danuta, Mutacje apokryfu, w: Genologia dzisiaj, red. Włodzimierz Bolecki, Ireneusz Opacki, IBL PAN, Warszawa 2000, s. 137–157.
• Śniedziewska Magdalena, „Mali mistrzowie” Zbigniewa Herberta – próba rekonstrukcji, w: Magdalena Śniedziewska, Siedemnastowieczne malarstwo holenderskie w literaturze polskiej po 1918 roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2014.
• Tomczok Marta, Prozopopeja, w: Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubka, Beata Mytych-Forajter i Aleksander Nawareckiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2018, s. 393–394.
• Webb Ruth, Ekphrasis Ancient and the Modern: The Invention of a Genre, „Word and Image” 1999, t. 15, nr 1, s. 7–18.
• Woolf Virginia, Obrazy i portrety, w: Virginia Woolf, Eseje wybrane, przeł. Magdalena Heydel, Karakter, Kraków 2015, s. 193–198.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.61.05

Biblioteka Nauki

2034777