"Wojna domowa" by Samuel Twardowski. A work in progress

• Authors: Michał Kuran

Title variants

PL

"Wojna domowa" Samuela Twardowskiego – dzieło w procesie

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia problemy, jakie wywołało zniszczenie w 1944 roku manuskryptu zawierającego sporządzoną pod kontrolą autora kopię dzieła Wojna domowa z Kozaki i Tatary Samuela Twardowskiego. Dla części pierwszej dzieła podstawą edycji musi być wydana pod kontrolą autora edycja części pierwszej z roku 1660. Dla części II–IV edycja kaliska skorygowana notatkami Alojzego Kowalkowskiego. Edycja kaliska, jako że została przez kaliskich jezuitów ocenzurowana dla potrzeb edukacji prowadzonej w kolegiach zakonu, nie może stanowić samodzielnie podstawy nowego wydania. Dysponujemy jedynie notatkami Alojzego Kowalkowskiego, który przed II wojną światową zestawił manuskrypt z edycją kaliską. Ponieważ poszczególne egzemplarze edycji kaliskiej różnią się, należy ustalić relacje między nimi. Nie wiemy ponadto czy spalony manuskrypt był podstawą edycji kaliskiej, czy też istnieje odpis dzieła, z którego wprost korzystali drukarze jezuiccy. W archiwum diecezjalnym w Pelplinie zachowały się notatki Kowalkowskiego, które mogą być odręcznym odpisem albo zaginionego manuskryptu, albo edycji kaliskiej. Czy gdyby były odpisem manuskryptu, mogą stać się podstawą nowego wydania części II–IV utworu?

EN

The article presents the problems caused by the destruction in 1944 of the manuscript containing the copy of Samuel Twardowski’s entitled Wojna domowa z Kozaki i Tatary prepared under the author’s control. For the first part of the work, the basis for the edition must be the edition of the first part from 1660, published under the author’s control. For the second to the fourth part, the Kalisz edition was corrected by Alojzy Kowalkowski’s notes. The edition of Kalisz, as it was censored by the Jesuits from Kalisz for the needs of education in the colleges of the order, cannot constitute the basis for a new edition on its own. We only have the notes of Alojzy Kowalkowski, who compiled the manuscript with the Kalisz edition before World War II. As the individual copies of the Kalisz edition differ, relations between them should be established. Moreover, we do not know whether the burned manuscript was the basis for the Kalisz edition, or whether there is a copy of the work that was directly used by Jesuit printers. In the diocesan archives in Pelplin, the notes of Kowalkowski, which may be a handwritten copy of either a lost manuscript or the Kalisz edition. If they were a copy of the manuscript, could they become the basis for a new edition of parts II–IV of the work?

Keywords

PL

Twardowski Samuel; "Wojna domowa z Kozaki i Tatary"; zaginiony manuskrypt; problemy edytorskie; Alojzy Franciszek Kowalkowski

EN

Twardowski Samuel; "Wojna domowa z Kozaki i Tatary"; lost manuscript; edytorial problems; Alojzy Franciszek Kowalkowski

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2022
• Volume: 64
• Issue: 1
• Pages: 9-38

Dates

published

2022

Contributors

author

Michał Kuran

• University of Lodz, Faculty of Philology, Institute of Polish Philology and Speech-Language Pathology, Department of Old Literature, Editing and Auxiliary Sciences, ul. Pomorska 171/173

• https://orcid.org/0000000203782453

References

• Bańkowski Piotr, Rękopisy rewindykowane przez Polskę z Z.S.R.R. na podstawie traktatu ryskiego i ich dotychczasowe opracowanie, Nakładem „Przeglądu Bibliotecznego”, Krakow 1937.
• Bielska Krystyna, Bibliografia starych druków kaliskich do końca XVIII w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warsaw–Poznań 1980.
• Bielska Krystyna, “Drukarstwo kaliskie jego dzieje i dorobek do upadku Rzeczypospolitej”, Roczniki Biblioteczne 1962, issue 3–4, pp. 41–77.
• Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, vol. 3. part 1: Wielkopolska, A. Kawecka-Gryczowa, K. Korotajowa, J. Sójka (eds.), Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1977.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, L. Grzebień SJ (ed.) in cooperation with the Jesuit team, Wydawnictwo WAM, Krakow 2004.
• Grabowicz George, “S. Twardowski’s « Wojna domowa ». Literary context and aspects of genre”, [in:] For Wiktor Weintraub, ed. by Victor Erlich et al., Mouton & Co., The Hague–Paris, 1975, pp. 169–187.
• Inwentarz rękopisów Biblioteki Załuskich w Cesarskiej Bibliotece Publicznej, Olga N. Bleskina (RBN), Natalia A. Elagina (RBN), współpraca K. Kossarzecki (BN), Sławomir Szyller (BN) (eds.), Biblioteka Narodowa, Warsaw 2013.
• Kaczmarek Marian, Epicki kształt poematów historycznych Samuela Twardowskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1972.
• Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej, series 2, Vol. 2. ref. 3006–3300. Rękopisy z Biblioteki Załuskich i innych zbiorów polskich, zwrócone z Leningradu w latach 1923–1934, Bogumił Stanisław Kupść, Krystyna Muszyńska (eds.), Biblioteka Narodowa, Warsaw 1980.
• Kossarzecki Krzysztof, “Z prac Biblioteki Narodowej nad inwentarzem zachowanych rękopisów z dawnej Biblioteki Załuskich”, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi 2017: Polonika w zbiorach obcych, tom specjalny, pp. 263–270. Available online: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-043195e1-985b-40ea-bb59-0f24f5ad89eb; https://doi.org/10.33077/uw.25448730.zbkh.2017.74
• Kowalkowski Alojzy F., “O rękopisie i wydaniach «Wojny domowej» Samuela Twardowskiego”, Miscellanea staropolskie 3, Archiwum Literackie 14, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1969, pp. 83–204.
• Kowalkowski Alojzy F., “Wojna domowa” Samuela Twardowskiego (szkic monograficzny), część I i II, mps UAM w Poznaniu Katedra Literatury Polskiej M 225/1 and 2.
• Kowalkowski Alojzy F., “Ze studiów nad « Wojną domową » Samuela Twardowskiego”, Ruch Literacki 1935, issue 9–10, pp. 244–252.
• Kowalkowski Krzysztof, “Nieznany rękopis «Wojny domowej» Samuela Twardowskiego sporządzony przez ks. Alojzego Kowalkowskiego”, Studia Pelplińskie 2017, pp. 489–492.
• Kozłowska Janina, “Nieznane wiersze Samuela ze Skrzypny Twardowskiego”, Biblioteka Warszawska 1913, vol. 1, pp. 381–385.
• Kozłowska-Studnicka Janina, Katalog rękopisów polskich (poezyj) wywiezionych niegdyś do Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu znajdujących się obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Krakow 1929, published by Polska Akademia Umiejętności, pp. 33–34.
• Kuran Michał, “O wariantach kaliskiej edycji «Wojny domowej» Samuela Twardowskiego”, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 2010, issue 16, pp. 57–116.
• Kuran Michał, Retoryka, historia i tradycja literacka w twórczości okolicznościowej Samuela Twardowskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008.
• Lausberg Heinrich, Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze, trans., edition and introduction by A. Gorzkowski, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2002.
• Łaskarzewska Hanna, “Losy księgozbiorów historycznych w latach 1939–1945 i po zakończeniu drugiej wojny światowej”, Cenne, Bezcenne, Utracone: Katalog utraconych dzieł sztuki, 2012, pp. 15–26.
• Łużny Ryszard, “Pisarze kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej a literatura polska”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 1966, issue 142, Prace Historycznoliterackie, coll. 11.
• Mężyński Andrzej, Biblioteki Warszawy w latach 1939–1945, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Departament Dziedzictwa Kulturowego, Warsaw 2010.
• Nowak-Stalmann Sybille, Epika historyczna Samuela ze Skrzypny Twardowskiego, trans. Marta Przybylik, Roman Krzywy (ed.), Świat Literacki, Izabelin 2004.
• Ocieczek Renarda, “Dwudziesta rocznica śmierci poety – inicjatywy wydawnicze kaliskich jezuitów”, [in:] Wielkopolski Maro Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej ojczyźnie, Katarzyna Meller and Jacek Kowalski (eds.), Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2002, pp. 340–351.
• Ocieczek Renarda, Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku, Uniwersytet Śląski, Katowice 1982.
• Puchowski Kazimierz, “Historia w kolegiach jezuickich w czasach Samuela ze Skrzypny Twardowskiego”, [in:] Wielkopolski Maro Samuel ze Skrzypny Twardowski i jego dzieło w wielkiej i małej ojczyźnie, Katarzyna Meller and Jacek Kowalski (eds.), Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, Poznań 2002, pp. 321–339.
• Sójka Jan, “Drukarstwo w Kaliszu”, [in:] Dzieje Kalisza, Władysław Rusiński (ed.), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1977, pp. 238–246.
• Stalmann S., Die Historischen Epen von Samuel ze Skrzypny Twardowski, Rheinische Fridrich-Wilhelms Universität, Bonn 1971.
• Straty bibliotek w czasie II wojny światowej w granicach Polski z 1945 roku. Wstępny raport o stanie wiedzy, parts 1–3, Andrzej Mężyński (ed.), Wydawnictwo Reklama Wojciech Wójcicki, Warsaw 1994.
• Twardowski Samuel, Wojna domowa z Kozaki i Tatary, Moskwą, potym Szwedami i z Węgry przez lat dwanaście tocząca się dotąd, na cztery podzielona księgi, ojczystą muzą, financed by J. Forster, Wdowa Łukasza Kupisza, Krakow 1660.
• Twardowski Samuel, Wojna domowa z Kozaki i Tatary, Moskwą, potym Szwedami i z Węgry przez lat dwanaście za panowania najjaśniejszego Jana Kazimierza króla polskiego tocząca się. Na cztery podzielona księgi ojczystą muzą od… opus posthumum, Calissii, typis Collegii Calissiensis Soc[ietatis] Iesu, 1681.
• Twardowski Samuel, Wojna kozacka późniejsza przez Jana Kazimierza króla polskiego poparta i skończona w roku 1651, Daniel Vetterus, Leszno [1552–1555].
• Zaborowska-Musiał Justyna, “Twórczość Owidiusza w jezuickiej dydaktyce szkolnej XVI–XVIII w.”, [in:] Dwa millenia z Owidiuszem, Łukasz Berger et al. (eds.), Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2020, pp. 285–313.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.64.01

Biblioteka Nauki

2129637