„Pamiętnik z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza

• Authors: Arkadiusz Morawiec

Title variants

EN

“Memoirs from Solovki” by Mieczysław Lenardowicz

Abstracts

EN

The article concerns the “memoirs from Sołówki” by Mieczysław Lenardowicz, published twice in 1930. Its shorter version, entitled Pamiętnik z Sołówek [Memoirs from Solovki], was published by the Towarzystwo Wydawnicze „Rój” [Publishing Society “Rój”], and an extended version, Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek [On the islands of torture and death: memoirs from Solovki], was published by the Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy [Military Research and Publishing Institute]. Lenardowicz’s “memoirs” is probably the first work of Polish literature of Soviet concentration camps, or more broadly, concentration camp literature. Reflections on the work: its genesis, versions, form, content, and pragmatics, are preceded by an attempt to establish the identity of the author, about whom practically nothing is known.

PL

Artykuł dotyczy „pamiętnika z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza, opublikowanego dwukrotnie w 1930 roku. Wersja krótsza utworu, zatytułowana Pamiętnik z Sołówek, ukazała się nakładem Towarzystwa Wydawniczego „Rój”, zaś wersja obszerniejsza, Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek, została wydana przez Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. Utwór Lenardowicza jest prawdopodobnie pierwszym polskim dziełem literatury łagrowej, i szerzej, literatury obozowej. Uwagi dotyczące utworu: jego genezy, wersji, formy, zawartości i pragmatyki, poprzedza próba ustalenia tożsamości autora, o którym praktycznie niczego nie wiadomo.

Keywords

PL

literatura polska; literatura łagrowa; Mieczysław Lenardowicz; sowieckie obozy koncentracyjne; Sołowiecki Obóz Specjalnego Przeznaczenia

EN

Polish literature; literature of Soviet concentration camps; Mieczysław Lenardowicz; Soviet concentration camps; Solovki special camp

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2022
• Volume: 64
• Issue: 1
• Pages: 229-253

Dates

published

2022

Contributors

author

Arkadiusz Morawiec

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Instytut Filologii Polskiej i Logopedii, Zakład Literatury Polskiej XX i XXI wieku, ul. Pomorska 171/173, 90-236 Łódź

• https://orcid.org/0000000164241194

References

• Archiwum Ośrodka „Karta”, Kolekcja Stowarzyszenia „Memoriał”, Materiały na temat obozów sołowieckich, sygn. PL-1001-AW-M-I-11.
• Archiwum Ośrodka „Karta”, Kolekcja Stowarzyszenia „Memoriał”, Materiały o Polakach represjonowanych z ZSRR w latach 30. XX wieku, sygn. PL-1001-AW-M-I-17.
• „Bez sądu, świadków i prawa…”. Listy z więzień, łagrów i zesłania do Delegatury PCK w Moskwie 1924–1927, red. Roman Dzwonkowski, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.
• Cybulski Mieczysław, Wspomnienia więźnia z Wysp Sołowieckich, „Dzwon Niedzielny” 1934, nr 12, s. 181–182; nr 13, s. 198–199; nr 14, s. 218–219; nr 15, s. 246–247; nr 16, s. 261–262; nr 17, s. 279–280; nr 18, s. 295–296; nr 19, s. 309–310; nr 20, s. 326–327; nr 21, s. 341–342; nr 22, s. 359–360; nr 23, s. 373–374; nr 24, s. 391–392; nr 25, s. 405–406; nr 26, s. 423–424; nr 27, s. 437–438; nr 28, s. 455–456; nr 29, s. 469–470.
• Czaplejewicz Eugeniusz, Polska literatura łagrowa, PWN, Warszawa 1992.
• Duguet Raymond, Une bagne en Russie rouge. Solovki, l’île de la faim, des supplices, de la mort, przedm. Jules Claine, Jules Tallandier, Paris 1927.
• Giżejewska Małgorzata, Polacy na Kołymie w latach 1940–1958, „Niepodległość i Pamięć” 1996, nr 2, s. 85–97.
• Herling-Grudziński Gustaw, Inny świat. Zapiski sowieckie, przedm. Bertrand Russell, Gryf, London 1953.
• Hryńko M[arija] O., Meta, [w:] Encykłopedija Suczasnoji Ukrajiny: ełektronna wersija, Kol. red. I.M. Dziuba [i in.], Instytut encykłopedycznych doslidżeń NAN Ukrajiny, Kyjiw 2018, https://esu.com.ua/search_articles.php?id=66643 [dostęp: 25.01.2022].
• Ilgin Wincenty, Wspomnienia kapłana z Sołówek. Jak to było w raju bolszewickim. Charków – Sołówki – Piniega – Moskwa – Warszawa (1917–1933), słowo wstępne, oprac. Roman Dzwonkowski, Norbertinum, Lublin 2006.
• Krakowiecki Anatol, Książka o Kołymie, Veritas, London 1950.
• Ks. Donat [właśc. Nowicki Donat], Wśród tortur ducha i ciała (Z przeżyć kapłana w więzieniu sowieckim), „Przewodnik Katolicki” 1936, nr 34, s. 553.
• Lejeune Philippe, Pakt autobiograficzny, przekł. Aleksander Labuda, [w:] tegoż, Wariacje na temat pewnego paktu. O autobiografii, red. Regina Lubas-Bartoszyńska, przekł. Wincenty Grajewski [i in.], Universitas, Kraków 2001, s. 21–56.
• Lenardowicz M[ieczisław], Na ostrowach pytok i smierti (wospominanija s Sołowkow), przekł. M.S. Gorbunowa, [w:] Katorga i ssyłka na Siewierie Rossii, t. 3: Wospominanija polakow, wybór i red. M[ichaił] N. Suprun, Izdatielstwo Pomorskogo uniwiersitieta, Archangielsk 2008, s. 50–91.
• Lenardowicz Mieczysław, Na wyspach tortur i śmierci. Pamiętnik z Sołówek, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1930.
• [Lenardowicz Mieczysław], Sołowky, ostrowy muk i smerty. Na pidstawi spomyniw sołowećkoho wjaznia M. Cybulśkoho, Meta, Lwów 1937.
• Lenardowicz Mieczysław, Za czerwonym kordonem. Wspomnienia z pobytu w Rosji sowieckiej, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1931.
• Lenartowicz M. [właśc. Lenardowicz Mieczysław], Pamiętnik z Sołówek, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa [1930].
• Leonartowicz M[ieczisław] [właśc. Lenardowicz Mieczysław], Na ostrowach pytok i smierti. Wospominanija s Sołowkow, przekł. M.S. Gorbunowa, [w:] Wospominanija sołowieckich uznikow 1923–1939 gg., t. 1: 1923–1927, red. Wiaczesław Umniagin, Izdatielstwo Spaso-Prieobrażenskogo Sołowieckogo mużskogo monastyria, Sołowki 2013, s. 596–632.
• [Malsagow Sozierko A.], Sołowki. Ostrow pytok i smierti (Zapiski bieżawszego s Sołowkow oficera S.A. Malsagowa), „Siegodnia” 1925, nr 269, s. 6–7; nr 270, s. 6; nr 271, s. 5; nr 272, s. 6; nr 273, s. 7; nr 274, s. 5; nr 276, s. 4; nr 277, s. 4; nr 278, s. 4; nr 279, s. 5; nr 280, s. 5; nr 282, s. 5; nr 283, s. 4; nr 284, s. 5; nr 285, s. 6; nr 286, s. 4; nr 288, s. 3; nr 289, s. 4; nr 290, s. 3; nr 292, s. 5.
• Morawiec Arkadiusz, Literatura w lagrze, lager w literaturze. Fakt – temat – metafora, Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej, Łódź 2009.
• Morawiec Arkadiusz, Początki polskiej literatury łagrowej. Wprowadzenie do lektury „pamiętnika z Sołówek” Mieczysława Lenardowicza, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2022, nr 1 (64).
• Nasiłowska Anna, Łagierna moralność, „Odra” 2001, nr 12, s. 33–37.
• [B. nazw. aut.], Nota redakcyjna dot. ks. Donata Nowickiego, „Przewodnik Katolicki” 1936, nr 34, s. 553.
• Nowicki Donat, Wśród tortur ducha i ciała (Z przeżyć kapłana w więzieniu sowieckim), „Przewodnik Katolicki” 1936, nr 34, s. 553–554, nr 35, s. 569–570, 577.
• Obozy koncentracyjne OGPU w ZSRR, red. Bernadetta Gronek, Grzegorz Jakubowski, Irena Marczak, Bellona, Warszawa 1992.
• Olechnowicz Franciszek, Siedem lat w szponach GPU, nakł. autora, Wilno 1935.
• S.K. [Kriwienko Siergiej], Sołowiecki ITŁ OGPU, [w:] Łagry. Przewodnik encyklopedyczny, red. Nikita Ochotin i Arsenij Roginski, przekł. Romuald Niedzielko, Ośrodek „Karta”, Warszawa 1998, s. 464–467.
• Skarga Barbara, Świadectwo „Innego Świata”, „Kultura Niezależna”, nr 19 (1986), s. 41–49.
• [B. nazw. aut.], Straszliwe rządy zbirów bolszewickich. Zgnilizna moralna i tortury w bolszewii, „Głos Mazowiecki” 1936, nr 4, s. 4.
• Sucharski Tadeusz, O „piątą wolność człowieka” na „dnie człowieczeństwa”. Kołymska edukacja Anatola Krakowieckiego, [w:] Sucharski Tadeusz, Polskie poszukiwania „innej” Rosji. O nurcie rosyjskim w literaturze Drugiej Emigracji, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2008, s. 135–158.
• Suprun M[ichaił] N., Wospominanija M. Leonardowicza, [w:] Wospominanija sołowieckich uznikow 1923–1939 gg., t. 1: 1923–1927, red. Wiaczesław Umniagin, Izdatielstwo Spaso-Prieobrażenskogo Sołowieckogo mużskogo monastyria, Sołowki 2013, s. 594–595.
• Szyrajew Boris, Niegasnące światło, przekł. i oprac. Aniela Czendlik, AA, Kraków 2014.
• Śliwowska Wiktoria, Serańska-Giżejewska Małgorzata, Wstęp, [w:] Woronowicz Walenty, Przypadki XX wieku. 20 lat na Wyspach Sołowieckich i Kołymie. 1935–1955, do dr. przygot., wstępem i przypisami opatrzyły Wiktoria Śliwowska, Małgorzata Giżejewska, Instytut Historii PAN, Warszawska Oficyna Wydawnicza „Gryf”, Warszawa 1994, s. I–XV.
• „Urzędowy Wykaz Druków Wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej” 1930.
• „Urzędowy Wykaz Druków Wydanych w Rzeczypospolitej Polskiej” 1937.
• Warlikowski Sebastian, Nie tylko Kołyma. Polacy w sowieckich łagrach. Wspomnienia i dokumenty, Zona Zero, Warszawa 2021.
• Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego w Warszawie, Centralne Archiwum Wojskowe, Kolekcja Akt Personalnych i Odznaczeniowych, teczka osobowa Mieczysława Cybulskiego, sygn. I.481.C.4995.
• Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. Sprawozdanie z czynności za lata 1918–1924, Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, Warszawa 1925.
• Wołkow Oleg, W otchłani, przekł. Maria Kotowska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994.
• Woronowicz Walenty, Przypadki XX wieku. 20 lat na Wyspach Sołowieckich i Kołymie. 1935–1955, do dr. przygot., wstępem i przypisami opatrzyły Wiktoria Śliwowska, Małgorzata Giżejewska, Instytut Historii PAN, Warszawska Oficyna Wydawnicza „Gryf”, Warszawa 1994.
• Wymiana więźniów politycznych pomiędzy II Rzecząpospolitą a Sowietami w okresie międzywojennym. Dokumenty i materiały, oprac. Wojciech Materski, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2000.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.64.08

Biblioteka Nauki

2231104