Między horrorem a kryminałem. Katarzyna Puzyńska i Wojciech Chmielarz

• Authors: Krystyna Walc

Title variants

EN

Between horror story and detective novel. Katarzyna Puzyńska and Wojciech Chmielarz

Abstracts

EN

We can see many changes in so-called formula stories in last decades. One of them is the change of typical monsters from horror stories. They not only became “less dangerous” and “more human” (especially in texts for younger readers). The characters cease to be associated with the horror at all. They can be placed in detective novel, for example. The author of te essay concentrates on novels by two contemporary Polish writers: Wampir (Vampire), Wilkołak (Werewolf) and Zombie by Wojciech Chmielarz as well as Czarne narcyzy (Black daffodils), Martwiec (untranslantable – it is one of the Slavic words for vampire), Rodzanice and Utopce (local names, meaning also “ghosts or deities of fate” and “kelpies”) by Katarzyna Puzyńska. In all novels malefactors are real people. In the books by Wojciech Chmielarz monsters’ names are metaphors for human evil. Katarzyna Puzyńska, on the other hand, chooses small, partially depopulated villages as the place of action. In such places some people still believe in ghosts, vampires, werewolves, haunted houses and so on. But the killers are human too. The author shows what even policemen are afraid of as well as the truth, that people are sometimes much worse than the monsters from literary fiction.

PL

Celem artykułu jest ukazanie, jak, mimo ustalonych dawno temu postulatów, nakazujących „oczyszczenie” powieści kryminalnej z elementów fantastycznych i nadprzyrodzonych, motywy te funkcjonują we współczesnych utworach z tego gatunku. Jako kontekst należy wskazać zjawiska dające się zauważyć w najnowszej literaturze i kulturze popularnej. Jednym nich jest zmiana postrzegania typowych monstrów z horroru, które stają się zarówno „mniej groźne”, jak i „bardziej ludzkie”. Kolejnym – zakwestionowanie związku postaci (a także zespołu motywów) z fabułą. To na przykład, co było dotąd typowe dla horroru, może pojawić się w powieści kryminalnej. Przeprowadzono analizę wybranych utworów dwojga współczesnych pisarzy: Katarzyny Puzyńskiej (Czarne narcyzy, Martwiec, Rodzanice i Utopce) oraz Wojciecha Chmielarza (Wampir, Zombie i Wilkołak) pod kątem występowania w nich motywów rodem z powieści grozy. We wszystkich omawianych tekstach to ludzie, a nie potwory są zabójcami. W utworach Chmielarza nazwy rodem z horroru to metafory ludzkiego zła lub szaleństwa (autor odwołuje się do zakorzenionych w kulturze znaczeń słów użytych jako tytuły). Katarzyna Puzyńska z kolei za miejsce zdarzeń wybiera małe, często prawie wyludnione miejscowości, gdzie wciąż żywa jest wiara w duchy, wampiry, nawiedzone domy (autorka odwołuje się między innymi do wierzeń słowiańskich). Ukazuje przy tym siłę ludzkich lęków (dotyczy to, w odpowiednich okolicznościach, nawet policjantów), jak również fakt, że istoty ludzkie potrafią być gorsze od potworów z fikcji literackiej. Motywy rodem z horroru funkcjonują w omawianych tekstach na kilka sposobów: 1) jako odwołania do doświadczenia odbiorcy, który odczytuje np. zaprezentowane w powieści nazwy w oparciu o własną wiedzę; 2) jako element lokalnej lub rodzinnej tradycji (żywy najczęściej w miejscach oddalonych od „centrów”); wreszcie 3) ucieleśnienie ukrytych w ludzkiej psychice obsesji i lęków, które niespodziewanie mogą się ujawnić.

Keywords

EN

vampire; werewolf; zombie; crime story; horror

PL

wampir; wilkołak; zombie; horror; powieść kryminalna

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica
• Year: 2023
• Volume: 66
• Issue: 1
• Pages: 403-424

Dates

published

2023

Contributors

author

Krystyna Walc

• Uniwersytet Rzeszowski

• https://orcid.org/0000000179455793

References

• Chmielarz Wojciech, Wampir, Czarne, Wołowiec 2015.
• Chmielarz Wojciech, Wilkołak, Marginesy, Warszawa 2021.
• Chmielarz Wojciech, Zombie, Czarne, Wołowiec 2017.
• Cichowlas Robert, Radecki Łukasz, Miasteczko, Videograf, Chorzów 2015.
• Huff Tanya, Cena krwi, przekł. M. Wójtowicz, Fabryka Słów, Lublin 2008.
• Huff Tanya, Linie krwi, przekł. M. Wójtowicz, Fabryka Słów, Lublin 2009.
• Huff Tanya, Ślad krwi, przekł. M. Wójtowicz, Fabryka Słów, Lublin 2008.
• Puzyńska Katarzyna, Czarne narcyzy, Prószyński i S-ka, Warszawa 2017.
• Puzyńska Katarzyna, Martwiec, Prószyński i S-ka, Warszawa 2021.
• Puzyńska Katarzyna, Rodzanice, Prószyński i S-ka, Warszawa 2019.
• Puzyńska Katarzyna, Utopce, Prószyński i S-ka, Warszawa 2015.
• Reich Aldona, Bebok, Wydawnictwo Vectra, Czerwionka-Leszczyny 2020.
• Reich Aldona, Strzyga, Wydawnictwo Vectra, Czerwionka-Leszczyny 2021.
• Reich Aldona, Utopiec, Wydawnictwo Vectra, Czerwionka-Leszczyny 2021.
• Urbanowicz Artur, Gałęziste, Vesper, [brak miejsca wydania] 2019.
• Żulczyk Jakub, Zmorojewo, powieść fantastyczno-przygodowa, Agora, Warszawa 2019.
• Baranowski Bohdan, W kręgu upiorów i wilkołaków, Replika, Poznań 2019.
• Bieganowska-Molendowska Marta, Gliwickie bestiarium (Wojciech Chmielarz: „Zombie”), http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=331&artykul=6339 [dostęp: 30.09.2022].
• Brückner Aleksander, Mitologia słowiańska i polska, wstęp i oprac. S. Urbańczyk, PWN, Warszawa 1980.
• Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności. 1841–1941, W.A.B., Warszawa 2015.
• Choroszy Jan Andrzej, Radcliffe Ann, [hasło w:] Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1997, s. 351.
• Gajda Agnieszka, Pogańska Słowiańszczyzna w literaturze polskiej, „Państwo i Społeczeństwo” 2008, nr 4, s. 167–188.
• Gemra Anna, Od gotycyzmu do horroru. Wilkołak, wampir i Monstrum Frankensteina w wybranych utworach, Wydawnictwo UWr, Wrocław 2008.
• Gieysztor Aleksander, Mitologia Słowian, wstęp K. Modzelewski, posł. L.P Słupecki, oprac. na podstawie rękopisu A. Pieniądz, Wydawnictwa UW, Warszawa 2006, https://doi.org/10.31338/uw.9788323525486
• Kirylenko Natalia, Co nie może się znaleźć w klasycznym kryminale (notatka dla badaczy i wielbicieli gatunku), „Litteraria Copernicana” 2021, nr 3 (39), s. 119–124, https://doi.org/10.12775/LC.2021.030
• Martuszewska Anna, Przepisy na powieść kryminalną, [hasło w:] Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1997 s. 344–345.
• Mazurkiewicz Adam, Patchwork genologiczny. O grach współczesnej literatury kryminalnej z fantastyką grozy, „Acta Universitatis Wratislaviensis Literatura i Kultura Popularna” 2015, nr 21 (3743), s. 65–79.
• Mazurkiewicz Adam, Pogańska słowiańszczyzna w tekstach kultury popularnej. Rekonesans, [w:] Sławiańskaja fantastika, red. G.F. Semenjuk i in., Kijów 2012, s. 144–156.
• Mikinka Aleksandra Ewelina, Retelling mitów i legend w słowiańskiej fantastyce, „Ruch Literacki” 2020, z. 5, s. 545–558.
• Moje serce jest po stronie kryminału. Wywiad z Katarzyną Puzyńską, rozm. Jolanta Świetlikowska, https://zbrodniawbibliotece.pl/wywiad/moje-serce-jest-po-stronie-kryminalu-wywiad-z-katarzyna-puzynska [dostęp: 30.09.2022].
• Sulikowska Sylwia, Anatomia literackich zbrodni: reguły powieści kryminalnej, https://bookeriada.pl/anatomia-literackich-zbrodni-reguly-powiesci-kryminalnej/ [dostęp: 30.09.2022].
• Szyngiel Elżbieta, Kryminał, komedia, parodia – przekroczenia gatunkowe w filmie kryminalnym Na noże Riana Johnsona, „Studia Filmoznawcze” 2020, nr 41, s. 37–57.

Identifiers

DOI

10.18778/1505-9057.66.17

Biblioteka Nauki

2231112