Mit Gai: diachronia aspektu kulturowego

• Authors: Semen Abramowycz

Title variants

EN

Gaia’s myth: culturological aspect in its diachrony

Abstracts

EN

The author of the article argues that archaic myths about Mother Earth do not die in our subconscious, especially the Greek myth of Gaia, who gave birth to everything up to heaven, the ocean and gods; it is later transformed into a materialist view of being. These myths are full of both admiration for the life-giving power of the Earth and fear of its mysterious depths, which were identified with the realm of the dead. The earth gave birth to and devoured its children, which was embodied in the images of the gods who died and rose again; it symbolized eternal natural cycles, and the figures of dii minoris were the embodiment of the mysterious generosity and hostility of the Earth. With the change from paganism to Christianity, all matter began to be understood as a temporary Creation of the transcendent God, capable of rebelling against the Creator under the influence of the devil. This desecrated nature and stimulated the desire to conquer it and develop positive knowledge. The secularized culture of the New Age has created the myth of a titan man designed to make the world a better place. The myth of Gaia is syncretized with the Promethean myth, transforming into utopian concepts and postulates of secular religions; all this is imbued with the idea of “renewing the world”. Accordingly, in the literature and art of Modernity grows the heroization of “Prometheanism” and the functional role of the image of the earth and nature in general, which is beginning to be seen as a kind of relative criterion of truth and as a human environment that it improves. With the strengthening of the positions of utilitarian scientific and engineering thought and the parallel depletion of natural resources, as well as with the global humanitarian catastrophes of the twentieth century, the myth of Man as the Ruler of the Earth degrades. The dream of renewing the world turned into a pathological fear of the rebellious reality and the struggle against it by all means, mainly deception and violence. Instead of the expected Titan Man, Messianic missions are increasingly being pursued by lowly and immoral mentally ill people, in whom the “insurgent masses” demoralized by propaganda naively see the embodiment of their own notion of world domination, greatness and vocation. The situation is represented by the figure of Putin, an ordinary, uneducated and complex man who is obsessed with territories that he turns into lifeless deserts. Fragments of this mythology are used in geopolitical information wars: mythologems such as the “unclean West” are galvanized; “Big” and “small” lies, fakes are already perceived as the norm, and all this indicates a global systemic crisis of culture as a whole.

PL

Autor artykułu przekonuje, że archaiczne mity o Matce Ziemi nie umierają w naszej podświadomości, zwłaszcza grecki mit Gai, ktora zrodziła wszystko – aż po Niebo, Ocean i bogow, ulegając przekształceniu w materialistyczny pogląd na świat. Mity te pełne są zarowno podziwu dla życiodajnej mocy Ziemi, jak i lęku przed jej tajemniczymi głębinami, ktore utożsamiano z krolestwem zmarłych. Ziemia zrodziła i pochłonęła swoje dzieci, co zostało ucieleśnione w obrazach bogow, ktorzy umarli i zmartwychwstali; symbolizują wieczne naturalne cykle, a postacie dii minoris były ucieleśnieniem tajemniczej hojności i wrogości Ziemi. Wraz z przejściem od pogaństwa do chrześcijaństwa wszelka materia zaczęła być rozumiana jako tymczasowe stworzenie transcendentnego Boga, zdolne do buntu przeciwko Stworcy pod wpływem diabła. To zdesakralizowało naturę i pobudziło chęć jej podboju i rozwijania pozytywnej wiedzy. Zsekularyzowana kultura Nowego Czasu stworzyła mit o Człowieku – Tytanie, ktory musi uczynić świat lepszym. Mit Gai został zmodyfikowany według mitu prometejskiego, nabywając charakteru idei „przemiany świata” i przekształcając się w utopijne koncepcje i postulaty religii świeckich. W związku z tym w literaturze i sztuce nowoczesności narasta heroizacja „prometeizmu” i funkcjonalna rola obrazu ziemi i przyrody w ogole, ktory zaczyna być postrzegany jako rodzaj względnego kryterium prawdy i jako środowiska człowieka, ktory ją poprawia. Wraz z umacnianiem pozycji utylitarnej myśli naukowej i inżynierskiej oraz rownoległym wyczerpywaniem się zasobow naturalnych, a także globalnymi katastrofami humanitarnymi XX w. mit Człowieka jako Władcy Ziemi się degraduje. Marzenie o odnowieniu świata przerodziło się w patologiczny lęk przed zbuntowaną rzeczywistością i walką z nią wszelkimi sposobami, głownie oszustwem i przemocą. Zamiast oczekiwanego Tytana misje mesjanistyczne coraz częściej realizują ludzie bezwartościowi i niemoralni, czasami nawet chorzy psychicznie, w ktorych zdemoralizowane propagandą „masy zbuntowane” naiwnie widzą ucieleśnienie własnego wyobrażenia o dominacji nad światem, wielkości i powołaniu. Sytuację reprezentuje postać Władimira Putina, zwykłego, niewykształconego i złożonego człowieka, ktory ma obsesję na punkcie terytoriow, ktore zamienia w martwe pustynie. Fragmenty tej mitologii są wykorzystywane w geopolitycznych wojnach informacyjnych: mitologemy takie jak „nieczysty Zachod” są galwanizowane w propagandzie; „duże” i „małe” kłamstwa, falsyfikaty i fake newsy są już postrzegane jako norma, i wszystko to wskazuje na globalny systemowy kryzys kultury.

Keywords

PL

mit Gai; pogaństwo; chrześcijaństwo; sekularyzacja; prometeizm; kulturoznawstwo; diachronia

EN

Gaia myth; paganism; Christianity; secularization; Prometheanism; culturology; diachrony

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Zeszyty Wiejskie
• Year: 2022
• Volume: 28
• Issue: 2
• Pages: 7-34

Dates

published

2022

Contributors

author

Semen Abramowycz

• Uniwersytet Narodowy w Kamieńcu Podolskim im. Iwana Ohijenka, Katedra Filologii Słowiańskiej i Językoznawstwa Ogólnego

• https://orcid.org/0000000273079106

References

• A Companion to Victorian Poetry, ed. R. Cronin, A. Chapman, A.H. Harrison, Malden 2007.
• Berdâev N., Istoki i smysl russkogo kommunizma, Pariž 1955. [Бердяев Н., Истоки и смысл русского коммунизма, Париж 1955].
• Čìkar’kova M.Û., Bìblìjne rozumìnnâ lûdini âk «carâ prirodi» ta osoblivostì jogo eksplìkacìï v epohu tekhnokratizmu, „Učenye Zapiski Tavričeskogo Nacional’nogo Universiteta im. V.I. Vernadskogo. Seriâ Filosofiâ. Kul’turologiâ. Psihologiâ. Sociologiâ” 2010, t. 23 (62) nr 2. [Чікарькова М.Ю., Біблійне розуміння людини як «царя природи» та особли-вості його експлікації в епоху технократизму, „Ученые записки Таврического на-ционального университета им. В.И. Вернадского. Серия Философия. Культуроло-гия. Психология. Социология” 2010, t. 23 (62), nr 2].
• Doyle A.C., Eksperyment profesora Challengera, przeł. B. Falk, Warszawa 1930.
• Eliade M., Traktat o historii religii, przeł. J. Wierusz-Kowalski, Warszawa 2009.
• Fraj N., Arhetipnij analìz. Teorìâ mìtìv, [w:] Antologìâa svìtovoï lìteraturno-kritičnoï dumki XX st., L’vìv 2001. [Фрай Н., Архетипний аналіз. теорія мітів, [w:] Антологія світової літературно-критичної думки ХХ ст., Львів 2001].
• Gadžiev K.S., Nacional’naâ identičnost’: koncseptual’nyj aspekt, „Voprosy Filosofii” 2011, nr 10. [Гаджиев К.С., Национальная идентичность: концептуальный аспект, „Вопросы философии” 2011, nr 10].
• Gantìngton S.P., Protistoânnâ cyvìlìzacìj ta zmìna svìtovogo porâdku, L’vìv 2006. [Гантінґтон С.П., Протистояння цивілізацій та зміна світового порядку, Львів 2006].
• Jarmoszko J., Polsko-irańskie dziedzictwo językowe, czyli przyczynki do mitu o sarmackich korzeniach Polaków w świetle badań językoznawstwa historyczno-porównawczego, „Kwartalnik Językoznawczy” 2011, nr 3 (7).
• Kušnìr I., Cymvol zemlì u tvorennì nacìonal’noï kartini svìtu (na prykladì frankomovnoï literaturi), „Visnik L’vìvs’kogo Unìversitetu. Serìâ Ìnozemnì Movi” 2012, Vip. 20, č. 1. [Кушнір І., Cимвол землі у творенні національної картини світу (на прикладі франкомовної літератури), „Вісник Львівського університету. Серія іноземні мови” 2012, Вип. 20, Ч. 1].
• Lovelock J.E., Gaia. A New Look at Life on Earth, Oxford 1973.
• Medouz D.K., Medouz D.L., Renders J., Berens V.V., Doklad po proektu Rimskogo Kluba „Složnoe položenie čelovečestva”, Moskva 1991. [Медоуз Д.К., Медоуз Д.Л., Рендерс Й., Беренс В.В., Доклад по проекту Римского Клуба „Сложное положение человечества”, Москва 1991].
• Ortega y Gasset J., Bunt mas, przeł. P. Niklewicz, Warszawa 2004.
• Orwell G., Rok 1984, Kraków 2021.
• Ostrowski A., Las. Komedia w 5 aktach, przeł. Jerzy Jędrzejewicz, Warszawa 1950.
• Otto R., Svâŝennoe. Ob irracional’nom v idee božestvennogo i ego sootnošenii s racional’nym, Sankt-Peterburg 2008 [Отто Р., Священное. Об иррациональном в идее божественного и его соотношении с рациональным, Санкт-Петербург 2008].
• Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie z języków oryginalnych oprac. Zespół biblistów polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, red. K. Dynarski, M. Przybył, red. nauk. A. Jankowski, L. Stachowiak, K. Romaniuk, T. Hergesel, R. Rubinkiewicz, tłum. ksiąg W. Borowski i in., Poznań 2022.
• Swietłow M., Grenada i inne wiersze, Warszawa 1961.
• Šmitt K., Nomos Zemli, Moskva 2008. [Шмитт К., Номос Земли, Москва 2008]. Wydanie polskie: Schmitt C., Teologia polityczna i inne pisma; przeł. i wstępem opatrzył M.A. Cichocki, wyd. 2 poszerz., Warszawa 2012.
• Šmitt K., Političeskaâ teologiâ, Moskva 2000. [Шмитт К., Политическая теология, Москва 2000].
• Tomiccy J. i R., Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Białystok 1975.
• Veber M., Nauka kak prizvanie i professiâ, [w:] Veber M., Izbrannye proizvedeniâ, Moskva 1990. [Вебер М., Наука как призвание и профессия, [w:] Вебер М., Избранные произведения, Москва 1990]. Wydanie polskie: Weber M., Nauka jako zawód i powołanie, [w:] Z. Krasnodębski, M. Weber. Wybór pism, Warszawa 1999.
• Bojko K., Polska a imperium mongolskie oraz Złota Orda w latach 1241. http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_35765_pk_2020_3104_13/c/1702-1742.pdf
• https://epokaserca.pl/aktualnosci/modlitwa-do-matki-ziemi/
• https://psychotronika.pl
• https://www.culture.ru/poems/26213/ya-zemlya
• https://www.istpravda.com.ua
• https://www.pisni.org.ua/songs/1220828.html

Identifiers

DOI

10.18778/1506-6541.28.12

Biblioteka Nauki

27280706