Wiktor Schramm’s voice in the discussion on the use of the Josephine cadastre in the study of agriculture and agricultural technology in Galicia in the 18th century (W. Schramm, “Rolnictwo polskie u schyłku XVIII wieku na tle metryk józefińskich,” Poznań

• Authors: Małgorzata Łapa , Sebastian Latocha

Title variants

PL

Wiktora Schramma głos w dyskusji na temat wykorzystania katastru józefińskiego w badaniach nad rolnictwem i techniką rolniczą w Galicji w XVIII wieku (W. Schramm, „Rolnictwo polskie u schyłku XVIII wieku na tle metryk józefińskich…,” Poznań 1951)

Abstracts

PL

Wiktor Schramm (1885–1958) to urodzony w Olchowie i mieszkający w Poznaniu naukowiec i dydaktyk. Był profesorem Uniwersytetu Poznańskiego, jego prorektorem oraz twórcą (1919) i kierownikiem Zakładu, a po 1945 r. Katedry Ekonomii Rolniczej. Jego zainteresowania naukowe obejmowały: rolnictwo i ekonomię rolniczą, rachunkowość, historię gospodarczą oraz organizację i metodykę nauczania uniwersyteckiego, a także nauki przyrodnicze i etnografię. Artykuł podsumowuje aktualny stan wiedzy o działalności naukowej W. Schramma oraz prezentuje jego niepublikowany dotąd artykuł będący głosem w dyskusji na temat wykorzystania powstałego w końcu XVIII w. na obszarze Galicji katastru, zwanego metryką józefińską. Omawia także samą metrykę, stanowiącą współcześnie źródło do badań nad przeszłością i zmianami, jakie zachodziły na terenie Galicji w XVIII–XXI w. Współcześnie materiały wytworzone podczas realizowania w monarchii austro-węgierskiej Józefa II pomiarów gruntów są przechowywane w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie. W artykule zwrócono uwagę na niewykorzystany potencjał metryki józefińskiej w badaniach takich nauk, jak: historia gospodarcza, etnografia historyczna, demografia, geografia, nauki przyrodnicze i inne.

EN

Wiktor Schramm (1885–1958) was a scholar and educator born in Olchowa and living in Poznań. He was a professor at the University of Poznań, its pro-rector, as well as the founder (1919) and head of the Department of Agricultural Economics (initially, Zakład Ekonomii Rolniczej and after 1945 – Katedra). His research interests included agriculture and agricultural economics, accounting, economic history and the organization and methodology of university teaching as well as the natural sciences and ethnography. The article summarizes the current state of knowledge about Schramm’s scholarly activities and presents his hitherto unpublished article as a voice in the discussion of the use of the cadastre, known as the Josephine metric, which was created in the late 18th century in the area of Galicia. It also discusses the metric itself, which is a contemporary source for researching the past and the changes that took place in Galicia from the 18th–21st centuries. Nowadays, the materials produced during the implementation of land surveys in the Austro-Hungarian monarchy of Joseph II are stored at the Central State Historical Archive of Ukraine in Lviv. The article points out the untapped potential of the Josephine metric in the study of such sciences as economic history, historical ethnography, demography, geography, natural sciences and others.

Keywords

PL

metryka józefińska; kataster; Wiktor Schramm; Galicja XVIII w.; historia rolnictwa; źródło historyczne; etnografia historyczna; Jerzy Fierich

EN

Josephine metric; cadastre; Wiktor Schramm; 18th-century Galicia; agricultural history; historical source; historical ethnography; Jerzy Fierich

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Zeszyty Wiejskie
• Year: 2023
• Volume: 29
• Pages: 155-209

Dates

published

2023

Contributors

author

Małgorzata Łapa

• University of Lodz, Faculty of Philosophy and History, Department of Contemporary History of Poland

• https://orcid.org/0000000189018028

author

Sebastian Latocha

• University of Lodz, Faculty of Philosophy and History, Department of Cultural Anthropology

• https://orcid.org/0000000342269131

References

• Archiwum Akt Nowych (Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego w Warszawie, Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego)
• Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Oddział w Poznaniu (Materiały Wiktora Schramma)
• Continuatio Edictorum Et Mandatorum Universalium In Regnis Galiciae Et Lodomeriae A Die 1 Januarii Ad Ultimam Decembris Anno 1785 Emanatorum = Kontynuacya Wyrokow Y Rozkazow Powszechnych W Galicyi Y Lodomeryi Krolestwach Od Dnia 1 Stycznia Aż Do Konca Grudnia Roku 1785 Wypadłych, Lwow 1785.
• Gazeta Lwowska 1912
• Kronika Uniwersytetu Poznańskiego za lata akademickie 1945–1954/55, Poznań 1958.
• Polityka Polska 1983
• Schramm R.W., “Gniazdo,” Tygodnik Sanocki, April 13–20, 2001, no. 15–16.
• Schramm R.W., Prywatna podróż pamięci, Lesko 2003.
• Słowo Polskie 1907
• Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za rok 1950–1951, no. 1(42).
• Uniwersytet Poznański. Spis wykładów w półroczu jesiennym 1919, Poznań 1919.
• Wydział Rolniczo-Leśny Uniwersytetu Poznańskiego. Sprawozdanie za pierwsze 15 lat istnienia 1919/1920–1933/1934, Poznań 1934.
• Augustyn M., “Opis granic wsi Ustrzyki Górne z 1788 r. jako źródło informacji o stosunkach społecznych i przemianach środowiska przyrodniczego nad górną Wołosatką,” Bieszczad 2010, no. 16.
• Baczkowski M., “Metryka józefińska jako źródło do dziejów wojskowości ze szczególnym uwzględnieniem wschodniej Galicji,” Krakowskie Pismo Kresowe 2022.
• Barwiński E., Wąsowicz M., “Reformy Józefa II i jego następców i ich pozostałości archiwalne,” Ziemia Czerwieńska 1935, vol. 1, z. 2.
• Bodaszewski J., “Wieś Jaszczew k. Jedlicza w świetle mapy Miega i tzw. Metryki Józefińskiej w latach 1787–1789. Przyczynek do historii miejscowości,” Prace Historyczno-Archiwalne, Rzeszów 2022, vol. XXXIV.
• Braudel F., “Histories et sciences sociales. La longue durée,” Annales E.S.C. 1958, vol. X–XII.
• Broda J., “Schramm Wiktor Franciszek” (1885–1958), [in:] Polski Słownik Biograficzny, vol. XXXV, Warszawa–Krakow 1994.
• Brzozowski S., “Jerzy Fierich 1900–1965,” Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 1965, no. 4.
• Central’nij deržavnij ìstoričnij arhìv Ukraïni, m. L’vìv: Putìvnik, L’vìv–Kiïv 2001 [Центральний державний історичний архів України, м. Львів: Путівник, Львів–Київ 2001].
• Dąbrowicz E., “Zdezaktualizowane: na marginesie ‘wykazu książek podlegających wycofaniu 1 X 1951 r.,’” Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 2003, vol. 19.
• Dembiński F., “Wiktor Schramm,” Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 1958.
• Dolinowski W., “Gromadzenie zbiorów Archiwum Bernardyńskiego we Lwowie w latach 1784–1933,” Archeion 2014, vol. CXV.
• Drozdowicz J., “Kultura jako całość i zróżnicowanie w optyce antropologii i badań nad edukacją,” Kultura – Społeczeństwo – Edukacja 2017, no. 1(11).
• Dziesięciolecie Intendentury Polskiej Siły Zbrojnej 1918–1928, Warszawa 1929.
• Falniowska-Gradowska A., Studia nad społeczeństwem województwa krakowskiego w XVIII wieku. Struktura własności ziemskiej i użytkowanie gruntów w świetle katastru józefińskiego, Warszawa 1982.
• Falniowska-Gradowska A., Leśniak F., Struktura własności ziemskiej i użytkowania gruntów w Galicji w cyrkułach rzeszowskim, sanockim i tarnowskim w świetle katastru józefińskiego (1785–1787), Toruń 2009.
• Fejtö F., Józef II. Habsburg rewolucjonista, Warszawa 1993.
• Fierich J., “Kultury rolnicze, zmianowania i zbiory w katastrze józefińskim 1785–1787,” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 1950, vol. XII.
• Fierich J., “Uwagi nad techniką rolniczą w Polsce, w drugiej połowie XVIII wieku,” Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych 1938, vol. XLIV, z. 2–3.
• Filozof T.J., “Galicyjski kataster podatkowy jako źródło do badania struktury społecznej wsi,” Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 2005, Prace Historyczne, vol. 12.
• Grabowski T.K., “Analiza statystyczna cen ziemi rolniczej w Polsce (2005–2010),” Metody Ilościowe w Badaniach Ekonomicznych 2012, vol. XIII, no. 1.
• Hamilton W.H., “Institution,” [in:] Encyclopaedia of the Social Science, vol. VIII, eds. E.R.A. Seligman, A. Edwin, London 1932.
• Hann Ch., Hart K., Economic Anthropology: History, Ethnography, Critique, Cambridge–Malden 2011.
• Hanus P., “Wykorzystanie dokumentacji byłego katastru austriackiego do regulacji stanu prawnego nieruchomości,” Geomatics And Environmental Engineering 2007, vol. 1, no. 4.
• Jankowiak S., Schramm T., “Uniwersytet w przestrzeni politycznej w latach 1945–1989,” [in:] Dzieje Uniwersytetu w Poznaniu w latach 1945–2019, eds. S. Jankowiak, T. Schramm, Poznań 2019.
• Kopczyńska-Jaworska B., Stosunki gospodarczo-społeczne w tradycyjnej kulturze Karpat Północnych, vol. I, Łódź 1967.
• Krzyworzeka A., “Antropologia ekonomiczna w badaniach rolników i społeczności wiejskich,” Wieś i Rolnictwo 2013, no. 3.
• Kucharczyk S., Augustyn M., “Górna granica lasu na terenie wsi Ustrzyki Górne i Wołosate w końcu XVIII wieku,” Roczniki Bieszczadzkie 2012 (20).
• Marciniak A., “Materiały Wiktora Schramma,” Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1967, no. 10.
• Moras M., “Reformy Józefa II (1780–1790) a rządy prawa,” Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego 2013, vol. XVI.
• Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, vol. 1: Brody, compiled by T. Kargol, Kraków 2018.
• Na styku kultur i narodów. Galicyjskie miasta i miasteczka w józefińskim katastrze gruntowym, vol. 40: Nadwórna i Zborów, compiled by R. Mel’nyk, Krakow 2020.
• Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1995.
• Nowak D., “Austriackie katastry gruntowe w zasobach Centralnego Historycznego Archiwum Państwowego Ukrainy we Lwowie,” Krakowskie Pismo Kresowe 2019.
• Okoniewska B., “Poznańskie środowisko nauk rolniczych i rola w nim Wiktora Schramma (lata 1919–1939),” Kronika Wielkopolski 1983, no. 1(30).
• Państwo wojnickie w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku. Wojnicz, Zamoście, Ratnawy i Łopoń, publ. J. Szymański, Wojnicz 2000.
• Ruszała K., “Społeczeństwo miasteczka galicyjskiego w pierwszych latach rządów austriackich w świetle pierwszego katastru gruntowego, tzw. metryki józefińskiej na przykładzie Jasła,” [in:] Społeczeństwo i gospodarka Galicji w latach 1772–1867. Źródła i perspektywy badań, eds. T. Kargol, K. Ślusarek, Krakow 2014.
• Rutkowski J., “Galicyjski kataster gruntowy jako podstawa statystyki własności ziemskiej,” Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych 1917, vol. 2.
• Schramm T., Kilka mniej znanych kart z dziejów Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 1994.
• Schramm T., Uniwersytet Poznański w latach 1945–1956 (typescript).
• Schramm T., “Wiktor Schramm – profesor Uniwersytetu,” Kronika Miasta Poznania 2019, no. 1: Uniwersytetowi na stulecie.
• Schramm W., “Formy osadnictwa wiejskiego w środkowych Karpatach na tle rozwoju historycznego i warunków fizjograficzno-gospodarczych,” Rocznik Nauk Rolniczych 1961, vol. 94–D.
• Sochaniewicz S., Archiwum Krajowe aktów grodzkich i ziemskich we Lwowie, Lwow 1912.
• Staniewicz W., “Prof. dr Wiktor Schramm (1885–1958),” Zagadnienia Ekonomiki Rolnej 1958, vol. 26, no. 1.
• Styś W., Drogi postępu gospodarczego wsi. Studium szczegółowe na przykładzie zbiorowości próbnej wsi Husowa, Wrocław 1947.
• Styś W., “Metryki gruntowe józefińskie i franciszkańskie jako źródła do historii gospodarczej Galicji,” Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych 1932–1933, vol. 2.
• Ślusarek K., “Materiały podatkowe jako źródło do dziejów miast galicyjskich w czasach józefińskich,” [in:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku. Zbiór studiów, eds. T. Kargol, B. Petryszak, K. Ślusarek, Krakow–Lwow 2018.
• Ślusarek K., Metryka józefińska i opisania urbarialne – krótki przewodnik, Krakow 2022.
• Tokarz W., Galicja w początkach ery józefińskiej w świetle ankiety urzędowej z roku 1783, Krakow 1909.
• Weil E., “Determinanty kształtujące cenę ziemi rolnej,” Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu 2003.
• Wiatr St., “Stróże, wieś powiatu gorlickiego. Część I,” Rocznik Nauk Rolniczych i Leśnych 1948, vol. 50.
• Wydro J., “Kataster gruntowy austriacki i jego znaczenie dla Galicji,” Studia Historyczne 1967, vol. 1/2.
• Zając K., “Profesor dr hab. inż. Jerzy Fierich – uczony i pedagog,” Folia Oeconomica Cracoviensia 1982, vol. 25.
• Życie gospodarcze Ziemi Sanockiej od XVI do XX w., ed. R. Lipelt, Sanok 2004.
• https://tsdial.archives.gov.ua/index5.html

Identifiers

DOI

10.18778/1506-6541.29.08

Biblioteka Nauki

27285315