The role of the Polish Army in the military settlement action in the years 1945–1948

• Authors: Witold Jarno

Title variants

PL

Rola Wojska Polskiego w akcji osadnictwa wojskowego w latach 1945–1948

Abstracts

PL

Artykuł omawia zagadnienie osadnictwa wojskowego na tzw. Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1948. W tekście omówiono rolę wojska i instytucji wojskowych w tym procesie, status osadnika wojskowego oraz systemu wzajemnych powiązań instytucji wojskowych i cywilnych zajmujących się osadnictwem wojskowym. W artykule zaprezentowano całokształt wysiłku organizacyjnego związanego z osadnictwem wojskowym, trudności towarzyszące osadnikom, problemy współpracy instytucji wojskowych z administracją cywilną oraz skalę osadnictwa wojskowego na tle ogólnokrajowej akcji osiedleńczej. Osadnictwo wojskowe przebiegało w niezwykle trudnych warunkach (np. ruchy migracyjne i przesiedleńcze ludności polskiej i niemieckiej, czy zniszczenia wojenne), lecz mimo to na tzw. Ziemiach Odzyskanych osiedliło się w latach 1945–1948 około 534 tys. osób mających status osadnika wojskowego (wliczając w to zdemobilizowanych żołnierzy, jak i członków ich rodzin oraz rodziny po poległych żołnierzach). Spośród nich, w powiatach wyznaczonych w czerwcu 1945 r. wyłącznie dla osadnictwa wojskowego osiedliło się 180 tys. osób, podczas gdy zdecydowana większość (354 tys.) zamieszkała poza tymi powiatami. Tym niemniej, osiedlenie 180 tys. osób w powiatach przygranicznych można uznać za duży sukces w procesie ich zagospodarowania, sprzyjający zarazem lepszej ochronie nowej granicy polsko-niemieckiej. Osadnicy wojskowi odegrali ważną rolę w procesie zasiedlania tzw. Ziem Odzyskanych, bowiem stanowili niemal 12% wszystkich osadników. Z uwagi na obszerność zagadnienia dotyczącego szeroko rozumianego osadnictwa polskiego na tych ziemiach w pierwszych latach powojennych – poruszaną w artykule tematykę ograniczono zasadniczo do wybranych zagadnień osadnictwa wojskowego, które omówiono w oparciu o materiały archiwalne oraz dorobek polskiej historiografii związanej z tematem tego typu osadnictwa.

EN

The article discusses the issue of military settlement on the so-called Recovered Territories in the years 1945–1948. The text examines the role of the army and military institutions in this process, the status of military settlers and the system of mutual links between military and civilian institutions dealing with military settlement. The article presents the overall organizational effort related to military settlement, difficulties accompanying settlers, problems of cooperation between military institutions and civil administration and the scale of military settlement against the background of the nationwide settlement action. The action of military settlement took place in extremely difficult conditions (e.g. migration and resettlement of the Polish and German population, or war damage). Despite this, between 1945 and 1948, about 534,000 people with the status of military settlers (including demobilized soldiers, as well as members of their families and families of fallen soldiers) settled in the so-called Recovered Territories. Of these, fewer than 180,000 people settled in the districts designated in June 1945 only for military settlements, while the vast majority (354,000) lived outside these districts. Nevertheless, the settlement of 180,000 people in border powiats can be considered a great success in the process of their development, conducive to better protection of the new Polish-German border. Military settlers played an important role in the process of settling the so-called Recovered Territories, because they constituted almost 12% of all settlers. Due to the extensiveness of the issue concerning the broadly understood Polish settlement in these lands in the first post-war years, the subject matter discussed in the article was limited to selected issues of military settlement, which were discussed on the basis of archival materials and Polish historiography related to the topic of this type of settlement.

Keywords

PL

osadnictwo wojskowe; osadnik wojskowy; Ziemie Odzyskane; historia Polski po II wojnie światowej

EN

military settlement; military settler; Recovered Territories; history of Poland after World War II

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Zeszyty Wiejskie
• Year: 2023
• Volume: 29
• Pages: 211-238

Dates

published

2023

Contributors

author

Witold Jarno

• University of Lodz, Faculty of Philosophy and History, Department of Polish and World History after 1945

References

• Archiwum Akt Nowych (Ministerstwo Administracji Publicznej, Ministerstwo Ziem Odzyskanych, Państwowy Urząd Repatriacyjny, Wojskowe Biuro Badań Historycznych, Związek Osadników Wojskowych)
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego (Biuro Pełnomocnika ds. Osadnictwa Wojskowego, Gabinet Ministra Obrony Narodowej, Główny Zarząd Polityczno-Wojskowy)
• Dziennik Urzędowy Ministerstwa Ziem Odzyskanych 1948
• Dziennik Ustaw 1945, 1946, 1949
• Banasiak S., Działalność osadnicza Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na Ziemiach Odzyskanych w latach 1945–1947, Poznań 1963.
• Chojnecki S., “Udział wojska w akcji osiedleńczej na ziemiach zachodnich i północnych,” [in:] Udział Ludowego Wojska Polskiego w wielkich akcjach społeczno-politycznych w latach 1944–1973, ed. M. Jaworski, Warszawa 1977.
• Chojnecki S., “Wkład Wojska Polskiego w zasiedlanie ziem zachodnich i północnych,” [in:] Z historii tamtych lat. Ludowe Wojsko Polskie w akcjach społeczno-politycznych 1944–1975, Warszawa 1980.
• Dominiczak H., W walce o Polskę Ludową. Udział Wojska Polskiego w przeobrażeniach ustrojowo-społecznych i gospodarczych 1944–1948, Warszawa 1980.
• Dominiczak H., Wróciliśmy na Ziemię Lubuską. Udział Wojska Polskiego w zasiedleniu i zagospodarowaniu Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1948, Warszawa 1974.
• Friszke A., Polska. Losy państwa i narodu 1939–1989, Warszawa 2003.
• Gieszczyński W., Państwowy Urząd Repatriacyjny w osadnictwie na Warmii i Mazurach (1945–1950), Olsztyn 1999.
• Grot L., “Organizowanie osadnictwa wojskowego na ziemiach północnych i zachodnich,” Zeszyty Naukowe WAP 1971, no. 23(69).
• Jankowiak S., Wysiedlenie i emigracja ludności niemieckiej w polityce władz polskich w latach 1945–1970, Warszawa 2005.
• Jaworski M., Działalność Ministerstwa Ziem Odzyskanych w latach 1945–1948, Warszawa 1973.
• Kacprzak P., Organizacja i przebieg wysiedleń ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949, Sulechów 2008.
• Kersten K., “Osadnictwo wojskowe w 1945 roku. Próba charakterystyki,” Przegląd Historyczny 1964, no. 4(55).
• Magierska A., Ziemie zachodnie i północne w 1945 r. Kształtowanie się podstaw polityki integracyjnej państwa polskiego, Warszawa 1978.
• Mamak K., Osadnictwo wojskowe na Ziemi Lubuskiej, Poznań 1979.
• Matelski D., Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa–Poznań 1999.
• Materski W., Dyplomacja Polski “lubelskiej” lipiec 1944–marzec 1947, Warszawa 2007.
• Mierzejewski D., Sadowski S., Zarys historii Pomorskiego Okręgu Wojskowego 1919–1994, Bydgoszcz 1994.
• Misztal Z., “Udział Ludowego WP w tworzeniu administracji państwowej i zagospodarowaniu kraju po zakończeniu II wojny światowej,” Wojskowy Przegląd Historyczny 1981, R. XXVI, no. 1.
• Nitschke B., Wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski w latach 1945–1949, Zielona Góra 1999.
• Ogrodowczyk A., Nad Odrą i Bałtykiem. Osadnictwo wojskowe na zachodnich i północnych ziemiach Polski po drugiej wojnie światowej, Warszawa 1979.
• Ogrodowczyk A., “Osadnictwo wojskowe,” [in:] Ludowe Wojsko Polskie w walce, służbie i pracy na ziemiach zachodnich i północnych 1945–1950, ed. S. Gać, Poznań 1983.
• Ogrodowczyk A., “Osadnictwo wojskowe na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1948,” Wojskowy Przegląd Historyczny 1971, R. XVI, no. 3.
• Ogrodowczyk A., Pomorze przywrócone. Wkład Wojska Polskiego w przejęcie i zagospodarowanie Pomorza Zachodniego w latach 1945–1947, Warszawa 1974.
• Ogrodowczyk A., “Udział Wojska Polskiego w przejęciu i zagospodarowaniu Ziem Zachodnich 1945–1947,” Przegląd Zachodni 1970, no. 3.
• Ogrodowczyk A., Żołnierze Wojska Polskiego na Śląsku Opolskim i Dolnym 1945–1948, Opole 1978.
• Olejnik L., Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960, Łódź 2003.
• Osękowski C., “Oficjalne i faktyczne cele osadnictwa wojskowego na pograniczu polsko-niemieckim po drugiej wojnie światowej,” Słupskie Studia Historyczne 1993, no. 3.
• Osękowski C., “Osadnictwo wojskowe na Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1948,” [in:] Polskie tradycje wojskowe Środkowego Nadodrza, ed. A. Toczewski, Zielona Góra 1986.
• Polkowski R., “Rola pełnomocników Rządu Tymczasowego w tworzeniu władzy i administracji państwowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski w 1945 r.,” Zeszyty Naukowe ASW 1987, R. XV, issue 48.
• Pomorski Okręg Wojskowy 1945–1987. Zarys dziejów, ed. A. Karnowski, Bydgoszcz 1989.
• Styś L., Osadnictwo wojskowe na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Wrocław 1978.
• Sula D., Działalność przesiedleńczo-repatriacyjna Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w latach 1944–1951, Lublin 2002.
• Wichrowski H., “Z problematyki osadnictwa wojskowego na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1945–1948,” Zeszyty Naukowe WAP 1981, no. 107.
• Wojdalski Z., “Ludowe Wojsko Polskie w odbudowie kraju w latach 1944–1948,” Wojskowy Przegląd Historyczny 1974, R. XIX, no. 2.

Identifiers

DOI

10.18778/1506-6541.29.09

Biblioteka Nauki

27283899