Ziemskie urzędy sądowe w życiu politycznym województwa sandomierskiego w latach 1777–1783

• Authors: Witold Filipczak

Title variants

Ziemskie urzędy sądowe w życiu politycznym województwa sandomierskiego w latach 1777–1783

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W początkowej części artykułu przypomniane zostały obowiązujące w Rzeczypospolitej zasady elekcyjności kandydatów na urzędy sądowe, z uwzględnieniem zmian, jakie w tym zakresie zachodziły. W badanym okresie w województwie sandomierskim istniały trzy sądy ziemskie, sześć starostw grodowych, ale tylko jeden urząd podkomorzego. W latach 1777–1783 zebrało się siedem sejmików w Opatowie i jeden w Radomiu, które wybrały kandydatów na sandomierskie i radomski urzędy sądowe. W 1783 r. prawdopodobnie trzy razy obradowały sejmiki w Stężycy (dla powiatu stężyckiego), jednak ich uchwały nie są znane. W artykule omówione zostały przygotowania do poszczególnych sejmików, ich przebieg oraz podjęte decyzje. W latach 1777–1778 w Opatowie dokonano elekcji, dyskusyjnych z prawnego punktu widzenia, które wynikały z uznania za wakujący urzędu sędziego ziemskiego sandomierskiego. Po I rozbiorze jego dotychczasowy posiadacz nie miał już dóbr w pomniejszonych granicach województwa, a ponadto pełnił obowiązki sędziowskie na terenach zajętych przez Austrię. W 1782 r. powstał projekt, zaakceptowany przez króla Stanisława Augusta, powołania trzech urzędów podkomorzego na miejsce jednego, dotychczas istniejącego. Na burzliwym sejmie w 1782 r. nie było możliwości przyjęcia ustawy w tej sprawie. W następnym roku król wycofał się z propozycji, zapewne ze względu na postawę polityczną większości posłów sandomierskich na ostatnim sejmie. Zgodnie z zaleceniem królewskim dokonano więc w Opatowie (w 1783 r.) elekcji kandydatów na urząd podkomorzego całego województwa.

EN

At the beginning of the article the author draws attention to the legal aspects connected with the election of candidates who would hold judicial offices, and the changes taking place in this process from the 16th till the 18th c. In the years 1777–1783 there were three district judicial offices, six offices that bore the name starostwo grodowe, and only one office of succamerarius in Sandomierz Voivodeship. In the period under discussion seven sejmiks that gathered in Opatow and one that gathered in Radom chose candidates for the judicial offices of Sandomierz and Radom. In 1783 the sejmiks in Stężyca (for Stężyca district) were probably held three times, but their resolutions are not known. The article discusses preparations for particular sejmiks, their course and decisions that were made. In the years 1777–1778 decisions of two sejmiks that took place in Opatów were questionable from the legal point of view. It was connected with the fact that the judicial office held by a districts’ judge of Sandomierz was regarded as vacated. After the first partition of Poland its holder’s estates found themselves outside the boundary of the voivodeship which was now smaller. Besides, he acted as a judge in the territory occupied by Austria. In 1782 a project approved by the king came into being; it stated that three offices of succamerarius should be established instead of one. The turbulent sejm of 1782 made it impossible to pass the bill on that matter. The following year the king gave up his proposal, which may have been caused by the attitude of the majority of the envoys from Sandomierz Voivodeship during the recent sejm. In compliance with the king’s recommendation candidates for the position of succamerarius of the whole voivodeship were elected in Opatów in 1783.

Keywords

PL

województwo sandomierskie; ziemskie urzędy sądowe; sejmiki; parlamentaryzm; województwo sandomierskie; ziemskie urzędy sądowe; sejmiki; parlamentaryzm

EN

Sandomierz Voivodeship; district judicial offices; sejmiks; parliamentarism

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2016
• Volume: 15
• Issue: 2
• Pages: 191-214

Dates

published

2016-05-15

Contributors

author

Witold Filipczak

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej

References

• Dyaryusz Seymu wolnego ordynaryinego warszawskiego… 1780…, wyd. S. Badeni, Warszawa [1780].
• „Księga domowa” Leona i Hieronima Kochanowskich 1763–1855, „Przegląd Historyczny” 1916, t. XX, z. 1.
• Volumina Legum, t. II, VII–VIII, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859–1860.
• Zaleski B., Korespondencja krajowa Stanisława Augusta z lat 1784 do 1792, Poznań 1872.
• Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w latach 1696–1772, Olsztyn 1981.
• Anusik Z., Strasz Michał, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006–2007, s. 210–213.
• Błaszczyk G., Litwa na przełomie średniowiecza i nowożytności 1491–1569, Poznań 2002.
• Buben V., Rozdwojone wybory urzędników ziemskich na sejmiku elekcyjnym województwa nowogródzkiego 5 lutego 1777 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2006, z. 133, s. 55–71.
• Chojecki R., Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., „Przegląd Historyczny” 1972, R. LXXIX, s. 545–561.
• Cywiński R., Sołtyk Maciej, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XL, Warszawa–Kraków 2001, s. 410–412.
• Danilczyk A., W kręgu afery Dogrumowej. Sejm 1786 roku, Warszawa 2010.
• Danilczyk A., Strzałkowski Franciszek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006–2007, s. 573–574.
• Filipczak W., Rugi i losy „rozdwojonych” sejmików przedsejmowych 1778–1786, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1997, t. XLIX, z. 1–2, s. 65–85.
• Filipczak W., Sejm 1778 roku, Warszawa 2000.
• Filipczak W., Sejmiki województwa płockiego 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 2, s. 23–62.
• Filipczak W., Sejmiki ziemi czerskiej 1780–1786, „Przegląd Nauk Historycznych” 2010, R. IX, nr 1, s. 139–179.
• Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012.
• Grześkowiak-Krwawicz A., Skórkowski Albin Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t, XXXVIII, Warszawa–Kraków 1997–1998, s. 348–349.
• Kobierecki M., Walewscy herbu Kolumna w XVII–XVIII wieku. Genealogia. Majętności. Działalność publiczna, Łódź 2008.
• Konieczna D., Ustrój i funkcjonowanie sejmików elekcyjnych w powiecie brzesko-litewskim do 1764 roku, [w:] Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. H. Lulewicz, M. Wagner, Siedlce 2013, s 43–57.
• Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.
• Kriegseisen W., Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku), Warszawa 1995.
• Lityński A., Sejmiki województwa płockiego przed i w czasie Sejmu Czteroletniego. Z badań nad organizacją i funkcjonowaniem, [w:] W dwusetną rocznicę wolnego Sejmu. Ludzie – państwo – prawo czasów Sejmu Czteroletniego, red. A. Lityński, Katowice 1988, s. 76–108.
• Lityński A., Sejmiki ziemskie 1764–1793. Dzieje reformy, Katowice 1988.
• Michalski J., Lubomirski Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław 1973, s. 53–56.
• Michalski J., Ogrodzki Jacek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 648–651.
• Michalski J., Reforma sądownictwa na sejmie konwokacyjnym 1764 roku, [w:] Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem. Studia z dziejów nowożytnej Polski i Europy ku czci Profesora Jacka Staszewskiego, Toruń 1993, s. 295–313.
• Michalski J., Sejm w czasach panowania Stanisława Augusta, [w:] Historia sejmu polskiego, red. J. Michalski, Warszawa 1984.
• Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., cz. 1, „Przegląd Historyczny” 1960, t. LI, z. 1, s. 52–73.
• Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., cz. 2, „Przegląd Historyczny” 1960, t. LI, z. 2, s. 331–365.
• Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.
• Ochmann-Staniszewska S., Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006.
• Olszewski P., Kanclerz Jacek Nałęcz Małachowski (1737–1821), Kielce 2013.
• Pielas J., Szlachta sandomierska wobec najważniejszych wydarzeń politycznych pierwszych lat panowania Augusta II (1696–1704), [w:] Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, red. J. Muszyńska, Kielce 2001, s. 127–148.
• Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
• Rolnik D., Sejmiki poselskie drugiej połowy panowania Stanisława Augusta. O czynnikach i motywacjach decydujących o wyborze posłów sejmowych, [w:] Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. H. Lulewicz, M. Wagner, Siedlce 2013, s. 331–355.
• Rostworowski E., Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 Maja, Warszawa 1966.
• Rostworowski E., Głębocki Karol, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław 1959, s. 110.
• Rostworowski E., Popiel Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1973, s. 565–568.
• Rymszyna M., Gabinet Stanisława Augusta, Warszawa 1962.
• Serczyk W., Kicki Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1967, s. 388–389.
• Sokalski M., Między królewskim majestatem a szlachecką wolnością. Postawy polityczne szlachty małopolskiej w czasach Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Kraków 2002.
• Stanek W., Konfederacja sejmowa z 1776 roku – narzędzie dworskiego zamachu stanu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia 28, 1993, s. 135–147.
• Stroynowski A., Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej. Studium z dziejów kultury politycznej, Łódź 2005.
• Swieżawski A., Rawskie Księstwo Piastów Mazowieckich 1313–1462. Dzieje polityczne, Łódź 1975.
• Szczygielski W., Olizar Franciszek Kajetan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 812–813.
• Szczygielski W., Potkański Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1983, s. 721.
• Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994.
• Trawicka Z., Sejmiki województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985.
• Trawicka Z., Życie polityczne szlachty województwa sandomierskiego w drugiej połowie XVII w., [w:] Między monarchą a demokracją. Studia z dziejów Polski XV–XVIII wieku, red. A. Sucheni-Grabowska, A. Żaryn, Warszawa 1994, s. 270–313.
• Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski i A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
• Wisner H., Rzeczpospolita Wazów, cz. 3 (Sławne Państwo Wielkie Księstwo Litewskie), Warszawa 2008.
• Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, cz. 2, Warszawa 1993.
• Wołoszyński R.W., Karski Kazimierz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XII, Wrocław 1966, s. 131.
• Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. Ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000.
• Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego epoki stanisławowskiej (do 1788 r.). Zmiany w ustroju i funkcjonowaniu, [w:] Ziemie północne Rzeczypospolitej polsko-litewskiej w dobie rozbiorowej 1772–1815, red. M. Biskup, Warszawa–Toruń 1996, s. 59–66.
• Zakrzewski A.B., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo, ustrój, społeczeństwo, Warszawa 2013.
• Zielińska Z., Poniatowski Michał Jerzy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław 1983, s. 455–471.
• Zielińska Z., „O sukcesyi tronu w Polszcze” 1787–1790, Warszawa 1991.
• Żerek-Kleszcz H., Posłowie łęczyccy 1764–1792 i ich status majątkowy, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia historica 72, 2001, s. 133–146.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.15.02.06