Ekspozytury i wpływy Związku Młodzieży Polskiej „Zet” w okresie zaborów (1886–1914)

• Authors: Przemysław Waingertner

Title variants

Ekspozytury i wpływy Związku Młodzieży Polskiej „Zet” w okresie zaborów (1886–1914)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W 1886 r. na Uniwersytecie Warszawskim powstał tajny Związek Młodzieży Polskiej „Zet” (ZMP). W ciągu trzech dekad stał się on sprawnie zorganizowaną i działającą strukturą, mającą swoje placówki w ośrodkach akademickich, w których studiowali Polacy – na ziemiach polskich wszystkich trzech zaborów, w Rosji oraz w Europie Zachodniej. Program Związku wzywał młodzież do walki o niepodległą, zjednoczoną, demokratyczną, samorządną, sprawiedliwą społecznie oraz tolerancyjną Rzeczpospolitą. Członkowie ZMP, dążąc do wpływu na młodych Polaków, prowadzili działalność polegającą na zakładaniu i inspirowaniu związków akademickich, uczniowskich, młodzieży robotniczej i chłopskiej. Starali się również penetrować już istniejące struktury „dorosłego” społeczeństwa. Do grona tych organizacji należały: „Czerwona Róża”, „X”, „Pet”, Towarzystwa Tomasza Zana, Grupy Narodowe, Organizacja Młodzieży Narodowej, „Eleuzis”, Związek Towarzystw Polskich w Niemczech „Unitas”, Zjednoczenie Towarzystw Młodzieży Polskiej Zagranicą, Związek Młodzieży Rzemieślniczej, Narodowy Związek Robotniczy, Narodowy Związek Chłopski, Liga Oświaty Ludowej, Towarzystwo Oświaty Narodowej i Drużyny Bartoszowe. Poszerzały one wpływy ZMP.

EN

In 1886, at the University of Warsaw was established a secret Association of the Polish Youth „Zet” (APY). In the three decades it has become well organised and operating structure, with its outposts in the academic centres, where they studied the Poles – in Polish lands all three partitions, in Russia and in Western Europe. The program of APY called for young people to fight for an independent, united, democratic, self-governing, socially equitable and tolerant republic. The members of APY, in order to affect young Poles, ran on an activity involving the creation and inspiration of the academic unions and the associations of students, youth workers and peasants. They try to penetrate the existing structure of the „adult” society. Among these organizations were: „Red Rose”, „X”, „Pet”, National Groups, the National Youth Organization, „Eleuzis”, Union of Polish Societies in Germany „Unitas”, the Union of Societies of the Polish Youth Abroad, Union of Youth Craft, National Union of Workers, the National Union of Peasants, People Education League, National Education Association and the team Bartosz’s Troops. They expanded the influence of APY.

Keywords

PL

historia Polski XIX–XX w.; ruchy społeczne i polityczne na ziemiach polskich; Związek Młodzieży Polskiej „Zet”; historia Polski XIX–XX w.; ruchy społeczne i polityczne na ziemiach polskich; Związek Młodzieży Polskiej „Zet”

EN

history of Poland 19th–20th century; social and political movements on the Polish lands; Association of the Polish Youth „Zet”

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2017
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 137-165

Dates

published

2017-04-06

Contributors

author

Przemysław Waingertner

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Polski Najnowszej

References

• Biblioteka Narodowa w Warszawie: Rękopisy, akc. 16272, S. Szwedowski, „Materiały do Zetu (listy Ignacego Nowaka do S. Szwedowskiego)”. Rękopisy, akc. 16270, S. Szwedowski, „Pisma Organizacji Młodzieży Narodowej przed pierwszą wojną światową do 1914 oraz zbiór odezw tejże organizacji (od 1910 r.)”.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu: Rękopisy, sygn. 15951 II, S. Szwedowski, „Początki pamiętnika po raz IV-ty”.
• Bielak J., Z odległości lat. Wspomnienia i sylwetki, Kraków 1979.
• Drużyny Bartoszowe 1908–1914, Lwów 1939.
• Drużyny Bartoszowe. Przykazania Drużyniaka, [b.m. i d.w.] [I i II].
• Kostrzewski J., Z mego życia. Pamiętnik, Wrocław 1970.
• Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Dębogóra 2014.
• Kwiatek J., Nieznana korespondencja „ Eleuzis” na Górnym Śląsku, „Kwartalnik Opolski”,1988, nr 3–4, s. 89–123.
• Młynarski F., Wspomnienia, Warszawa 1971.
• Rose K., Wspomnienia berlińskie, Warszawa 1932.
• Statut Towarzystwa Drużyny Bartoszowe we Lwowie, Lwów 1908.
• Stebelski A., Zarzewie 1909–1915, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, red. B. Nawroczyński, t. I, Warszawa 1932, s. 187–201.
• Studnicki W., Z przeżyć i walk, Warszawa 1928.
• „Zarzewie” [jednodniówka z okazji zjazdu w 25-lecie „Zarzewia”, polskich drużyn strzeleckich i skautingu 1909–1934], red. I. Płażewski, Warszawa 1934.
• Zarzewie 1909–1920. Wspomnienia i materiały, oprac. A. Garlicka, Warszawa 1973.
• Aksamitek S., Generał Józef Haller. Zarys biografii politycznej, Katowice 1989.
• Bagiński H., U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908–1914, Warszawa 1935
• Baliński W., Człowiek w cieniu. Tadeusz Pełczyński. Zarys biografii, Kraków 1994.
• Biegański S., Idea państwowa w ruchu niepodległościowym w latach 1908–1914, „Niepodległość”, Londyn 1955, t. V, s. 84–93.
• Borkiewicz-Celińska A., Początki skautingu na ziemiach polskich, „Więź” 1978, nr 10, s. 81–90.
• Bujalski M., Związek im. Jana Kilińskiego (Narodowa Młodzież Robotnicza) 1901–1906, [Warszawa] 1930.
• Demel C., Z genezy Związku Młodej Polski w Wielkopolsce, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 1977, t. XII, z. 24, s. 158–163.
• Florczak I., Jędrzej Moraczewski. Socjalista, poseł, legionista. Z autonomicznej Galicji do niepodległej Polski, Łódź 2009.
• Gaj J., Główne nurty ideowe w ZHP w latach 1928–1939, Warszawa 1966.
• Garlicki A., Dylematy polityka, [w:] E. Kwiatkowski, Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej, oprac. A. Garlicki, Warszawa 1989, s. 5–10.
• Garlicki A., Geneza Legionów. Zarys dziejów Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, Warszawa 1964.
• Garlicki A., Od maja do Brześcia, Warszawa 1985.
• Halczak B., Towarzystwo Tomasza Zana w latach 1899–1914, Zielona Góra 1996.
• Hillebrandt B., Polskie organizacje młodzieżowe XIX i XX wieku. Zarys historii, Warszawa 1986.
• Holzer J., Naprawiacze, zetowcy i Związek Patriotyczny, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 1981, Historia 36, nr 543, s. 195–203.
• Jaruzelski J., Stanisław Cat-Mackiewicz 1896–1966. Wilno–Londyn–Warszawa, Warszawa 1994.
• Kalabiński S., Tych F., Czwarte powstanie czy pierwsza rewolucja. Lata 1905–1907 na ziemiach polskich, Warszawa 1969.
• Katelbach T., Zet, „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1968, z. 13, s. 3–54.
• Kiepurska H., Warszawa w rewolucji 1905–1907, Warszawa 1974.
• Kozłowski E., Wrzosek M., Dzieje oręża polskiego 1794–1938, Warszawa 1973.
• Lewandowski J., Polacy w Szwajcarii, [w:] Polacy w świecie. Polonia jako zjawisko społeczno-polityczne, cz. 2, red. A. Koprukowniak, W. Kucharski, Lublin 1986, s. 213–236.
• Markwicz A., 100 lat historii TTZ, Londyn 1975, s. 99.
• Massalski A., Generał Józef Haller wobec ruchu harcerskiego, [w:] Generał Józef Haller – patriota, żołnierz, wychowawca młodzieży, społecznik, Warszawa 2014, s. 22–35.
• Mikos S., Polacy na politechnice w Gdańsku w latach 1904–1939, Warszawa 1987.
• Monasterska, Narodowy Związek Robotniczy 1905–1920, Warszawa 1973.
• Nałęcz T., Eugeniusz Kwiatkowski, [w:] KSAP XX lat, red. H. Samsonowicz, Warszawa 2010, s. 125–144.
• Nowacki T.W., Szkic do dziejów Zetu, [w:] Zet w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia, red. T.W. Nowacki, Warszawa 1996, s. 21–292.
• Nowacki T.W., Zet – ideowy kręgosłup ZPMD, [w:] Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej podczas II Rzeczypospolitej i II wojny światowej, red. J. Pietrusza, Kraków 1998, s. 30–38.
• Nowacki T.W., Zwycięska walka młodzieży o szkołę polską 1901–1917, „Niepodległość i Pamięć” 2007, nr 2, s. 37–91.
• Pauluk D., Program wychowania narodowego „młodych do młodych” na łamach czasopisma „Zarzewie” (1909–1914), „Polska Myśl Pedagogiczna” 2015, nr 1, s. 186–188.
• Potkański W., Ruch narodowo-niepodległościowy w Galicji przed 1914 rokiem, Warszawa 2002.
• Potkański W., Spór o oblicze ideowe polskiego skautingu przed pierwszą wojną światową, „Przegląd Historyczny” 2003, z. 4, s. 398–410.
• Potkański W., Zawiązanie, działalność oraz wystąpienie Związku Młodzieży Polskiej z Narodowej Demokracji w 1909 r. i utworzenie „niezależnego Zetu”, „Dzieje Najnowsze” 1998, nr 4, s. 3–20.
• Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy (1), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1981, z. 54, s. 3–39.
• Ratajska K., Dziedzice filomatyzmu, Wrocław 1987.
• Roszkowski S., Komisja Robotnicza „Zetu”, „Niepodległość”, Warszawa 1933, t. VII, z. 3, s. 361–480.
• Samuś P., Walery Sławek. Droga do niepodległej Polski, Płock 2000, s. 356–357.
• Samuś P., Wasza kartka wyborcza jest silniejsza niż karabin, niż armata…. Z dziejów kultury politycznej na ziemiach polskich pod zaborami, Łódź 2013.
• Socha J., Czasopisma Związku Towarzystw Tomasza Zana, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2002, z. 1, s. 59–68.
• Szews J., Filomaci pomorscy. Tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830–1920, Warszawa 1992.
• Szymiczek F., Stowarzyszenia akademickie polskiej młodzieży górnośląskiej we Wrocławiu 1863–1918, Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
• Ślaski K., Toruński proces filomatów pomorskich w 1901 roku, [w:] Filomaci pomorscy. Księga pamiątkowa Sesji Naukowej oraz Zjazdu Filomatów w Wejherowie w dniu 20 maja 1972 roku, oprac. J. Szews, Gdańsk 1975, s. 6–12.
• Tomasiewicz J., Rewolucja narodowa. Nacjonalistyczne koncepcje rewolucji społecznej w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.
• Tusiński P.A., Narodowa Demokracja w guberni radomskiej w latach 1893–1907, [w:] Dziedzictwo rewolucji 1905–1907, red. A. Żarnowska i in., Warszawa–Radom 2007, s. 301–327.
• Tych F., Związek Robotników Polskich 1889–1892. Anatomia wczesnej organizacji robotniczej, Warszawa 1974.
• Walak M., Niepodległością naznaczeni. Z dziejów powstania i walk III Brygady Legionów Polskich 1915–1917, Bełchatów 2010.
• Wapiński R., Pokolenia Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1991.
• Wapiński R., Roman Dmowski, Lublin 1988.
• Wierusz A., Ruch niepodległościowy kształcącej się młodzieży b. zaboru pruskiego, [w:] Pamiętnik I Zjazdu Niepodległościowców byłej dzielnicy pruskiej w Poznaniu w dniu 14 I 1934 roku, Poznań 1935, s. 48–54.
• Wolna H., Komendant „Rakoczy”, Warszawa 1985.
• Wolsza T., Stowarzyszenie „Łączność” (1888–1893): u źródeł Ligi Narodowej, „Dzieje Najnowsze” 1987, nr 2, s. 3–35.
• Wołos M., „Ojczyźnie służy”. Damian Stanisław Wandycz (1892–1974), Bełchatów–Kraków–Warszawa 2015.
• Zackiewicz G., Syndykalizm w polskiej refleksji i rzeczywistości politycznej I połowy XX wieku, Kraków 2013.
• Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, red. P. Stawecki, Warszawa 1990.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.16.01.03