Ucieczki do Polski żołnierzy z krajów sąsiednich w latach 1920–1939

• Authors: Remigiusz Kasprzycki

Title variants

Ucieczki do Polski żołnierzy z krajów sąsiednich w latach 1920–1939

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W latach 1920–1939 do Polski przedostało się co najmniej kilkuset dezerterów z krajów sąsiednich. Schronienia szukali tu również żołnierze z armii węgierskiej, a nawet francuskiej. Dezerterzy uciekali do Polski prześladowani na tle narodowościowym, religijnym i politycznym. Szczególnie dotyczyło to służących w Armii Czerwonej i Wehrmachcie. Wśród uciekinierów nie brakowało żołnierzy, którzy na terenie swoich krajów dopuścili się przestępstw. Charakteryzowało to zwłaszcza żołnierzy z armii czechosłowackiej i rumuńskiej. Dezerterzy z państw obcych dopiero po wnikliwym przesłuchaniu i żmudnej weryfikacji mogli zostać zaliczeni do politycznych uchodźców, dla których poszukiwano miejsca zamieszkania i pracy. Postępowania wobec dezerterów z państw obcych zostały określone w rozporządzeniach w marcu i kwietniu 1923 r. Takie postępowanie było konieczne ze względu na bezpieczeństwo państwa. W innym przypadku pozorny dezerter szybko okazywał się szpiegiem lub dywersantem. Mimo ograniczonego zaufania do dezerterów informacje uzyskane od zbiegów były niekiedy cennym materiałem wywiadowczym. Było tak m.in. wiosną 1936 r., kiedy przesłuchanie litewskiego dezertera znacznie rozszerzyło wiedzę polskiego wywiadu o tamtejszej armii. Dezerterzy służyli również polskiej propagandzie, która szczególnie latem 1939 r. nagłaśniała przypadki ucieczek niemieckich żołnierzy do Polski. Działania takie miały na celu osłabienie morale armii niemieckiej a jednocześnie pokrzepienie własnych żołnierzy i obywateli.

EN

In 1920–1939, at least several hundred soldiers fled to Poland from neighbouring countries. Moreover, Hungarian and even French soldiers sought refuge amongst the Polish people. These deserters were persecuted due to their nationality, religion and political views. This was particularly true for soldiers of the Red Army and Wehrmacht. Moreover, there were also soldiers who had committed crimes in their countries, mainly from Czechoslovakia and Romania. Deserters from foreign countries could be accepted as political refugees, who were provided with a place of residence and employment, after thorough interrogation and arduous verification. The procedure concerning deserters from foreign countries was specified in the resolutions of March and April 1923. Such actions were needed for the sake of national security. Otherwise, an apparent refugee quickly turned out to be either a spy or a saboteur. Despite limited trust to deserters, information obtained from them was sometimes valuable for the intelligence services. This was the case in spring 1936 when an interrogation of a Lithuanian deserter considerably broadened knowledge of the Polish intelligence about the Lithuanian army. Deserters were also valuable for Polish propaganda which, particularly in the summer 1939, publicized cases of German soldiers fleeing to Poland. Such actions were aimed at lowering the morale of the German army and raising the spirits among Polish soldiers and citizens.

Keywords

PL

dezercje; ucieczka; Polska; żołnierze; armia; kraje sąsiednie; dezercje; ucieczka; Polska; żołnierze; armia; kraje sąsiednie

EN

Deserters; escape; Poland; soldiers; army; neighbouring countries

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2017
• Volume: 16
• Issue: 1
• Pages: 217-256

Dates

published

2017-04-06

Contributors

author

Remigiusz Kasprzycki

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Instytut Bezpieczeństwa i Edukacji Obywatelskiej

References

• Archiwum Akt Nowych: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Berlinie, sygn. 3654. Komenda Główna Policji Państwowej w Warszawie, sygn. 92. Komenda Powiatowa Policji Państwowej w Podhajcach, sygn. 50. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sygn. 1888. Prezydium Rady Ministrów, sygn. RKT 22, teczka 86. Urząd Wojewódzki w Stanisławowie, sygn. 977/4. Urząd Wojewódzki w Wołyniu, sygn. 979/53.
• Archiwum Narodowe w Krakowie: Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Krakowie, sygn. 96.
• Archiwum Państwowe w Bydgoszczy: Komenda Wojewódzka Policji Państwowej w Toruniu, sygn. 157.
• Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie: Korpus Ochrony Pogranicza, Dowództwo Dywizjonu Żandarmerii, sygn. 178/110, sygn. 178/138, sygn. 178/199. Korpus Ochrony Pogranicza, Dowództwo Korpusu Ochrony Pogranicza, sygn.177/277. Straż Graniczna 1928–1939. Komenda Straży Granicznej, sygn. 187/138. Straż Graniczna 1928–1939. Pomorski Inspektorat Okręgowy, sygn. 189/304.
• Wojskowe Biuro Badań Historycznych (byłe Centralne Archiwum Wojskowe): Akta Spraw Sądów i Prokuratur Wojskowych sygn. I.351.33, teczka 213. Departament Sprawiedliwości M.S. Wojsk., sygn. I 300. 58, teczka 277. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego, sygn. I.301.8, teczka 338; sygn. I.301.8, teczka 489. Samodzielny Referat Informacyjny Dowództwa Okręgu Korpusu nr V sygn. I.371.5./A., teczka 175; sygn. 371.5/A., teczka 233; sygn. 371.5/A., teczka 263; sygn. I.371.5/A, teczka 265.
• Genet J., Dziennik złodzieja, przekł. P. Kamiński, Kraków 2004.
• Józef Herzog. Żołnierz niepodległości, Wspomnienia i dokumenty, oprac. i wstęp P. Wywiał, Kraków 2009.
• Słonimski A., Moja podróż do Rosji (w 1932 roku), Łomianki 2007.
• „Czaty” 1925, 1929, 1939.
• „Dziennik Ludowy” 1928.
• „Gazeta Lwowska” 1929.
• „Głos Mazowiecki” 1939.
• „Goniec Nadwiślański” („Głos Pomorski”) 1938.
• „Ostatnie Wiadomości Poranne” 1938.
• „Pion” 1934.
• „Siedem Groszy” 1938.
• „Słowo Polskie” 1931.
• „Sprawy Miesiąca” (dodatek do pisma „Tęcza”) 1934.
• „Tempo Dnia” 1938.
• „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1936.
• Banach K., Służba informacyjna w pułku piechoty w czasie wojny, Warszawa 1936.
• Banach K., Zasady i metoda pracy Oddziału II Sztabu, Warszawa 1938.
• Czernielewski K., Jarno W., Garnizon Łódzki Wojska Polskiego 1918–1939, Toruń 2008.
• Ćwięk H., Działalność wywiadu sowieckiego na polskim pograniczu w latach trzydziestych, Warszawa 1995.
• Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. II (Słownik biograficzny), Warszawa 2011.
• Dattas L., Cnotliwy żywot Jeana Geneta, przekł. K. Kot, Warszawa 2009.
• Grajczak D., Skóra W., Szpiegostwo w niemieckich siłach zbrojnych w 1932 r. w świetle sprawozdania kontrwywiadu Ministerstwa Obrony Rzeszy (Reichswehrministerium), [w:] Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. II, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015, s. 289–330.
• Grzybowski J., Białorusini w polskich formacjach wojskowych w latach 1918–1945, Warszawa 2006.
• Jaroszuk E., Żandarmeria Wojskowa w latach 1921–1939, Kraków 2009.
• Kotłowski T., Historia Republiki Weimarskiej (1919–1933), Poznań 1997.
• Krinko J.F., Hużje Wraga. Djezjerstwo w ZSRR nakanunje i w gody Wjelikoj Otwjeczjestwjennoj wojny w: Istorija i Istoriki w kontjekstje Wrjemjeni, „Naucznyj Żurnal” [Моskwa] 2011, z. 8, s. 90-105.
• Leczyk M., Polska i sąsiedzi. Stosunki wojskowe 1921–1939, Białystok 1997.
• Majzner R., Suchcitz A., Dubicki T., Oskarżam majora Żychonia. Sprawa karna KW 21/42 przed Morskim Sądem Wojennym w Londynie, Radomsko 2016.
• McDonough F., Opposition and Resistance in Nazi Germany, Cambridge 2001.
• Milewski L., Dezercja cudzoziemca, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” 1936, R. IX, nr 2, s. 39–44.
• Misiuk A., Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998.
• Pasek W., „Żmudzin” Bolesław Kontrym 1898–1953, Warszawa 2006.
• Pepłoński A., Kontrwywiad Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
• Polesiński W., Żołnierz polski, a żołnierz niemiecki. Analiza wartości wojennych, Warszawa 1939.
• Smoliński A., Dezercje z 1 Armii Konnej podczas jej walk na polskim teatrze działań wojennych w 1920 r., Białystok 2008.
• Smoliński A., Dezercje z Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej w latach 1918–1922. Wojna z Polską i wojna domowa w Rosji, „Przegląd Wschodni” 2007, t. X, z. 3 (39), s. 675–722.
• Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. II, red. W. Skóra, P. Skubisz, Szczecin 2015.
• Wette W., Wehrmacht. Legenda i rzeczywistość, przekł. K. Żarski, Kraków 2008.
• Wiśniewski J.P., Armia czechosłowacka w latach 1932–1938, Toruń 2002.
• Wołos M., O Piłsudskim, Dmowskim i zamachu majowym. Dyplomacja sowiecka wobec Polski w okresie kryzysu politycznego 1925–1926, Kraków 2013.
• Woźny A., Niemieckie przygotowania do wojny z Polską, Warszawa 2000.
• Zamoyski A., Warszawa 1920. Nieudany podbój Europy. Klęska Lenina, Kraków 2009.
• Lasser R., Der Partisanenkampf in Kärnten im Zweiten Weltkrieg Fachbereichsarbeit, Verein Erinnern Gailtal, www.erinnern-gailtal.at (dostęp: 28 IX 2014 r.)

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.16.01.06