Królewska krew. Polscy potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki w czasach staropolskich

• Authors: Zbigniew Anusik

Title variants

Królewska krew. Polscy potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki w czasach staropolskich

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem badań podjętych przez Autora jest zbiorowość polskich potomków Reginy, starszej z dwóch córek króla Zygmunta I Starego i jego długoletniej kochanki – Katarzyny Telniczanki. Do tej pory przyjmowano, że ostatnimi potomkami króla byli żyjący w pierwszej połowie XVII w. jego praprawnukowie – Władysław i Krystyna z Białaczowa Straszowie. Dzięki odnalezionym przez Autora dokumentom udało się jednak ustalić, że matka wspomnianych Władysława i Krystyny Straszów – Urszula z Krezów Straszowa miała siostrę – Zofię, która poślubiła Baltazara Lutomirskiego. Od jej córki, Zofii z Lutomirskich 1o v. Trembińskiej (Trębińskiej) 2o v. Szamowskiej pochodzą wszyscy, tak historyczni, jak i żyjący do dziś potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki. W artykule przedstawiono listę wszystkich descendentów króla żyjących od początku XVI do przełomu XVIII i XIX w. W sumie było to 114 osób (58 mężczyzn i 56 kobiet). Zwraca uwagę to, że do końca pierwszej ćwierci XVII w. potomkowie Zygmunta I i Katarzyny Telniczanki wyznawali kalwinizm. W całym badanym okresie byli to niemal wyłącznie przedstawiciele zamożnej i średniej szlachty. Nie było wśród nich senatorów, a tylko nieliczni pełnili urzędy ziemskie. Autor zwraca też uwagę na to, że sporządzona przez niego lista potomków przedostatniego Jagiellona na polskim tronie nie jest bynajmniej zamknięta. W kilku przypadkach nie udało się bowiem znaleźć źródłowego potwierdzenia na to, czy wspomniana w artykule para małżeńska miała dzieci. Wiele razy Autor musiał zatem poprzestać na stwierdzeniu, że dalsze losy jakiejś osoby są mu nieznane. Otwiera to przed następnymi badaczami szansę na znaczące uzupełnienie jego ustaleń.

EN

The research undertaken by the Author concentrates on Polish descendants of Regina, the elder of two daughters of King Sigismund I the Old and his long time mistress – Katarzyna Telniczanka. Until now, it was assumed that the last descendants of the king were his great-grandsons – Władysław Strasz of Białaczów and his sister Krystyna who lived in the first half of the 17th century. Thanks to the documents found by the Author, it was possible to establish that the mother of the above-mentioned Władysław and Krystyna – Urszula Strasz née Kreza, had a sister – Zofia, who married Baltazar Lutomirski. From her daughter, Zofia née Lutomirski 1st married Stanisław Trembiński (Trębiński), 2nd married Franciszek Szamowski, come all descendants of Sigismund I the Old and Katarzyna Telniczanka, both historical and living ones. The article presents a list of all the king’s descendants from the beginning of the 16th to the turn of the 18th and 19th century. In total, it was 114 people (58 men and 56 women). It is worth noting that until the end of the first quarter of the 17th century, the descendants of Sigismund I and Katarzyna Telniczanka were Calvinists. They were almost exclusively representatives of wealthy and middle-class nobles. There were no senators among them and only a few were land officers. Yet, the Author’s list of descendants of the penultimate Jagiellon on the Polish throne is by no means complete. In a few cases it was impossible to find a source that would confirm whether a married couple mentioned in the article had children. Many times the Author had to underline that the fate of a certain person is unknown to him. This is a chance for further researchers to fill that gap.

Keywords

PL

Zygmunt I Stary; Katarzyna Telniczanka; genealogia; potomkowie nieślubnych córek Zygmunta Starego w XVI–XVIII w.; Zygmunt I Stary; Katarzyna Telniczanka; genealogia; potomkowie nieślubnych córek Zygmunta Starego w XVI–XVIII w.

EN

Sigismund I the Old; Katarzyna Telniczanka; genealogy; descendants of Sigismund I the Old’s illegitimate daughters in 16th–18th century

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2018
• Volume: 17
• Issue: 2
• Pages: 29-66

Dates

published

2018-08-23

Contributors

author

Zbigniew Anusik

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Instytut Historii, Katedra Historii Nowożytnej

References

• Metryka Koronna [MK] 78, 111, 112, 133, 134, 135, 137, 138, 180. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD].
• Łęczyckie grodzkie, inskrypcje [ŁGI] 169, 175, 215, 220, 280, 285, 329, 343, 383, 396. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD].
• Łęczyckie grodzkie, oblaty [ŁGO] 4, 108. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD].
• Łęczyckie grodzkie, relacje 177. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD].
• Sieradzkie grodzkie, inskrypcje [SGI] 103, 137, 139, 149. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD].
• Sieradzkie grodzkie, relacyjne 28a. [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD].
• Castriensia Cracoviensia Inscriptiones [CCI] nr 89, 91, 148, 187, 224, 278. [Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK].
• Archiwum Leopoldów z Rzepiszewa [ALzRz] nr 13, 30, 54. [Archiwum Państwowe w Łodzi [APŁ].
• Sąd pokoju powiatu łęczyckiego [SPPŁ] 5. [Archiwum Państwowe w Łodzi [APŁ].
• Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN], Teki Dworzaczka [TD].
• Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. I (1572–1620), wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
• Die Metrikel der Universität Heidelberg von 1386 bis 1662, hrsg. von G. Toepke, Bd. II, Heidelberg 1886.
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
• Starowolski S., Monumenta Sarmatarum, Cracoviae 1655.
• Trepka Nekanda W., Liber generationis plebeanorum „Liber chamorum”, wyd. W. Dworzaczek, J. Bartyś, Z. Kuchowicz, cz. 1 (Wstępy wydawców i tekst), Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
• Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. II, Petersburg 1859.
• Źródła i materiały do dziejów szlachty województwa sandomierskiego w XVI–XVIII wieku, t. I (Rejestry pospolitego ruszenia szlachty sandomierskiej z XVII wieku), oprac. J. Pielas, Kielce 2009.
• Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN], Teki Dworzaczka [TD], Monografie.
• Biedrzycka A., Szafraniec Hieronim (Jarosz) z Pieskowej Skały, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVI, Warszawa–Kraków 2009–2010, s. 436–439.
• Boniecki A., Herbarz polski, t. III, Warszawa 1900; t. XII, Warszawa 1908.
• Borkowska U., Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011.
• Burmeister K.H., Graf Georg III. von Montfort-Bregenz-Pfannberg (ca. 1475/80–1544). Eine biographische Skizze, „Monfort. Vierteljährensschrift für Geschichte, Heimat – und Volkskunde (Gegenwart) Vorarlbergs” 2009, Bd. LXI, s. 7–27.
• Burmeister K.H., Montfort, von (Grafen von Montfort), [w:] Neue Deutsche Biographie, Bd. XVIII, Berlin 1997, s. 51–54.
• Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr 1563–1665. Sprawa zastawów królewszczyzn małopolskich, Warszawa 1984.
• Czapliński W., Ciekliński Dobiesław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 42.
• Estreicher K., Bibliografia polska, t. XIV, Kraków 1896.
• Kaniewska I., Szafraniec Stanisław z Pieskowej Skały, [w] Polski słownik biograficzny, t. XLVI, Warszawa–Kraków 2009–2010, s. 471–479.
• Kempa T., Dzieje rodu Ostrogskich, Toruń 2003.
• Kobierecki M., Walewscy herbu Kolumna w XVII–XVIII wieku. Genealogia. Majętności. Działalność publiczna, Łódź 2008.
• Kowalska H., Grzegorz z Żarnowca, [w:] Polski słownik biograficzny, t. IX, Wrocław–Warszawa–Kraków 1960–1961, s. 91–93.
• Kurdybacha Ł., Fogelweder Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958, s. 44–46.
• Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kraków 1999.
• Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, t. I, Poznań 1842.
• Łukaszewicz J., O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkopolsce, Poznań 1835.
• Michałek A., Ciekliński Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. IV, Kraków 1938, s. 45.
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. III, Lipsk 1839; t. V, Lipsk 1840; t. VIII, Lipsk 1841.
• Pielas J., Oleśniccy herbu Dębno w XVI–XVII wieku. Studium z dziejów zamożnej szlachty doby nowożytnej, Kielce 2007.
• Pielas J., Urzędnicy grodzcy nowokorczyńscy i ich kariery w XVII wieku, [w:] Dzieje biurokracji, t. IV, cz. 1–2, red. A. Górak, K. Latawiec, D. Magier, Lublin–Siedlce 2011, s. 137–152.
• Piwarski K., Działyński Michał († 1713), [w:] Polski słownik biograficzny, t. VI, Kraków 1948, s. 92.
• Prinke R.T., Sikorski A., Polscy potomkowie Piastów i innych dynastii panujących, Poznań 1997.
• Quirini-Popławska D., Kreza Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, s. 295.
• Schmitt H., Kilka uwag w sprawie rokoszu Zebrzydowskiego, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego”, t. III, Poznań 1865, s. 1–86.
• Swieżawski A., Jan (Janusz) z Książąt Litewskich, [w:] Polski słownik biograficzny, t. X, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964, s. 439–441.
• Swieżawski A., Kościelecka (z Kościelca) Katarzyna, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968–1969, s. 397–398.
• Swieżawski A., Kościelecki (z Kościelca) Andrzej, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XIV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1968–1969, s. 398–400.
• Szczotka S., Chełmski Remigian, [w:] Polski słownik biograficzny, t. III, Kraków 1937, s. 286.
• Szybkowski S., Związki rodzinne Danaborskich z elitą urzędniczą Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, „Roczniki Historyczne” 2000, R. LXIV, s. 157–168.
• Tazbir J., Bluźniercy, którzy uszli karze, „Nauka” 2011, nr 1, s. 7–16.
• Urban W., Umiejętność pisania w Małopolsce w drugiej połowie XVI wieku, „Przegląd Historyczny” 1977, t. LXVIII, z. 2, s. 231–257.
• Uruski S., Kosiński A.A., Włodarski A., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. II, Warszawa 1905.
• Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Mikulski, W. Stanek, przy udziale Z. Górskiego, R. Kabacińskiego, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
• Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego w XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Opaliński, H. Żerek-Kleszcz, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
• Vanotti J.N., Geschichte der Grafen von Montfort und von Werdenberg, Belle-Vue, bei Constanz 1845.
• Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005.
• Wierzbicki L.A., Szamowski Franciszek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVI, Warszawa–Kraków 2009–2010, s. 588–589.
• Wijaczka J., Reformacja w miastach prywatnych w Koronie w XVI wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2016, t. LXXVII, s. 379–406.
• Żelewski R., Górkowa Elżbieta (Halszka z Ostroga), [w:] Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1959–1960, s. 424–426.
• Żelewski R., Katarzyna (ok. 1503–1548), żona Jerzego II hr. Montfortu, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1967, s. 222.
• Żelewski R., Łaska 1. v. Ostrogska z Kościeleckich Beata, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 222–224.
• Żelewski R., Łaski Olbracht, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 246–250.
• Żelewski R., Ostrogski Ilia (Eliasz), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 480–481.
• Żerek-Kleszcz H., Stokowski Jan Sariusz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLIV, Warszawa–Kraków 2006–2007, s. 47–50.
• Żerek-Kleszcz H., Szamowski Ignacy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLVI, Warszawa–Kraków 2009–2010, s. 589–590.
• Żołądź D., Studenci polscy z Korony i Litwy na uniwersytecie w Heidelbergu w okresie reformacji, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1994, t. XXXVI, s. 3–17.
• Geneteka, baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego [Geneteka].

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.17.02.02