Dzieje i obraz majętności charłupskiej w rękach Walewskich herbu Kolumna w drugiej połowie XVII i XVIII wieku na podstawie inwentarzy dóbr

• Authors: Michał Kobierecki

Title variants

Dzieje i obraz majętności charłupskiej w rękach Walewskich herbu Kolumna w drugiej połowie XVII i XVIII wieku na podstawie inwentarzy dóbr

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Wsie Charłupia Wielka, Rowy i Drzązny tworzyły majętność charłupską, która położona w województwie sieradzkim w Rzeczypospolitej Obojga Narodów należała do XVII w. do rodu Świnków, Malskich herbu Nałęcz i Zapolskich herbu Pobóg. Na skutek umów małżeńskich i procesów sądowych dobra te trafiły w ręce Jana Franciszka Walewskiego, stolnika sieradzkiego, i jego żony Konstancji Bogumiły z Zapolskich. W XVIII w. właścicielami dóbr byli kolejni przedstawiciele rodu Walewskich herbu Kolumna: kasztelanowie rozpierscy Jan i Franciszek oraz Jan Nepomucen, chorąży większy sieradzki. Na podstawie zachowanych inwentarzy z końca XVII i XVIII w. można śledzić losy Charłupi Wielkiej, Rowów i Drzązny. Dobra te, które przeżywały okres rozwoju za czasów stolnika sieradzkiego, podupadły na początku XVIII w. z powodu problemów z wierzycielami. Następni właściciele przejęli owe dobra w swoje ręce i podjęli się spłaty zobowiązań. Jednocześnie przez całe stulecie inwestowali w nie, podnosząc ich wartość. Opisy dworu i budynków towarzyszących wskazują, jak wiele zmieniało się na przestrzeni lat. Dwór stał się siedzibą tej gałęzi Walewskich, a różnorodność zabudowań świadczyła o tym, że właściciele oprócz dochodu z pracy na roli czerpali korzyści finansowe z hodowli owiec czy koni. Ważną kwestią było również zmienne zaludnienie dóbr. Od momentu przezwyciężenia kryzysu z początku XVIII w. liczba ludności zależnej wzrastała, a co za tym szło – rósł również dochód z produkcji rolnej. Losy majętności charłupskiej pokazują, w jaki sposób szlacheckie majątki położone na terenie województwa sieradzkiego starały się podnieść z okresu zniszczeń z czasów wojny północnej oraz jak radzono sobie z problemem ich zadłużenia i zarządzania w różnych okresach koniunktury gospodarczej.

EN

The villages of Charłupia Wielka, Rowy and Drzązny constituted the Charłupia Wielka estate, which lay in the Sieradz Voivodeship in the Polish-Lithuanian Commonwealth. Until the 17th century it belonged to the house of Świnkowie, Malscy of the Nałęcz coat of arms and Zapolscy of the Pobóg coat of arms. As a result of marital contracts and legal lawsuits the lands came into the hands of Jan Franciszek Walewski, the pantler of Sieradz and his wife Bogumiła Konstancja of the Zapolscy family. In the 18th century the consecutive members of the Walewscy family of the Column coat of arms were the owners, namely Jan and Franciszek, the castellans of Rosprza as well as Jan Nepomucen, the Grand Standard Bearer of Sieradz. On the basis of the surviving inventories from the end of the 17th and from the 18th centuries one can follow the fortunes of Charłupia Wielka, Rowy and Drzązny. These domains, which thrived in the time of the Sieradz pantler, deteriorated at the beginning of the 18th century due to problems with creditors. The subsequent owners acquired the goods and undertook the repayment of liabilities. Throughout the century they invested in the properties, hence raising their value. Descriptions of the manor and land buildings show how much changed over the years. The manor became the seat of this Walewscy family line, and the variety of buildings showed that apart from farm work income, the owners drew financial gains from sheep farming and horse breeding. An important matter was also populating the goods, which underwent changes. Having overcome the crisis at the beginning of the 18th century, the number of dependent population increased, and so did the income from agricultural production. The fortunes of the Charłupia Wielka estate show how noble properties of the Sieradz Voivodeship tried to rise after the period of destruction of the Northern War as well as how the problem of debts and management was handled in different periods of economic situation.

Keywords

PL

inwentarze dóbr w XVIII wieku; szlachta sieradzka w XVIII wieku; własność szlachecka; inwentarze dóbr w XVIII wieku; szlachta sieradzka w XVIII wieku; własność szlachecka

EN

inventories of goods in the 18th century; nobility of Sieradz in the 18th century; noble properties

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2019
• Volume: 18
• Issue: 2
• Pages: 85-117

Dates

published

2019-10-30

Contributors

author

Michał Kobierecki

• Instytut Pamięci Narodowej, Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Łodzi

• https://orcid.org/0000-0001-6111-6646

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Księgi sieradzkie grodzkie inskrypcje [SGInscr.] 184, 186, 188, 190, 191, 201–205, 207, 209, 217, 219, 225, 226, 228, 230, 234.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Księgi sieradzkie grodzkie relacje [SGRel.] 41, 45, 55 cz. 1, 61, 66, 92, 188.
• Archiwum Państwowe w Łodzi [APŁ], Archiwum Kazimierza Walewskiego z Tubądzina [Arch. K. Wal.], t. I–IV, VII, VIII, XXXIX, XLI, XLIII, XLV.
• Biblioteka Kórnicka PAN, rkps 11267 (S. Leitgeber, Walewscy herbu Kolumna, maszynopis).
• Kitowicz J., Opis obyczajów za Augusta III, Warszawa 1985.
• Niesiecki K., Herbarz Polski, t. IX, Lipsk 1842.
• Atlas historyczny Polski, t. V (Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku), red. H. Rutkowski, Warszawa 1998.
• Baranowski B., Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII wieku, Warszawa 1958.
• Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009.
• Gloger Z., Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, t. I–II, Warszawa 1907.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. I, Warszawa 1900.
• Kajzer L., Z badań nad budownictwem rezydencjalno-obronnym ziemi łęczyckiej i sieradzkiej w XVI wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1979, t. XXIV, z. 4, s. 373–382.
• Klimek B., Zabytkowa stolarka okienna i drzwiowa drewnianych chałup i zabudowy gospodarskiej na Lubelszczyźnie – wybrane przykłady z Muzeum Wsi Lubelskiej, „Budownictwo i Architektura” 2015, t. XIV (III), s. 195–207.
• Kobierecki M., Walewscy herbu Kolumna w XVII–XVIII wieku. Genealogia. Majętność. Działalność publiczna, Łódź 2008.
• Łoziński W., Życie polskie w dawnych wiekach (wiek XVI–XVIII), Jerozolima 1946.
• Podraza A., Jakub Kazimierz Haur pisarz rolniczy z XVII wieku, Studium z dziejów polskiej literatury rolniczej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. I, red. B. Chlebowski, Warszawa 1880.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XV, red. B. Chlebowski, J. Krzywicki, Warszawa 1900.
• Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. VI, z. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
• Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, t. VIII, z. 2, Wrocław 1978.
• Szymczak A., Szlachta sieradzka w XV wieku. Magnifici et generosi, Łódź 1998.
• Trzyna E., Wtórne poddaństwo, [w:] Historia chłopów polskich, t. I (Do upadku Rzeczypospolitej szlacheckiej), red. S. Inglot, Warszawa 1970, s. 327–336.
• Wyczański A., Szlachta polska XVI wieku, Warszawa 2001.
• Wyczański A., Uwagi na temat dworu szlacheckiego w Wielkopolsce XVI w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1979, t. XXIV, z. 4, s. 347–355.
• Zajączkowski S., Uwagi nad osadnictwem dawnych ziem łęczyckiej i sieradzkiej (do przełomu XI i XII w.), „Rocznik Łódzki” 1964, t. IX (XII), s. 165–198.
• Zajączkowski S.M., Studia nad wielowioskową własnością szlachecką w Łęczyckiem i Sieradzkiem i jej rola w osadnictwie (od końca XIV do połowy XVI w.), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1966, R. XIV, nr 2, s. 179–208.
• Zajączkowski S.M., Wielowioskowa własność szlachecka w dawnych ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej w drugiej połowie XIII i w XIV w., „Rocznik Łódzki” 1964, t. IX (XII), s. 119–143.
• Zajączkowski S.M., Wielowioskowa własność szlachecka w województwie sieradzkim (XV i pierwsza połowa XVI w.), „Rocznik Łódzki” 1973, t. XVIII (XXI), s. 23–50.
• Zajączkowski S.M., Własność rycerska w dawnych ziemiach łęczyckiej i sieradzkiej do połowy XIII w., „Rocznik Łódzki” 1961, t. IV (VII), s. 139–169.
• Żychliński T., Złota księga szlachty polskiej, t. IV, Poznań 1882.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.18.02.04