Skład osobowy i organizacja pracy Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego doby insurekcji kościuszkowskiej

• Authors: Kamil Jakimowicz

Title variants

Skład osobowy i organizacja pracy Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego doby insurekcji kościuszkowskiej

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest analiza form organizacyjnych oraz składu personalnego Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego, która stanowiła instytucję administracji terytorialnej władz insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Wskazuje na okoliczności przystąpienia Lubelskiego do aktu powstania, panujące wówczas nastroje społeczne i polityczne, różnice postaw, co jest szczególnie istotne w kontekście zaangażowania w prace komisji porządkowej przedstawicieli stanu trzeciego. Ważnym elementem było ustalenie, w jaki sposób zmiany zachodzące w powstańczej administracji centralnej rzutowały na funkcjonowanie instytucji lokalnej. Przeprowadzone badania pozwoliły na określenie rozwiązań stosowanych przez komisarzy w obliczu kilkukrotnego zajmowania Lublina przez wojska rosyjskie i austriackie.

EN

The aim of the article is to analyze the organizational forms and personnel composition of the Lublin Voivodeship Order Committee, which was the institution of territorial administration of the insurrection authorities in 1794. It indicates the circumstances of Lublin’s accession to the act of rising, the prevailing social and political moods, differences in attitudes, which is particularly important in the context of involvement of burghers representatives in the work of the commission. An important element was to determine how the changes taking place in the insurgent central administration affected the functioning of the local institution. The conducted research allowed to determine the solutions used by the commissioners in the face of several times occupied by Lublin by the Russian and Austrian armies.

Keywords

PL

insurekcja kościuszkowska; Komisja Porządkowa Województwa Lubelskiego; Lublin; Rada Najwyższa Narodowa; Rada Zastępcza Tymczasowa; insurekcja kościuszkowska; Komisja Porządkowa Województwa Lubelskiego; Lublin; Rada Najwyższa Narodowa; Rada Zastępcza Tymczasowa

EN

Kościuszko uprising; Lublin Voivodeship Order Committee; Lublin; The Supreme National Council; Provisional Council

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2019
• Volume: 18
• Issue: 2
• Pages: 119-149

Dates

published

2019-10-30

Contributors

author

Kamil Jakimowicz

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Historii, Katedra Historii XVI–XIX wieku i Europy Wschodniej

• https://orcid.org/0000-0001-8529-1983

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Królestwa Polskiego [AKP], sygn. 247, 252, 253, 279.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], tzw. Metryka Litewska [ML], dz. VII, 111.
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Zbiór Popielów [ZP], sygn. 374.
• Archiwum Państwowe w Kielcach [APKiel.], Archiwum Małachowskich z Białaczowa [AMB], sygn. 88.
• Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], Księgi grodzkie lubelskie. Relacje [KGL Rel.], sygn. 428, 473, 493, 517, 526.
• Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], Księgi miasta Lublina, Advocatialia [KML, Advoc.], sygn. 58, 59.
• Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], Księgi miasta Lublina, Consularia [KML, Consul.], sygn. 158, 178, 179, 239, 253, 256.
• Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], Księgi miasta Lublina – luzy [KML – luzy], sygn. 122.
• Archiwum Państwowe w Lublinie [APL], Księgi miasta Lublina, Perceptorum et Expensorum, sygn. 288.
• Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie rkps 577.
• Iżycki S., Głos obywatela województwa lubelskiego w czasie związku województwa tegoż do powstania narodu napisany, [Lublin 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 5 V 1794].
• Komisja porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 6 V 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 7 V 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 12 V 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 13 V 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki. Ogłoszenie dotyczące składania podatków, sukman, koszul, butów, kożuchów oraz dostaw rekrutów, [Lublin po 15 IX 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki. Rozporządzenie w sprawie dostawy rekruta konnego i pieszego, podatków i furażu, [Lublin po 17 IX 1794].
• Komisja Porządkowa Województwa Lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki. Uniwersał ustanawiający dozory i dozorców, [Lublin po 22 V 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki w Wydziale Żywności, [Lublin po 20 IX 1794].
• Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki. Zawiadomienie o nabożeństwie dziękczynnym za uwolnienie kraju na którym X. Lewkowicz wygłosi stosowne kazanie, [Lublin po 19 IX 1794].
• Lewkowicz A.S., Kazanie po solennej wotywie w kolegiacie lubelskiej […] przed którym xiążę Sapieha imieniem Naczelnika i powtórzeniem słów jego, które on do kapłana wyrzekł w dzień swojej przysięgi, zaprosił duchowieństwo, aby przemówić raczyło do ludu, [Lublin 1794].
• Organizacja komisji porządkowych […] Dań w obozie pod Wintarami (sic!) dnia 30 kwietnia 1794 r., [b.m. i r.w.].
• Proklamacja. Komisja Porządkowa województwa lubelskiego pod naczelnictwem najwyższej siły zbrojnej narodowej Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 7 V 1794].
• Raczyński J., Głos obywatela województwa lubelskiego przy akcie związku województwa tegoż ku powstaniu narodu dnia 30 kwietnia 1794 r. na Rynku miasta Lublina miany, [Lublin 1794].
• Trzciński J., Głos obywatela na Rynku w Lublinie do obywatelów mieszkańców województwa lubelskiego w czasie powstania tychże dnia 30 kwietnia 1794 r. miany, [Lublin 1794].
• Uniwersał Komisji w zupełności połączonej do całego województwa lubelskiego obywatelów i ziemian w te słowa, [Lublin po 8 V 1794].
• Wydział Instrukcji Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego. Apel do duchownych różnych wyznań o oddziaływanie na lud w duchu patriotycznym, [Lublin po 25 IX 1794].
• Wydział Instrukcji w Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki, [Lublin po 20 IX 1794].
• Wydział Instrukcji Komisji Porządkowej Województwa Lubelskiego pod naczelnictwem Tadeusza Kościuszki. Ogłoszenie odezwy Wydziału Instrukcji Rady Najwyższej Narodowej żądającej szczegółowego informowania o czynach patriotycznych i ofiarności na rzecz insurekcji, [Lublin po 25 IX 1794].
• Zbiór wszystkich pism urzędownych od zapisania aktu powstania narodowego w Krakowie i innych do niego się ściągających dzieło służące do napisania historii powstania narodowego, cz. 1, Kraków 1794.
• Akty powstania Kościuszki, t. I–II, wyd. S. Askenazy, W. Dzwonkowski, Kraków 1918.
• Koźmian K., Pamiętniki, t. I, oprac. J. Willaume, Wrocław 1972.
• Ochocki J.D., Pamiętniki, t. II, Warszawa 1852.
• Radzimiński Z., Z papierów generała Antoniego Radzimińskiego, „Kwartalnik Historyczny” 1917, t. XXXI, s. 265–273.
• Riabinin J., Lublin w księgach wójtowsko-ławniczych XVII–XVIII wieku, Lublin 1928.
• Tadeusz Kościuszko jego odezwy i raporta uzupełnione celniejszymi aktami odnoszącymi się do powstania narodowego 1794 r., oprac. L. Nabielak, t. V, Paryż 1871.
• [Ważyński P.], Petruszewicz A.S., Wiadomość o Diariuszu czyli dzienniku Porfirego Ważyńskiego (biskupa chełmskiego) od roku 1780 do 1804, „Przegląd Archeologiczny” 1883, t. II, s. 43–72.
• „Gazeta Wolna Warszawska”, 6 V 1794, nr 4; 26 VII 1794, nr 27.
• Ausz M., Szkoły pijarskie na Lubelszczyźnie w wiekach XVII–XIX, Lublin 2006.
• Bartel W., Ustrój władz cywilnych powstania kościuszkowskiego, Wrocław 1959.
• Bednaruk W., Sejmiki lubelskie w okresie stanisławowskim (1764–1795), Lublin 2011.
• Czeppe M., Radzimiński Adam h. Lubicz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXX, Wrocław–Warszawa–Kraków 1987, s. 86–87.
• Francic M., Insurekcja kościuszkowska, Kraków 1988.
• Herbst S., Z dziejów wojskowych powstania kościuszkowskiego 1794 r., Warszawa 1983.
• Jakimowicz K., Lublin w dobie egzekucji „prawa o miastach”. Reakcja społeczeństwa i władz miasta oraz okoliczności przeprowadzenia wyborów wydziałowych w sierpniu 1791 roku, „Koło Historii. Czasopismo afiliowane z Instytutem Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie” 2013, t. XIII, s. 87–98.
• Jakimowicz K., Organizacja i przebieg wyborów oraz działalność pierwszych konstytucyjnych władz miasta Lublina w 1792 r., „Meritum. Rocznik Koła Naukowego Doktorantów-Historyków Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie” 2016, t. VIII, s. 85–96.
• Jakimowicz K., Władze Lublina wobec ruchu emancypacyjnego mieszczan w dobie Sejmu Czteroletniego (do 1791 roku), „Koło Historii. Czasopismo afiliowane z Instytutem Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie” 2015, t. XVII, s. 97–112.
• Jędrzejewski P., Krakowska Komisja Porządkowa w dobie powstania kościuszkowskiego, „Krakowski Rocznik Archiwalny” 2015, t. XXI, s. 53–74.
• Kądziela Ł., Sapieha Kazimierz Nestor h. Lis, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXV, Warszawa–Kraków 1994, s. 52–67.
• Kłaczewski W., Dłuski Tomasz, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, t. III, red. T. Radzik, A. Witusik, J. Ziółek, Lublin 2009, s. 79.
• Konopczyński W., Dłuski Tomasz h. Nałęcz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. V, Kraków 1939–1946, s. 197–198.
• Korzon T., Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794), t. VI, Kraków 1898.
• Kukulski Z., Pierwsi nauczyciele świeccy w szkole wydziałowej lubelskiej w dobie Komisji Edukacji Narodowej, Lublin 1939.
• Lewandowski J., Komisja Porządkowa chełmska w postaniu kościuszkowskim, „Rocznik Lubelski” 1970, t. XIII, s. 81–99.
• Łoś W., Ostatni podkomorzy lubelski, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1891, nr 6, s. 198.
• Malec J., Polska myśl administracyjna XVIII wieku, Kraków 2008.
• Mazurkiewicz J., Lublin w okresie reform (1764–1795), [w:] Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. I, red. J. Mazurkiewicz, Lublin 1965, s. 172-184.
• Mencel T., Lubelszczyzna a powstanie kościuszkowskie, [w:] Sukmana i krzyż. Studia z dziejów insurekcji kościuszkowskiej. Zagadnienia militarne i organizacyjne, udział duchowieństwa, legenda naczelnika, red. J. Ziółek, Lublin 1990, s. 45–98.
• Powstanie kościuszkowskie 1794. Dzieje militarne, t. I, zespół aut. A. Ajnenkiej [et al.], red. T. Rawski, Warszawa 1994.
• Riabinin J., Rada miejska lubelska w XVIII wieku, Lublin 1933.
• Rolnik D., Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792 – styczeń 1793), Katowice 2000.
• Sobolowa B., Władze lokalne powstania kościuszkowskiego, [w:] Sukmana i krzyż. Studia z dziejów insurekcji kościuszkowskiej. Zagadnienia militarne i organizacyjne, udział duchowieństwa, legenda naczelnika, red. J. Ziółek, Lublin 1990, s. 35–44.
• Stroynowski A., Droga Tadeusza Kościuszki do funkcji Naczelnika Powstania, „Czasy Nowożytne” 2016, t. XXIX, s. 43–58.
• Szczygielski W., Przyczynek do badań nad świadomością polityczną szlachty lubelskiej w Czasach Sejmu Czteroletniego, [w:] Dyplomacja, polityka, prawo. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Henrykowi Kocójowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. I. Panic, Katowice 2001, s. 267–277.
• Szyndler B., Powstanie kościuszkowskie 1794, Warszawa 1994.
• Szyndler B., Tadeusz Kościuszko 1746–1817, Warszawa 1991.
• Śliwiński A., Powstanie kościuszkowskie, Warszawa 1920.
• Tokarz W., Marsz Madalińskiego, Warszawa 1926.
• Wilkoszewski A., Komisje Porządkowe Koronne za powstania kościuszkowskiego, „Przegląd Historyczny” 1929, t. XXVIII, s. 219–286.
• Zahorski A., Naczelnik w sukmanie, Kraków 1990.
• Zahorski A., Warszawa w powstaniu kościuszkowskim, Warszawa 1985.
• Żaliński H., Hugo Kołłątaj w Powstaniu Kościuszkowskim, [w:] Powstanie Kościuszkowskie i jego Naczelnik. Historia i tradycja, red. T. Kulak, M. Francic, Kraków 1996, s. 49–62.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.18.02.05