Monaster bazylianów w Werchracie w świetle dokumentów sporządzonych przed jego kasatą w 1808 r.

• Authors: Magdalena Ujma

Title variants

Monaster bazylianów w Werchracie w świetle dokumentów sporządzonych przed jego kasatą w 1808 r.

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W roku 1808 zostały sporządzone inwentarze, m.in. „Realności klasztoru bazyliańskiego werchrackiego”, dzięki którym można w przybliżeniu ocenić jego sytuację materialną. Dokumenty te są obecnie częścią zasobu Centralnego Państwowego Archiwum Historycznego Ukrainy we Lwowie. Klasztor należał wówczas do diecezji przemyskiej, dekanatu potylickiego i cyrkułu żółkiewskiego. Przyczyną podjęcia pracy nad inwentarzem była planowana konfiskata mienia werchrackich bazylianów. Okazało się jednak, że z powodu zaniedbania kasata została odsunięta w czasie, a dostępne dzisiaj regestry nie były pierwszą próbą dokonania spisu dóbr należących do bazylianów w tym trudnym okresie. Konfiskatę dóbr ruchomych i nieruchomości monasteru w Werchracie zarządzono już w 1804 r., więc dwa lata później mnisi przenieśli się już do Krechowa. W rzeczywistości jednak aż do 1808 r. nie było mowy o faktycznym przejęciu dóbr klasztornych przez państwo. Dokumenty związane z kasatą nieruchomości bazylianów z Werchraty wydają się jednak dowodzić, że władze austriackie nie naciskały zbyt mocno na szybkie przeprowadzenie konfiskaty. Powodem tego mogło być przewidywanie niewielkiej korzyści z kasaty monasteru. Można sformułować hipotezę, że dobrodzieje monasteru byli zainteresowani odsuwaniem konfiskaty w czasie, a sformalizowane działania austriackiej biurokracji mogły im to skutecznie umożliwić. Zachowane inwentarze kasatowe monasteru w Werchracie ujawniają jego problemy materialne. U progu konfiskaty klasztornego majątku nieliczna społeczność werchrackich mnichów była już połączona ze społecznością zakonników monasteru w Jamnicy, co dowodzi niewielkiej liczebności obu monasterów. Niepokojąca była przy tym niegospodarność bazylianów, którzy nie potrafili należy­cie wykorzystać nadanych sobie przywilejów i uposażeń. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy wymagałoby jednak głębszej naukowej analizy, możliwej dopiero po odszukaniu dokumentacji gospodarczej powstałej w okresie przed- i porozbiorowym.

EN

In 1808 was compiled inventories of economic, with which you can approximately assess the situation of material in the basilian monastery in Werchrata. The monastery belonged to the then diocese of Przemysl. Cause the work on the inventory was scheduled confiscation of property Basilian in Werchrata. It turned out, however, that due to the negligence of confiscation was rendered in modes available today regestry was not the first attempt of carrying out of inventory of goods belonging to the Basilian monks during this difficult period. The confiscation of the movable and immovable property of the monastery in Werchrata solved in 1804, so two years later the monks moved to Krechów. Documents related to confiscation real estate bazilian with Werchrata are proof that the Austrian authorities did not seek a forfeiture. The reason for this could be the anticipation of a slight advantage confiscation poor monastery. In addition, benefactors monastery sought to the retardation of confiscation. Surviving inventories of the monastery in Werchrata solve her financial problems. At the time a small community of monks in Werchrata was already associated with the community of monks of the monastery in Jamnica. Threatening with their bad management of Basilian who are unable to properly use the provided privileges and wages. The explanation for this state of affairs would require, however, a deeper scientific analysis is possible only after finding economic documentation with respect to the period before and after partition of the state.

Keywords

PL

zabór austriacki; klasztor bazylianów; kasaty; zabór austriacki; klasztor bazylianów; kasaty

EN

Austrian annexation; Basilian monastery; confiscation of the monastery property

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2019
• Volume: 18
• Issue: 2
• Pages: 151-173

Dates

published

2019-10-30

Contributors

author

Magdalena Ujma

• Uniwersytet Opolski, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Historii, Zakład Historii Nowożytnej

• https://orcid.org/0000-0003-4066-8198

References

• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie [CPAH-Lw.], fond 201, opis 4, nr 1445, 2218.
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie [CPAH-Lw.], fond 159, opis 9, nr 3580.
• Odpowiedź na historyę o unii kościoła grec. kat. Ruskiego przez ks. Michała Malinowskiego, kanonika świętojurskiego we Lwowie, w 1862 r. wydaną, napisana przez Prawdoluba, Rusina, Lwów 1863.
• Pociej H., Antirresis abo apologia przeciwko Krzysztofowi Philaletowi, który niedawno wydał książki imieniem starożytnej Rusi religie greckiej przeciw książkom o synodzie brzeskim napisanym w Roku Pańskim 1597, oprac. J. Byliński, J. Długosz, Wrocław 1997.
• Szeptycka Z.Z., Młodość i powołanie ojca Romana Andrzeja Szeptyckiego zakonu św. Bazylego Wielkiego opowiedziane przez matkę jego 1865–1892, oprac. B. Zakrzewski, Wrocław 1993.
• Ciołka D., Synod zamojski z 1720 r. i jego postanowienia, „Almanach Diecezjalny” 2006, t. II, s. 9–39.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Dziedzictwo Unii Brzeskiej: z dziejów oficyny wydawniczej OO Bazylianów w Supraślu (1695–1803), Białystok 2007.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Katalog druków supraskich, Warszawa 1996.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Oficyna supraska 1695–1803. Dzieje i publikacje unickiej drukarni ojców bazylianów, Warszawa 1993.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Z dziejów kultu św. Onufrego w Warszawie XVIII–XIX w., „Rocznik Warszawski” 2012, t. XXXVII, s. 93–113.
• Czemeryński K., O dobrach koronnych byłej Rzeczypospolitej polskiej, Lwów 1870.
• Czołowski A., Janusz B., Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926.
• Deruga A., Biskup Józef Szumlański (1667–1708), Lwów 1935.
• Giżycki J.M., Bazylianie w Owruczu, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1910, t. XXXVIII, z. 10–11, s. 929–940.
• Giżycki J.M., Bazylianie we Włodzimierzu i Tryhorach, Kraków 1912.
• Giżycki J.M., O Bazylianach w Humaniu, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1899, t. XXVII, s. 456–464.
• Historia Kościoła w Polsce, t. I, cz. 2, red. B. Kumor, Z. Obertyński, Poznań–Warszawa 1974.
• Klasztory mnisze na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej od XVI do początków XX wieku, red. J. Gwoździk, R. Witkowski, A.M. Wyrwa, Poznań 2014.
• Kossowski A., Blaski i cienie unii kościelnej w Polsce w XVII–XVIII w. w świetle źródeł archiwalnych, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Jego Ekscelencji X. Biskupa Leona Fulmana, cz. 3, Lublin 1939, s. 1–75.
• Kossowski A., Klasztor bazylianów w Zamościu i jego kronika, „Roczniki Humanistyczne” 1953, t. IV, z. 4, s. 199–216.
• Kubasik A., Arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego wizja ukraińskiego narodu, państwa i cerkwi, Lwów–Kraków 1999.
• Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX w., Poznań 1880.
• Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780, Rzeszów 2014.
• Lorens B., Bazylianie w Galicji wobec działań kasacyjnych w latach 1772–1792, [w:] Kasaty klasztorów na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i na Śląsku na tle procesów sekularyzacyjnych w Europie, red. M. Derwich, t. I (Geneza kasat. Kasaty na ziemiach zaborów austriackiego i rosyjskiego), Wrocław 2014, s. 215–232.
• Lorens B., Bazylianie w Warszawie w XVIII i XIX wieku w świetle źródeł lwowskich, [w:] Dziedzictwo unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin 2012, s. 81–101.
• Lorens B., Bazyliański klasztor św. Onufrego w Ławrowie w XVII–XVIII w., „Nasza Przeszłość” 2008, t. CIX, s. 55–85.
• Lorens B., Działalność fundacyjna rodziny Wapińskich na rzecz cerkwi unickiej w Jarosławiu w XVIII wieku, [w:] Kościół unicki w Rzeczypospolitej, red. W. Walczak, Białystok 2010, s. 107–125.
• Lorens B., Działalność sodalicji mariańskiej w kolegiach bazyliańskich na ziemiach Rzeczypospolitej w XVIII i XIX wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2012, t. XCVII, s. 121–138.
• Lorens B., Inwentarz biblioteki archimandrii bazyliańskiej w Uniowie z 1789 r., „Hereditas Monasteriorum” 2013, t. II, s. 253–269.
• Lorens B., Regulaminy szkolne bazyliańskiego kolegium w Buczaczu na tle programów szkolnictwa staropolskiego, „Czasy Nowożytne” 2013, t. XXVI, s. 149–163.
• Lorens B., Sytuacja gospodarcza monasterów bazyliańskich w Galicji u progu kasat józefińskich oraz losy ich majątku po kasacie. Zarys problemu, [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 623–641.
• Lorens B., Szkoły przy klasztorach bazyliańskich w Galicji na tle austriackiej polityki oświatowej w latach 1772–1850, [w:] Historia i dziedzictwo regionów w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, red. M. Stolarczyk, A. Kawalec, J. Kuziecki, Rzeszów 2011, s. 225–237.
• Lorens B., Warunki życia w monasterach bazyliańskich w południowo-wschodniej Rzeczypospolitej w XVIII wieku, [w:] Zakon bazyliański na tle mozaiki wyznaniowej i kultowej Rzeczypospolitej i krajów ościennych, red. S. Nabywaniec, S. Zabraniak, B. Lorens, Rzeszów 2018, s. 103–122.
• Lorens B., Życie codzienne w klasztorze bazyliańskim w Galicji (do 1882 roku), „Galicja. Studia i Materiały” 2018, t. IV, s. 103–122.
• Metropolita Andrzej Szeptycki. Materiały z sesji naukowej, red. T. Stegner, Ostaszewo Gdańskie 1995.
• Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały, red. A.A. Zięba, Kraków 1994.
• Mironowicz A., Kościół prawosławny i unicki w połowie XVII wieku, „Acta Polono-Ruthenica” 1997, t. II, s. 71–79.
• Mironowicz A., Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok 1996.
• Nabywaniec S., Zakon św. Bazylego (OSBM) w Galicji, [w:] Klasztory mnisze na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej od XVI do początku XX wieku, red. J. Gwioździk, R. Witkowski, A.M. Wyrwa, Poznań 2014, s. 89–103.
• Naris ìstorìï Vasilìâns’kogo Činu Svâtogo Jozafata (Analecta OSBM, series II, sectio I, vol. XLVIII), Rim 1992.
• Pawłyszyn A., Prawosławne monastery eparchii chełmskiej w latach 1668–1708 (na podstawie księgi święceń biskupa lwowskiego Józefa Szumlańskiego), „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2006, R. VI, s. 171–189.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Warszawa–Wrocław 1986.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Biblioteki klasztorne prowincji koronnej zakonu bazylianów w XVIII wieku, [w:] Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi. Studia i materiały, t. XVI, red. J. Wojakowski, Warszawa 1995, s. 21–47.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Kulturalna działalność zakonu bazylianów w XVII i XVIII w. na ziemiach polski-litewsko-ruskich, „Chrześcijanin w Świecie” 1988, t. XX, nr 8/9, s. 190–207.
• Sygowski P., Monastyr w Puhynkach na Wołyniu – dalsze badania, [w:] Volinska іkona: doslіdzhennja ta restavracіja. Materіali XI mіzhnarodnoї naukovoї konferencії, Luck 2004, s. 167–170.
• Szaraniewicz I., Patryjarchat wschodni wobec kościoła ruskiego i rzeczypospolitej polskiej z źródeł współczesnych, „Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności”, t. X, Kraków 1879.
• Szegda M., Działalność prawno-organizacyjna metropolity Józefa IV Welamina Rutskiego (1613–1637), Warszawa 1967.
• Szestakowa N., Klasztorne zespoły archiwalne na terenach Rusi, Litwy i Podlasia (XVI–XIX), [w:] Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole 2000, s. 637–647.
• Ujma M., Bractwa religijne w końcu XVII i w XVIII wieku w świetle źródeł zgromadzonych w „Konsystorzu Greckokatolickim Metropolitalnym Lwowskim”, [w:] Religijność na polskich pograniczach w XVI–XVIII wieku, red. D. Dolański, Zielona Góra 2005, s. 279–286.
• Wereda D., Bazylianie jako biskupi Cerkwi unickiej w Rzeczypospolitej XVIII wieku, [w:] Dziedzictwo unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin 2012, s. 37–58.
• Wereda D., Biskupi uniccy w przestrzeni miejskiej Lwowa w XVIII wieku, [w:] Dziedzictwo Kresów. Kultura – narody, red. I. Kozimala, A. Królikowska, B. Topij-Stempińska, Kraków 2014, s. 169–187.
• Wereda D., Biskupi unickiej metropolii kijowskiej w XVIII wieku, Siedlce–Lublin 2013.
• Wereda D., Hierarchowie metropolii kijowskiej wobec archimandrii w Supraślu w XVIII wieku, [w:] Z dziejów opactwa supraskiego, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Rzym–Lublin–Mińsk 2015, s. 193–217.
• Wereda D., Relikwie Jozafata Kuncewicza w Białej. Ideowe ewolucje kultu, [w:] Kultura pamięci czynnikiem rozwoju społeczności lokalnej, red. A Drewniak, Lublin–Biała Podlaska 2014, s. 300–314.
• Wodzianowska I., Sytuacja gospodarcza klasztoru bazylianów w Zahorowie na Wołyniu u progu kasat oraz losy jego majątku i zabudowań po kasacie w 1839 r., [w:] Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław 2013, s. 663–683.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.18.02.06