Senatorowie wobec spraw wyznaniowych na sejmie 1597 roku

• Authors: Justyna Gałuszka

Title variants

Senatorowie wobec spraw wyznaniowych na sejmie 1597 roku

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł omawia stosunek senatorów do spraw wyznaniowych na sejmie w 1597 r. Było to niezwykle burzliwe zgromadzenie, pierwsze po zawarciu unii brzeskiej (1596). Pokazuje duże poruszenie, jakie wywołał ów akt w wielonarodowym społeczeństwie Rzeczypospolitej polsko-litewskiej. Obrona prawosławia podczas obrad sejmu przez protestantów ukazywała również sojusz między dysydentami. W jego dziejach analizowany przeze mnie sejm zajmuje miejsce szczególne, po raz pierwszy bowiem na jego forum doszło do współpracy między prawosławnymi a protestantami w obronie konfederacji warszawskiej zawartej w 1573 r. Nie było to przypadkowe i doraźne łączenie sił w momencie zagrożenia swobód wyznaniowych, ale długofalowa i dobrze przemyślana strategia, obejmująca pełen wachlarz działań.

EN

The article discusses the attitude of senators to religious matters at the Sejm in 1597. It was an extremely turbulent assembly, the first one after the conclusion of the Brest Union. It shows the great commotion that this act caused in the multinational society of the Polish-Lithuanian Commonwealth. The defence of Orthodoxy by Protestants also showed an alliance between dissidents. In the history of this alliance, the Sejm I am analysing occupies a special place, because for the first time in its forum there was cooperation between Orthodox and Protestants in defense of the Warsaw confederation concluded in 1573. Thanks to the use of Sejm diaries, correspondence and written newspapers, I present Sejm speeches of senators during the sessions of the Sejm. Their juxtaposition makes it possible to state that this issue played a significant role in the internal politics of the Polish-Lithuanian Commonwealth at the end of the 16th century.

Keywords

PL

senatorowie; sprawy wyznaniowe; sejm; unia brzeska; protestanci; Zygmunt III Waza; senatorowie; sprawy wyznaniowe; sejm; unia brzeska; protestanci; Zygmunt III Waza

EN

senators; religious matters; the Sejm; Brest Union; Protestants; Sigismund III Vasa

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2019
• Volume: 18
• Issue: 2
• Pages: 209-228

Dates

published

2019-10-30

Contributors

author

Justyna Gałuszka

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Historyczny, Instytut Historii, Zakład Historii Polski Nowożytnej

• https://orcid.org/0000-0002-1714-0179

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD], Archiwum Radziwiłłów dział II „Dokumenty historyczne” 354.
• Archiwum Państwowe w Gdańsku [APG], Recesy stanów pruskich 300, 29/60.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich [B. Czart.], 96, 97, 2243, 2724 IV.
• Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku [BK PAN], 305.
• Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz [GStAPK], I HA, Rep. 6, nr 11, fasz. 7; I HA, Rep. 6, nr 11, fasz. 8.
• Archiwum Domu Sapiehów, wyd. A. Prochaska, Lwów 1892.
• Dyaryusze sejmowe r. 1597, wyd. E. Barwiński, Scriptores Rerum Polonicarum, t. XX, Kraków 1911.
• Statut Wielkiego Xięstwa Litewskigo naprzód, za Naiaśnieyszego Hospodara Króla Jegomości Zygmunta III w Krakowie w Roku 1588… teraz zaś piąty raz, za szczęśliwie panuiącego Naiaśnieyszego Krola jegomości Augusta Trzeciego przedrukowany, Wilno 1744.
• Volumina legum, t. II, wyd. J. Ohryzko, Petersburg 1859.
• Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, wyd. J.U. Niemcewicz, t. II, Lipsk 1839.
• Dowbyszczenko M., Na rozdrożu religijnego wyboru: dramat rodziny Hulewiczów. Hulewiczowie w religijnych ruchach końca XVI – pierwszej połowy XVII wieku, [w:] „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, red. J. Kłoczowski, A. Gil, Lublin 2005, s. 65–87.
• Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska. Zarys historyczny 1370–1632, Warszawa 1934.
• Chynczewska-Hennel T., „Do praw i przywilejów swoich dawnych”. Prawo jako argument w polemice prawosławnych w pierwszej połowie XVII w., [w:] Między Wschodem a Zachodem. Rzeczpospolita XVI–XVIII w. Studia ofiarowane Zbigniewowi Wójcikowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. T. Chynczewska-Hennel, M. Kulecki, H. Litwin, M.P. Makowski, J. Tazbir, Warszawa 1993, s. 53–60.
• Jarmiński L., Bez użycia siły. Działalność polityczna protestantów w Rzeczypospolitej u schyłku XVI wieku, Warszawa 1992.
• Kempa T., Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525–1608). Wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej, Toruń 1997.
• Kempa T., Proces Nicefora na sejmie w Warszawie w 1597 roku, [w:] Europa orientalis. Polska i jej wschodni sąsiedzi od średniowiecza po współczesność. Studia i materiały ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Alexandrowiczowi w 65. rocznicę urodzin, red. nauk. Z. Karpus, T. Kempa, D. Michaluk, Toruń 1996, s. 145–168.
• Kempa T., Unijne koncepcje Konstantego Wasyla Ostrogskiego, [w:] Czterechsetlecie zawarcia Unii Brzeskiej 1596–1996: materiały sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28–29 listopada 1996 r., red. S. Alexandrowicz, T. Kempa, Toruń 1998, s. 33–48.
• Kempa T., Wobec kontrreformacji. Protestanci i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Toruń 2007.
• Korolko M., Klejnot swobodnego sumienia. Polemiki wokół konfederacji warszawskiej w latach 1573–1658, Warszawa 1973.
• Kosman M., Reformacja i kontrreformacja w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle propagandy wyznaniowej, Wrocław 1973.
• Kriegseisen W., Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo–kościół między reformacją a oświeceniem, Warszawa 2010.
• Ptaszycki S., Konfederacja Warszawska roku 1573 w trzecim Statucie Litewskim, [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu czterechsetletniej rocznicy wydania pierwszego Statutu Litewskiego, Wilno 1935, s. 185–213.
• Rzońca J., Sejmy z lat 1597 i 1598, cz. 1 (Bezowocny sejm w 1597 roku), Warszawa 1989.
• Rzońca J., Spór o biskupstwo wileńskie, [w:] Wilno – Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur. Materiały I Międzynarodowej Konferencji, Białystok 21–24 IX 1989 w czterech tomach, t. II, red. E. Feliksiak, Białystok 1992, s. 23–52.
• Witkowski W., Stosunki społeczno-kulturalne i językowe na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej za panowania Zygmunta III Wazy, [w:] Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R. Łużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Kraków 1994, s. 76–82.
• Zakrzewski A., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo, ustrój, społeczeństwo, Warszawa 2013.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.18.02.09