Jan Karol Chodkiewicz (1686–1712) – szkic biograficzny młodego magnata

• Authors: Adam Wołoszyn

Title variants

EN

Jan Karol Chodkiewicz (1686–1712) – a biographical outline of the young magnate

Abstracts

EN

Hereby article constitutes an attempt to present the figure of Jan Karol Chodkiewicz from the Supraśl line (1686–1712), the son of Jerzy Karol Chodkiewicz, the starost of Błudeń and Grand Quartermaster of Lithuania, and Marianna Tekla from the Naruszewicz family. The source base for Chodkiewicz’s biographical outline comprise materials stored in the National Archive in Kraków, at the Młynów Archive of the Chodkiewicz family. The variety of documents contained therein made it possible to reconstruct his biography as accurately as possible. From it emerges the figure of Jan Karol, who, orphaned by his father in childhood, was left to the care of his mother, his successive stepfathers and the guardians assigned to him by law, all of whom had possessive inclinations towards the Chodkiewicz estate. Despite this, he received a thorough education at Jesuit schools in both Vilnius and Warsaw during the period of political and military unrest that gripped the Polish-Lithuanian Commonwealth during the Great Northern War (1700–1721). Due to poor health, he did not actively participate in the political and military sphere of the Polish-Lithuanian state, yet focused all his energy on ensuring the integrity and development of his homeland, for which he had to fight, also in court, and not only with his neighbours, but also with his own relatives as well. Chodkiewicz also managed to ensure the continuity of the Supraśl line, alas his first-born Adam Tadeusz, just like himself, was brought up fatherless from early childhood.

PL

Artykuł stanowi próbę zaprezentowania postaci Jana Karola Chodkiewicza z linii supraskiej (1686–1712), syna starosty błudeńskiego i oboźnego wielkiego litewskiego Jerzego Karola Chodkiewicza oraz Marianny Tekli z Naruszewiczów, który do tej pory nie doczekał się żadnego szerszego opracowania naukowego. Podstawę źródłową szkicu biograficznego Chodkiewicza stanowią materiały przechowywane w Archiwum Narodowym w Krakowie, w zespole Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów. Różnorodność znajdujących się w nim dokumentów pozwoliła na możliwie jak najdokładniejsze odtworzenie jego życiorysu. Z niego wyłania się postać Jana Karola, który osierocony przez ojca w dzieciństwie zdany był na opiekę swojej matki, kolejnych ojczymów i prawnie przydzielonych opiekunów, mających zaborcze zapędy względem dóbr Chodkiewiczowskich. Mimo to odebrał staranne wykształcenie w szkołach jezuickich w Wilnie i Warszawie w okresie niepokojów polityczno-militarnych targających Rzeczpospolitą podczas wielkiej wojny północnej (1700–1721). Odznaczając się słabym zdrowiem, nie angażował się w sposób aktywny na płaszczyźnie politycznej i militarnej państwa polsko-litewskiego, a całą swoją energię skupiał na zapewnieniu integralności i rozwoju swoich dóbr ojczystych, o co musiał toczyć boje, również na gruncie sądowym, nie tylko z sąsiadami, lecz także z własnymi krewnymi. Chodkiewiczowi udało się też zapewnić ciągłość linii supraskiej, jednak jego pierworodny Adam Tadeusz, tak samo jak on, od wczesnego dzieciństwa wychowywał się bez ojca.

Keywords

PL

Jan Karol Chodkiewicz (1686-1712); Marianna Tekla Naruszewiczówna; Benedykt Paweł Sapieha; Krzysztof Stanisław Zawisza; Cecylia Zofia Sapieżanka; Bejsagoła; Błudeń; Daugieliszki; Pertyków; Supraśl; Warszawa; Wielona; wielka wojna północna 1700–1721; edukacja

EN

Jan Karol Chodkiewicz (1686–1712); Marianna Tekla Naruszewiczówna; Benedykt Paweł Sapieha; Krzysztof Stanisław Zawisza; Cecylia Zofia Sapieżanka; Bejsagoła; Błudeń; Daugieliszki; Pertyków; Supraśl; Warszawa; Wielona; Great Northern War 1700–1721; education

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2021
• Volume: 20
• Issue: 1
• Pages: 273-293

Dates

published

2021

Contributors

author

Adam Wołoszyn

• Uniwersytet Opolski

• https://orcid.org/0000000194236417

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD] Archiwum Warszawskie Radziwiłłów [AR] Dział V, nr 2048, 2057/I.
• Archiwum Narodowe w Krakowie [ANKr] Archiwum Młynowskie Chodkiewiczów [AMCh] nr 128, 166, 167, 168, 169, 174, 175, 179, 180, 181, 182, 183, 185, 186, 187, 189, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 203, 204, 206, 208, 209, 212, 224, 1027.
• Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku rkps 400.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie rkps 2625/II.
• Biblioteka Narodowa w Warszawie Biblioteka Ordynacji Zamoyskich, rkps 911.
• Rossijskij Gosudarstwiennyj Archiw Driewnich Aktow g. Moskwa [RGADA] fond 389 (Metryka Litewska), nr 149, 150, 153, 154, 155.
• Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mińskiego (1666–1721), wyd. J. Bartoszewicz, Warszawa 1862.
• Źródła do dziejów Warszawy. Rejestry podatkowe i taryfy nieruchomości 1510–1770, wyd. A. Berdecka, J. Rutkowska, A. Sucheni-Grabowska, H. Szwankowska, Warszawa 1963.
• Błaszczyk G., Herbarz szlachty żmudzkiej, t. VI, Warszawa 2016.
• Bystroń J.S., Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. II, Warszawa 1994.
• Czapliński W., Długosz J., Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII wieku, Warszawa 1976.
• Dzieje Rzeczypospolitej polskiej z początku siedemnastego wieku, t. VI, oprac. J. Moraczewski, Poznań 1851.
• Gloger Z., Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. II, Warszawa 1901.
• Jasnowski J., Chodkiewicz Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. III, Kraków 1937, s. 354–355.
• Kahl E., Wychowanie dziecka w rodzinie szlacheckiej w XVI i XVII wieku, [w:] Wychowanie w rodzinie, t. I (Przekaz tradycji i kultury na przestrzeni wieków), red. S. Walasek, L. Albański, Jelenia Góra 2011, s. 19–38.
• Kulesza-Woroniecka I., Kobieta wobec problemów małżeńskich w epoce nowożytnej – propagowane wzorce i postawy, [w:] Nad społeczeństwem staropolskim. Kultura – instytucje – gospodarka w XVI–XVIII stuleciu, red. K. Łopatecki, W. Walczak, Białystok 2007, s. 145–156.
• Mienicki R., Chodkiewicz Jerzy Karol, [w:] Polski słownik biograficzny, t. III, Kraków 1937, s. 369.
• Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, oprac. S.K. Kossakowski, t. I, Warszawa, 1859.
• Pacowie. Materyjały historyczno-genealogiczne, oprac. J. Wolff, Petersburg 1885.
• Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Studium z dziejów edukacji elit, Gdańsk 2007.
• Rachuba A., Pac Piotr Michał, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIV, Wrocław 1979, s. 744–745.
• Radziwonka R., Warszawa i jej mieszkańcy w czasach wielkiej wojny północnej (1700–1721), Warszawa 2019.
• Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, oprac. S. Uruski, t. II, Warszawa 1905.
• Sapiehowie. Materjały historyczno-genealogiczne i majątkowe, t. III, wyd. B. Gorczak, Petersburg 1894.
• Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. III (Księstwo Żmudzkie XV–XVIII wiek), red. A. Rachuba, Warszawa 2015.
• Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. IV (Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV–XVIII wiek), red. A. Rachuba, Warszawa 2003.
• Wołoszyn A.J., Sprawa pewnego mezaliansu w Wielkim Księstwie Litewskim. Rzecz o sporze Jana Kazimierza Kaczanowskiego z Krzysztofem Zawiszą w latach 1701–1702 i jego kreacji w pamiętnikarskiej narracji wojewody mińskiego, [w:] Komunikacja w epoce staropolskiej, red. A. Ziober, Łódź 2018, s. 157–173.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. IV, cz. 2, Kraków 1904.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, Kraków 1908.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.20.01.10

Biblioteka Nauki

23050634