Podział dawnego latyfundium kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca Jordana (1518-1568) w 1597 roku. Studium z dziejów młodszej gałęzi rodziny Jordanów herbu Trąby

• Authors: Zbigniew Anusik

Title variants

EN

The division of the former latifundium of the castellan of Kraków Spytek Wawrzyniec Jordan (1518-1568) in 1597. A study from the history of the younger branch of the Jordan family, Trąby coat of arms

Abstracts

EN

The article is devoted to the history of the Jordan family Trąby coat of arms from the 14th to the 16th century. Particular attention was paid to the achievements of the castellan of Wojnicz Mikołaj (1467–1521) and his son, the castellan of Kraków Spytek Wawrzyniec (1518–1568). Mikołaj was a close associate of kings Alexander and Sigismund I. Under their reign, he made a great career, becoming one of the magnates of Małopolska. Spytek Wawrzyniec, a trusted advisor to Sigismond August, who became the first secular senator – the castellan of Kraków, achieved even more. He was one of the most important people in the state of the last Jagiellonian in the fifties and the sixties of the 16th century. Both Jordans, father and son, possessed numerous royal lands. However, they also had extensive private landed estates. The latifundium of Spytek Wawrzyniec Jordan included 4 towns and over 85 villages and was comparable to the property of the old magnates families – Tarnowski and Tęczyński. The castellan of Kraków, however, did not leave a male heir, and his property was divided in 1597 between his three living daughters and the heirs of two other, then deceased daughters. The study presents the participants and the conditions of the division made in 1597. The further fate of each of the heirs and the history of the estates taken by them until the mid-17th century was discussed. With a death of Anna Sieniawska, the widow of Spytek Wawrzyniec Jordan, the Jordan family disappeared from the ranks of Małopolska magnates. On the other hand, the landed estates accumulated by its most outstanding representative, castellan of Kraków Spytek Wawrzyniec, trough his daughters and grandchildren, passed into hands of the Ligęza, Skotnicki, Zebrzydowski, Orzelski, Przerembski, Tarło and Zborowski families. Some of these estates remained in the possession of his descendants for a long time, while others were transferred to foreign hands.

PL

Artykuł poświęcony jest dziejom rodziny Jordanów h. Trąby od XIV do XVI w. Szczególną uwagę zwrócono na dokonania kasztelana wojnickiego Mikołaja (1467–1521) i jego syna, kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca (1518–1568). Mikołaj był bliskim współpracownikiem królów Aleksandra i Zygmunta I. Pod ich panowaniem zrobił wielką karierę, stając się jednym z małopolskich możnowładców. Jeszcze więcej osiągnął Spytek Wawrzyniec, zaufany doradca Zygmunta Augusta, który został pierwszym senatorem świeckim – kasztelanem krakowskim. Był on jednym z najważniejszych ludzi w państwie ostatniego Jagiellona w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XVI w. Obaj Jordanowie użytkowali liczne królewszczyzny. Mieli jednak również rozległe dobra prywatne. Latyfundium Spytka Wawrzyńca Jordana obejmowało 4 miasta i ponad 85 wsi i było porównywalne z dobrami starych rodów możnowładczych – Tarnowskich i Tęczyńskich. Kasztelan krakowski nie pozostawił jednak męskiego dziedzica, a jego dobra zostały podzielone w 1597 r. pomiędzy jego trzy żyjące córki i spadkobierców dwóch innych, nieżyjących już wtedy córek. W opracowaniu przedstawiono uczestników i warunki dokonanego wówczas podziału. Omówiono też dalsze losy każdego ze spadkobierców oraz dzieje objętych przez nich w 1597 r. majątków do połowy XVII w. Wraz ze śmiercią Anny Sieniawskiej, wdowy po Spytku Wawrzyńcu Jordanie, rodzina Jordanów zniknęła z szeregów małopolskiego możnowładztwa. Dobra zaś zgromadzone przez najwybitniejszego jej przedstawiciela, kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca poprzez jego córki i wnuki przeszły natomiast we władanie Ligęzów, Skotnickich, Zebrzydowskich, Orzelskich, Przerembskich, Tarłów i Zborowskich. Część tych majątków pozostała na dłużej w posiadaniu jego potomków, część zaś trafiła w obce ręce.

Keywords

PL

Spytek Wawrzyniec Jordan herby Trąby; młodsza gałąź rodziny Jordanów; polska szlachta; własność ziemska; Królestwo Polskie w XVI w.; potomkowie Spytka Wawrzyńca Jordana w XVI i XVII w.; genealogia

EN

Spytek Wawrzyniec Jordan; Trąby coat of arms; the younger branch of Jordan family; Polish nobility; land property; Kingdom of Poland in 16th century descendants of Spytek Wawrzyniec Jordan in 16th and 17th century; genealogy

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2022
• Volume: 21
• Issue: 2
• Pages: 9-70

Dates

published

2022

Contributors

author

Zbigniew Anusik

• Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

• https://orcid.org/0000000254834970

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie [AGAD]: Metryka Koronna [MK] 17, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 30, 35, 37, 40, 76, 77, 78, 79, 80. 82, 83, 84, 86, 87, 90, 95, 96, 99, 100, 105, 110, 112, 113, 115, 134, 145, 161
• Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]: Castrensia Biecensia [CB] nr 11, 36, 42, 46
• Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]: Castrensia Cracoviensia Inscriptiones [CCI] nr 161, 162, 163, 164, 177, 181, 206, 212, 250, 254, 257
• Archiwum Narodowe w Krakowie [ANK]: Castrensia Cracoviensia Relationes [CCR] nr 680, 693
• Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN]: Teki Dworzaczka [TD]
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. IV, Lipsk 1839.
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. V, Lipsk 1840.
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. VIII, Lipsk 1841.
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. IX, Lipsk 1842.
• Niesiecki K., Herbarz polski, wyd. J.N. Bobrowicz, t. X, Lipsk 1845.
• Pamiętniki do życia i sprawy Samuela i Krysztofa Zborowskich, wyd. Ż. Pauli, Lwów 1846.
• Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków 1858.
• Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, oprac. W. Domin, J. Kolasa, E. Trzyna, S. Żyga, red. S. Inglot, Wrocław 1956.
• Starowolski S., Monumenta Sarmatarum, Cracoviae 1655.
• Źródła dziejowe, t. XIV, (Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym), Małopolska, t. III, wyd. A. Pawiński, Warszawa 1886.
• Źrzódłopisma do dziejów unii Korony Polskiej i W.X. Litewskiego, cz. 2, oddział I, wyd. A.T. Działyński, Poznań 1861.
• Anusik Z., A few remarks on the history of the Zborowski family in the 16th century with the reference to the book by Ewa Dubas-Urwanowicz, (Rev.: Ewa Dubas-Urwanowicz, Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2018, ss. 793), „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 3, s. 287–326.
• Anusik Z., Dobra ziemskie książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 495–552.
• Anusik Z., Dobra ziemskie Tęczyńskich w XIV–XVII wieku, [w:] Z. Anusik, Studia i szkice staropolskie, Łódź 2011, s. 175–217.
• Anusik Z., Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Przegląd Nauk Historycznych” 2022, R. XXI, nr 1, s. 73–124.
• Anusik Z., Kasztelanowa lubelska Krystyna z Uhruska Sienieńska i jej testament z 2 czerwca 1639 r. Nieznana karta z dziejów i genealogii rodziny Uhrowieckich herbu Suchekomnaty w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2021, R. XX, nr 2, s. 169–208.
• Anusik Z., Kilka uwag o dziejach rodu Zborowskich w XVI wieku. Na marginesie książki Ewy Dubas-Urwanowicz, (Rec.: Ewa Dubas-Urwanowicz, Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2018, ss. 793), „Przegląd Nauk Historycznych” 2018, R. XVII, nr 2, s. 285–325.
• Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 1, s. 17–77.
• Anusik Z., Latyfundia panów na Tęczynie. Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 2(4), s. 217–256.
• Anusik Z., Latyfundium Tęczyńskich w XVII wieku. Dobra i właściciele, „Kwartalnik Historyczny” 2021, R. CXXVIII, nr 3, s. 697–741.
• Anusik Z., Struktura własności ziemskiej w powiecie pilzneńskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2011, R. X, nr 2, s. 89–108.
• Anusik Z., Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, „Przegląd Nauk Historycznych” 2012, R. XI, nr 2, s. 25–80.
• Anusik Z., Zapomniana panna Lanckorońska. Przyczynek do genealogii kilku rodów kresowych, „Przegląd Nauk Historycznych” 2017, R. XVI, nr 1, s. 301–324.
• Biblioteka Kórnicka PAN [BK PAN], Teki Dworzaczka [TD], Monografie.
• Bogucka M., Bona Sforza, wyd. 2, Wrocław 1998.
• Boniecki A., Herbarz polski, t. IV, Warszawa 1901.
• Boniecki A., Herbarz polski, t. IX, Warszawa 1906.
• Boniecki A. Herbarz polski, t. XIV, Warszawa 1911.
• Budka W., Boner Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 302.
• Byliński J., Przerębski (Przerembski Stanisław), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIX, Wrocław 1986, s. 2–4.
• Chłapowski K., Przynależność własnościowa osiedli, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 2008, s. 83–113.
• Chłapowski K., Dunin-Wąsowiczowa A., Przynależność własnościowa osiedli, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo łęczyckie i województwo sieradzkie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 1998, s. 58–71.
• Czapliński W., Grochowski Rafał, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1959–1960, s. 597.
• Dworzaczek W., Genealogia, t. II (Tablice), Warszawa 1959.
• Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
• Dworzaczek W., Jarosławski Rafał Jakub (Rafał z Jarosławia), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 3–4.
• Dworzaczek W., Jarosławski Spytek, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 5–7.
• Dworzaczek W., Odrowąż Jan ze Sprowy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 549–550.
• Dworzaczek W., Odrowąż Stanisław ze Sprowy, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 556–559.
• Dworzaczek W., Odrowążowa Anna z książąt mazowieckich, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 559–561.
• Gąsiorowska P., Sobek (Schopke) Wojciech (Albrecht), [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 457–458.
• Kaczorowski W., Jan Orzelski (1551–1617) parlamentarzysta i kronikarz, „Opolskie Studia Administracyjno-Prawne” 2018, t. XVI, nr 2, s. 99–113.
• Kamiński A., Jordan Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 280–281.
• Kamiński, Jordan Spytek Wawrzyniec, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 282–283.
• Kaniewska I., Skotnicki Paweł, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVIII, Warszawa–Kraków 1997–1998, s. 306–307.
• Kaniewska I., Sobek Stanisław z Sulejowa, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXIX, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 454–457.
• Kiryk F., Lanckoroński Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1971, s. 446.
• Kurtyka J., Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Kraków 1999.
• Kutrzeba J.W., Myślenice. Notatki do historyi miasta Myślenic, Kraków 1900.
• Lubczyński M., Majątek ziemski kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. I, red. K. Bracha, S. Wiech, Kielce 2000, s. 149–166.
• Lubczyński M., Tarło Zygmunt Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 329–332.
• Lubczyński M., Tarło Zygmunt Scypion, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 327–329.
• Lubczyński M., Tarnowski Jan Amor, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 436–453.
• Lubczyński M., Tarnowski Stanisław (Stanisław Spytek), [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 522–526.
• Łoziński W., Prawem i lewem. Obyczaje na Rusi Czerwonej w pierwszej połowie XVII wieku, wyd. 5, t. I–II, Kraków 1957.
• Małłek J., Mortęski Ludwik, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXII, Wrocław 1977, s. 11–12.
• Plewczyński M., Sieniawski Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXVII, Warszawa–Kraków 1996–1997, s. 123–130.
• Pociecha W., Boner Seweryn, [w:] Polski słownik biograficzny, t. II, Kraków 1936, s. 300–301.
• Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, oprac. W. Uruszczak, I. Kaniewska, M. Ferenc, J. Byliński, red. I. Kaniewska, Warszawa 2013.
• Sandozówna M., Melsztyn i jego okolice, Lwów 1911.
• Sikorski J., Łaski Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 253–255.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław 1980.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 2, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, współpraca J. Laberschek, Wrocław 1985.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 4, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, Wrocław 1986.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 2, z. 1, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław 1989.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 3, oprac. W. Bukowski, J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, M. Wolski, red. F. Sikora, Kraków 2000.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 3, z. 4, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, A. Marzec, F. Sikora, M. Wilamowski, M. Wolski, współpraca archeologiczna S. Kołodziejski, red. F. Sikora, Kraków 2003.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 1, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, A. Marzec, M. Wilamowski, M. Wolski, M. Zdanek, współpraca archeologiczna S. Kołodziejski, red. W. Bukowski, Kraków 2006.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 2, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, A. Marzec, M. Wolski, M. Zdanek, współpraca archeologiczna S. Kołodziejski, red. W. Bukowski, Kraków 2009.
• Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 5, z. 1, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, K. Nabiałek, M. Schmidt, F. Sikora, J. Szyszka, M. Wolski, przy współpracy Z. Kulpy, współpraca archeologiczna M. Wojenka, Kraków 2016.
• Smoleński M., Melsztyn. O zamku i jego panach, o kościele i plebanach, z dodatkiem o Domosławicach, Kraków 1888.
• Sokalski M., Stadnicki Marek Antoni, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLI, Warszawa–Kraków 2002, s. 408–409.
• Spieralski Z., Iskrzycki Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. X, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962–1964, s. 171–172.
• Stoksik J., Właściciele Chrzanowa od początku XVII wieku do 1 poł. XIX wieku i ich stosunek do miasta, [w:] Chrzanów: studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939, Chrzanów 1998, s. 113–152.
• Sucheni-Grabowska A., Badania nad elitą władzy w latach 1551–1562, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, red. A. Wyczański, Warszawa 1976, s. 57–119.
• Sucheni-Grabowska A., Ocieski Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXIII, Wrocław 1978, s. 507–513.
• Suproniuk J., Starostwo spiskie, [w:] Atlas historyczny Polski. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, red. H. Rutkowski, cz. 2 (Komentarz, indeksy), Warszawa 2008, s. 127–129.
• Urban W., Jordan Mikołaj, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 281–282.
• Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1992.
• Urzędnicy województwa krakowskiego w XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
• Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1993.
• Wierzbicki L.A., Tarło Jan Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. LII, Warszawa–Kraków 2017–2019, s. 283–287.
• Wyrozumski J., Jordan Jan z Zakliczyna, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 276.
• Zieliński R., Żelewski R., Olbracht Łaski. Od Kieżmarku do Londynu, Warszawa 1982.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.21.02.01

Biblioteka Nauki

23050719