Podpułkownik dyplomowany Zdzisław Chrząstowski (1891–1939). Zarys biografii

• Authors: Witold Jarno

Title variants

EN

General staff lieutenant colonel Zdzisław Chrząstowski (1891–1939). Outline of a biography

Abstracts

EN

The article describes the life and military career of Lieutenant Colonel Zdzisław Chrząstowski (1891–1939). He was born in the Kaunas Governorate in a Polish noble family. After graduating high school, he started military service in the Russian army, and then in Polish armed formations formed in Russia. He took part in the famous Battle of Krechowce in 1917. After disarming the 1st Polish Corps, he went to the north of Russia, where new Polish troops were being formed. At the beginning of 1919, he came to France by sea and became a soldier of General Haller’s Army. As part of the 1st Chevaulegers Regiment, he returned to Poland in the spring of 1919 and took part in the Polish–Russian war. For his courage, he was awarded the Virtuti Militari Order of the 5th class. In 1923 he was awarded the title of an officer of the General Staff. In the following years, he worked, among others, in the Command of the Corps District No. IV in Lodz and the General Inspectorate of the Armed Forces. He was also the deputy commander of the 1st Krechowiecki Uhlan Regiment (1928–1931) and the commander of the 4th Zaniemeński Uhlan Regiment (1936–1938). During the Second Polish Republic, he was a respected theoretician of tactical cavalry operations, authoring many articles on this subject. In 1939, he took the position of a staff officer of the “Lodz” Army commanded by General Juliusz Rómml. The army headquarters was located in the former palace of Juliusz Heinzel in Lodz, bombed on September 6 by German planes. One of the victims of the air raid was Lt. Col. Z. Chrząstowski, who died from fragments of one of the bombs.

PL

Artykuł opisuje życie i karierę wojskową ppłk. Zdzisława Chrząstowskiego (1891–1939). Urodził się w Guberni Kowieńskiej w polskiej rodzinie szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął służbę wojskową w armii rosyjskiej, a następnie w polskich formacjach zbrojnych tworzonych w Rosji. Brał udział w słynnej bitwie pod Krechowcami w 1917 r. Po rozbrojeniu 1 Korpusu Polskiego pojechał na północ Rosji, gdzie formowały się nowe polskie oddziały. Na początku 1919 r. drogą morską przybył do Francji i został żołnierzem Błękitnej Armii gen. Józefa Hallera. W składzie 1 Pułku Szwoleżerów wiosną 1919 r. powrócił do Polski i brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej. Za wykazaną odwagę otrzymał Order Virtuti Militari V klasy. W 1923 r. uzyskał tytuł oficera Sztabu Generalnego. W kolejnych latach pracował m.in. w Dowództwie Okręgu Korpusu nr IV w Łodzi i Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. Zajmował także stanowisko zastępcy dowódcy 1 Pułku Ułanów Krechowieckich (1928–1931) oraz dowódcy 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich (1936–1938). W II Rzeczypospolitej był cenionym teoretykiem działań taktycznych kawalerii, autorem wielu artykułów o tej tematyce. W 1939 r. objął stanowisko oficera sztabu Armii „Łódź” dowodzonej przez gen. Juliusza Rómmla. Sztab armii ulokowany został w dawnym pałacu Juliusza Heinzla w Łodzi, zbombardowanym 6 września przez niemieckie samoloty. Jedną z ofiar nalotu był ppłk Chrząstowski, który zginął od odłamków jednej z bomb.

Keywords

PL

Zdzisław Chrząstowski; kawaleria polska; I Korpus Polski w Rosji; 1 Pułk Ułanów Krechowieckich; 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich; Armia „Łódź”; Kampania wrześniowa 1939

EN

Zdzisław Chrząstowski; Polish cavalry; 1st Polish Corps in Russia; 1st Krechowiecki Uhlan Regiment; 4th Zaniemeński Uhlan Regiment; Army “Lodz”; September Campaign of 1939

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2022
• Volume: 21
• Issue: 2
• Pages: 89-130

Dates

published

2022

Contributors

author

Witold Jarno

• Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

• https://orcid.org/0000000258456057

References

• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: 4 Pułk Ułanów, sygn. I.321.4.12
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: ap. Zdzisław Chrząstowski, sygn. I.481.C.2794
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: Kampania wrześniowa, sygn. I.3.13, II.1.23, II.2.334
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: Kolekcja Virtuti Militari, sygn. I.482.61–5135
• Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego [CAW WBH]: Zdzisław Chrząstowski KN 9 X 1933
• Instytut Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku sygn. 701.1.120
• Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych – Oddział w Łodzi sygn. 1.17.18
• Bitwa niemeńska 29 VIII–18 X 1920. Dokumenty operacyjne, część I (29 VIII–19 IX), oprac. zespół pod red. M. Tarczyńskiego, Warszawa 1998.
• Chrząstowski Z., Legenda Murmańska. Wspomnienia z nieznaną balladą Eugeniusza Małaczewskiego i przedmową, Warszawa 1935.
• Chrząstowski Z., Na Murman, Warszawa 1935.
• Dziennik Personalny MSWojsk. 1920, 1921, 1923, 1924, 1926, 1928, 1930, 1931.
• Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej, t. I (Żołnierze września A–M), red. E. Pawłowski, Pruszków 1993.
• Lista oficerów dyplomowanych, Warszawa 1931.
• O Niepodległą i granice, t. I (Komunikaty Oddziału III Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego 1919–1921), red. M. Jabłonowski, A. Koseski, Warszawa–Pułtusk 1999.
• Pragłowski A., Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia szefa sztabu 1. Dywizji Jazdy gen. Rómmla w wojnie polsko-bolszewickiej oraz Armii „Łódź” i obrony Warszawy w 1939 roku, oprac. naukowe i posłowie D. Koreś, Warszawa–Kraków 2017.
• Rocznik Oficerski 1932, Warszawa 1932.
• Rómmel J., Za honor i Ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”, Warszawa 1958.
• Rybka R., Stepan K., Rocznik Oficerski 1939. Stan na dzień 21 marca 1939, Kraków 2006.
• Bagiński H., Wojsko Polskie na Wschodzie 1914–1920, Warszawa 1921.
• Bielski M., Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939, Warszawa 1991.
• Bojanowski T., Łódź pod okupacją niemiecką w latach II wojny światowej (1939–1945), Łódź 1992.
• Bortnowski W., Na tropach września 1939, Łódź 1969.
• Buszyński I., Opisanie historyczno-statystyczne powiatu rossieńskiego Guberni Kowieńskiej, Wilno 1874.
• Chrząstowski Z., Natarcie kawalerii na piechotę i kawalerii na kawalerię, „Bellona” 1926, t. XXII, z. 1, s. 51–77.
• Chrząstowski Z., Natarcie współczesnej kawalerii (taktyka jednostek wielkich), Warszawa 1926.
• Chrząstowski Z., Organizacja kawalerii, „Przegląd Kawaleryjski” 1927, nr 6(22), s. 575–597.
• Chrząstowski Z., Przysposobienie wojskowe konne, „Przegląd Kawaleryjski” 1931, nr 4(66), s. 343–358.
• Chrząstowski Z., Przysposobienie Wojskowe Konne. Racja bytu i warunki rozwoju z przedmową Inspektora Armii generała dywizji Juliusza Rómmla, Warszawa 1931.
• Chrząstowski Z., Rajdy i zawody konne kombinowane, „Przegląd Kawaleryjski” 1929, nr 11(49), s. 289–304.
• Chrząstowski Z., Reorganizacja szwadronu, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 5(15), s. 47–58.
• Chrząstowski Z., Reorganizacja szwadronu, część 2, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 6(16), s. 59–68.
• Chrząstowski Z., Szarża a rozwój potęgi ognia, „Bellona” 1924, t. XV, z. 2, s. 151–170.
• Chrząstowski Z., Szarża a rozwój potęgi ognia, Warszawa 1926.
• Chrząstowski Z., Uwagi o metodach rozkazodawstwa, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 3(13), s. 3–22.
• Chrząstowski Z., Wybór formy walki w natarciu kawalerii, „Przegląd Kawaleryjski” 1927, nr 1(17), s. 3–10.
• Chrząstowski Z., Zasady natarcia konnego małych jednostek, „Przegląd Kawaleryjski” 1925, nr 4(8), s. 3–14.
• Chrząstowski Z., Zasady natarcia konnego małych jednostek (ciąg dalszy), „Przegląd Kawaleryjski” 1925, nr 5(9), s. 3–18.
• Chrząstowski Z., Zasady natarcia wielkich jednostek kawalerii, „Bellona” 1926, t. XXI, z. 1, s. 35–59.
• Chrząstowski Z., Ostrowski M., Zadania kawalerii w osłonie, „Przegląd Kawaleryjski” 1925, nr 3(7), s. 49–59.
• Emmerling M., Luftwaffe nad Polską 1939, cz. 3: Stukaflieger, Gdynia 2006.
• Grobicki J., Organizacja kawalerii polskiej w latach 1918–1921, cz. 1, „Przegląd Kawaleryjski” 1932, nr 2, s. 97–119.
• Grobicki J., Zarys historyczny organizacji kawalerii dywizyjnej w latach 1918–1921, „Przegląd Kawaleryjski” 1926, nr 6, s. 45–58.
• Grzelak C., Stańczyk H., Kampania Polska 1939 roku, Warszawa 2005.
• Jarno W., Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
• Kirchmayer J., Uwagi i polemiki. Na marginesie wspomnień dowódcy armii „Łódź” gen. Rómmla, Warszawa 1959.
• Koreś D., Ku modernizacji kawalerii. Prace teoretyczne i studia Kawaleryjskiej Sekcji naukowej Towarzystwa Wiedzy Wojskowej, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2019, t. XX(LXXI), nr 4(270), s. 44–79.
• Korzeniowski P., Polska sztuka wojenna na przykładzie regulaminów broni i wojsk w latach 1921–1939, Oświęcim 2013.
• Kozłowski W., Mobilizacja na obszarze Okręgu Korpusu nr IV (Łódź) w 1939 r., „Rocznik Łódzki” 1973, t. XVIII(XXI), s. 111–127.
• Krogulec G., 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. płk. Bolesława Mościckiego, Warszawa 1990.
• Kryska-Karski T., Materiały do historii Wojska Polskiego, Londyn 1985, nr 14.
• Kukawski L., 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. Płk. Bolesława Mościckiego, Warszawa 2012 (seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939, t. IV).
• Kukawski L., 4 Pułk Ułanów Zaniemeńskich, Warszawa 2012 (seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939, t. VII).
• Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918, Warszawa 1990 (reprint z 1935 r.).
• Orleański H., Hertz N.J., I Korpus Polski. Rys historyczny, Warszawa 1938.
• Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej, t. I (Wojna obronna Polski 1939), red. E. Kozłowski, Warszawa 1979.
• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I (Kampania wrześniowa 1939 r.), cz. 1 (Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną), Londyn 1951.
• Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej, t. I (Kampania wrześniowa 1939 r.), cz. 2 (Przebieg działań od 1 do 8 września), Londyn 1954.
• Rezmer W., Armia „Poznań” 1939, Warszawa 1992.
• Rządkowski J., Pierwszy Legion Puławski, Warszawa 1925.
• Smoliński A., Jazda Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 12 X 1918 do 25 IV 1920, Toruń 2000.
• Smoliński A., Organizacja kawalerii samodzielnej Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1921–1929, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2001, t. I, nr 1, s. 57–74.
• Smoliński A., Organizacja kawalerii samodzielnej Wojska Polskiego w latach 1930–1939, „Klio. Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym” 2004, t. V, nr 5, s. 118–134.
• Stawecki P., Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław–Warszawa–Karków 1997.
• Steblik W., Armia „Kraków”1939, Warszawa 1989.
• Szlaszyński J., 1. Pułk Ułanów Krechowieckich w Augustowie, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011, t. XII(LXIII), nr 4(237), s. 55–86.
• Turek W., Ewakuacja Polaków z Archangielska i Murmańska w 1919 roku, „Polish Biographical Studies” 2018, No. 6, s. 59–70.
• Tym J.S., Kawaleria w operacji i walce. Koncepcje użycia i wyszkolenie kawalerii samodzielnej wojska polskiego w latach 1921–1939, Warszawa 2014.
• Wojciechowski A., Zarys historii wojennej 1-go Pułku Ułanów Krechowieckich, Warszawa 1929.
• Wróblewski J., Armia „Łódź” 1929, Warszawa 1975.
• Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, Warszawa 1969.
• Wrzosek M., Wojskowość polska podczas pierwszej wojny światowej (1914–1918), [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej w latach 1864–1939, red. P. Stawecki, Warszawa 1990, s. 121–226.
• Wyszczelski L., W obliczu wojny. Wojsko Polskie 1935–1939, Warszawa 2008.
• Zalewski W., Piotrków 1939. Działania wojenne północnego zgrupowania Armii „Prusy” w okolicach Piotrkowa Trybunalskiego i Tomaszowa Mazowieckiego, Warszawa 2000.
• Zawilski A., Bitwy polskiego września, Łódź 1989.
• Żołnierz Polski na Murmanie. Jednodniówka wydana z okazji pierwszego zjazdu Murmańczyków, Warszawa 1929.
• http://archiwa.pilsudski.org/dokument.php?nonav=&nrar=701&nrzesp=1&sygn=120&handle=701.180/3619 (dostęp: 27 V 2021).
• http://archiwa.pilsudski.org/dokument.php?nonav=&nrar=701&nrzesp=1&sygn=120&handle=701.180/3846 (dostęp: 27 V 2021).
• http://archiwa.pilsudski.org/dokument.php?nonav=&nrar=701&nrzesp=1&sygn=120&handle=701.180/3875 (dostęp: 27 V 2021).

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.21.02.03

Biblioteka Nauki

23050741