Młodzież Królestwa Polskiego wobec zagadnienia niepodległości Polski w latach I wojny światowej

• Authors: Przemysław Waingertner

Title variants

EN

The youth of the Kingdom of Poland and the problem of Polish Independence during World War I

Abstracts

EN

The aim of the article is to outline and analyze the attitudes of Polish youth from the Congress Kingdom towards the issue of Poland’s independence during the Great War. The attitude of the representatives of the young generation towards this issue is presented on the examples of the most important youth circles of the Polish Kingdom during the World War I: national and independence – the Polish Youth Association “Zet” and the Organization of Independence Youth “Zarzewie”; left-wing – the Union of Progressive and Independence Youth and the Union of Independent Socialist Youth; a circle of “revolutionists” and “internationalists” under the influence of the Social Democracy of the Polish Kingdom and Lithuania and the Polish Socialist Party-Left; finally – rural youth from the Bartosz’ Teams. The analysis covered political letters, declarations, appeals, diaries, as well as organizational activities and participation of young people in the Polish military action during the World War I. During this period, the majority of youth organizations of the Congress Kingdom – with the exception of a small circle of revolutionaries – unanimously raised the postulate of rebuilding independent Poland with the help of various means: through diplomatic channels, through the expansion of state institutions and as a result of the participation of the Polish soldier in the war struggles. They also shared the belief that the system of the reborn state should be based on democratic and self-government ideas, national and religious tolerance as well as social justice (or even socialist).

PL

Celem artykułu jest zarysowanie i analiza postaw polskiej młodzieży Królestwa Kongresowego wobec kwestii niepodległości Polski w dobie Wielkiej Wojny. Postawa przedstawicieli młodego pokolenia wobec tej kwestii jest prezentowana na przykładach najważniejszych młodzieżowych środowisk Królestwa Polskiego w latach I wojny światowej: narodowo-niepodległościowych – Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”; lewicowych – Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej; kręgu „rewolucjonistów” i „internacjonalistów”, pozostających pod wpływami Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy oraz Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy; wreszcie – młodzieży wiejskiej spod znaku Drużyn Bartoszowych. Analizą objęto pisma polityczne, deklaracje, odezwy, pamiętniki, jak też działania w zakresie organizacyjnym i udział młodzieży w polskim czynie zbrojnym w czasie I wojny światowej. W tym okresie liczące się tajne i jawne organizacje młodzieży Królestwa Kongresowego – z wyjątkiem niewielkiego środowiska rewolucjonistów – zgodnie podnosiły postulat odbudowy niepodległej Polski z pomocą różnorodnych środków: drogą dyplomatyczną, poprzez rozbudowę państwowych instytucji i w wyniku udziału polskiego żołnierza w wojennych zmaganiach. Podzielały również przekonanie, iż ustrój odrodzonego państwa powinien opierać się na ideach demokratycznych, samorządowych, tolerancji narodowościowej i religijnej oraz sprawiedliwości społecznej (czy wręcz socjalistycznych).

Keywords

PL

Polskie organizacje młodzieżowe; Królestwo Polskie; I wojna światowa

EN

Polish youth organizations; Polish Kingdom; World War I

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2022
• Volume: 21
• Issue: 2
• Pages: 191-215

Dates

published

2022

Contributors

author

Przemysław Waingertner

• Uniwersytet Łódzki / University of Lodz

• https://orcid.org/0000000181275820

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Akta Organizacji Młodzieżowych 1904–1936 [AOM], sygn. 5, mf. 20562
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Archiwum Tomasza Piskorskiego: T. Piskorski, Pamiętniki, sygn. 2/2865/0/–/1; 2/2865/0/–/2; 2/2865/0/–/3
• Biblioteka Narodowa w Warszawie [BN], Rękopisy: J. Grzędziński, Materiały do wspomnień z lat 1918–1935, t. IV, akc. 11034
• Biblioteka Narodowa w Warszawie [BN], Druki ulotne, sygn. DŻS IA 5 Cim.
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Rękopisy: S. Jankowski, Pamiętniki, sygn. 12011/III
• Daszyński I., Pamiętniki, t. II, Kraków 1926.
• Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. I, oprac. W. Gostyńska, Warszawa 1963.
• Drużyny Bartoszowe. Odezwa do młodzieży włościańskiej, Warszawa 16 XI 1917.
• Drużyny Bartoszowe. Przykazania Drużyniaka, [b.m. i d.w.] [I].
• Drużyny Bartoszowe. Przykazania Drużyniaka, [b.m. i d.w.] [II].
• Hupka J., Z czasów Wielkiej Wojny, Lwów 1937.
• Hutten-Czapski B., Sześćdziesiąt lat życia politycznego i towarzyskiego, t. II, Warszawa 1936.
• Janikowski S., O samodzielną politykę polską, [b.m.w.] 1916.
• Janowski A., Chełmszczyzna, Warszawa–Lublin 1918.
• Jędrzejewicz W., Wspomnienia, Wrocław 1993.
• Katelbach T., Spowiedź pokolenia, oprac. S. Cenckiewicz, Gdańsk 2001.
• Katelbach T., Strajk akademicki w Warszawie 1917, Warszawa 1938.
• Kobiety niepodległości. Wspomnienia z lat 1910–1918, wstęp i oprac. K. Piskała, M. Sikorska-Kowalska, Warszawa 2019.
• Komarnicki T., Obrona Chełmszczyzny w Dumie, Warszawa 1918.
• Majewski S., O Kresach Wschodnich i Straży Kresowej, Lublin 1918.
• Młynarski F., Wspomnienia, Warszawa 1971.
• Na szlaku bojowym z I Brygadą Legionów Polskich. Pamiętnik Wilhelma Wilczyńskiego, wstęp i oprac. A. Jędrzejewska, P. Waingertner, Warszawa–Bełchatów 2012.
• Piskorski T., Pamiętniki, wstęp, red. i oprac. T. Chlebowski, t. I [tekst nieopublikowany w posiadaniu autora artykułu].
• Polski Związek Ludowy. Materiały i dokumenty, oprac. J. S. Brzeziński, Warszawa 1957.
• Socjaldemokracja Królestwa Polskiego o Litwy. Materiały i dokumenty, t. I–II, red. H. Buczek, F. Tych, Warszawa 1957–1963.
• Statut Towarzystwa Drużyny Bartoszowe we Lwowie, Lwów 1908.
• Studnicki W., Z przeżyć i walk, Warszawa 1928.
• Witos W., Moje wspomnienia, [w:] W. Witos, Dzieła wybrane, t. I, Warszawa 1990.
• Wyszyński K., Kujmy broń!, Warszawa 1915.
• Zarzewie 1909–1920. Wspomnienia i materiały, oprac. A. Garlicka, Warszawa 1973.
• „Miesięcznik Młodzieży Polskiej” 1916–1918.
• „Wyzwolenie” 1918.
• Cabaj J., Postawy ludności Chełmszczyzny i Podlasia wobec kwestii przynależności państwowej swych ziem (1912, 1918–1919), „Kwartalnik Historyczny” 1992, R. XCIX, nr 4, s. 63–91.
• Cenckiewicz S., Tadeusz Katelbach. Biografia polityczna (1897–1977), Warszawa 2005.
• Garlicki A., U źródeł obozu belwederskiego, Warszawa 1978.
• Grostern S., Związek Młodzieży Socjalistycznej. Szkic wspomnień z r. 1902–1906, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, t. I, red. B. Nawroczyński, Warszawa 1932, s. 202.
• Hass L., Związek Patriotyczny 1918–1926. Z dziejów infrastruktury życia politycznego Drugiej Rzeczypospolitej, „Kwartalnik Historyczny” 1978, R. LXXXV, nr 4, s. 913–942.
• Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967.
• Janusz Lewandowski 1905–1974 – wydawca-bibliofil, Warszawa 1978.
• Kąkolewski H., Młodzież postępowo-niepodległościowa w walce o szkołę polską, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, t. I, red. B. Nawroczyński, Warszawa 1932, s. 204–215.
• Kmiecik Z., Postępowa myśl oświatowa w Królestwie Polskim w latach 1905–1914, Warszawa 1961.
• Kutrzeba S., Polska Odrodzona 1914–1922, Kraków 1922.
• Mędrzecki W., Niemiecka interwencja militarna na Ukrainie w 1918 roku, Warszawa 2000.
• Michta N., Postacie z przełomu wieków. Z kręgu działaczy SDKPiL, Warszawa 1983.
• Molenda J., Antyokupacyjne wystąpienia chłopów w Królestwie Polskim w związku z układem brzeskim z 9 lutego 1918 r. i rola w nich Polskiego Stronnictwa Ludowego, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1963, nr 5, s. 122–157.
• Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914–1918, Wrocław 1984.
• Osiński Z., Janusz Jędrzejewicz. Piłsudczyk i reformator edukacji (1885–1951), Lublin 2007.
• Pajewski J., „Mitteleuropa”. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań 1959.
• Potkański W., Ruch narodowo-niepodległościowy w Galicji przed 1914 rokiem, Warszawa 2002.
• Potkański W., Zawiązanie, działalność oraz wystąpienie Związku Młodzieży Polskiej z Narodowej Demokracji w 1909 r. i utworzenie „niezależnego Zetu”, „Dzieje Najnowsze” 1998, t. XXX, nr 4, s. 3–20.
• Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy (1), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1980, z. 54, s. 3–39.
• Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy (2), „Zeszyty Historyczne” [Paryż] 1981, z. 55, s. 3–94.
• Rutkowski T., Józef Polikarp Brudziński (1874–1917), Warszawa 2017.
• Stankiewicz W., Czasopiśmiennictwo ludowe w Królestwie Polskim 1905–1914, Warszawa 1957.
• Stebelski A., Zarzewie 1909–1915, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, t. I, red. B. Nawroczyński, Warszawa 1932, s. 187–201.
• Sukiennicki W., East Central Europe during World War I, vol. II, New York 1984, s. 732–741.
• Szwedowski S. [Leszczyc W.], Związek Młodzieży Polskiej (OMN) 1906–1915, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, t. I, red. B. Nawroczyński, Warszawa 1932, s. 152–178.
• Tańska M., Sprawa chełmska, Warszawa 1918.
• Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna 1892–1948, Warszawa 1983.
• Urbankowski B., Józef Piłsudski. Marzyciel i strateg, Poznań 2014.
• Waingertner P., Konspiracja trzech pokoleń. Związek Młodzieży Polskiej „Zet” i ruch zetowy (1886–1996), Łódź 2017 (nast. wyd. 2018).
• Waingertner P., Ruch zetowy w Drugiej Rzeczypospolitej. Studium myśli politycznej, Łódź 2006.
• Waingertner P., Żelazna Karpacka. II Brygada Legionów Polskich w fotografii, Łódź 2003.
• Zet w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia, red. T. W. Nowacki, Warszawa 1996.
• Zielińska N., Jeszcze wokół traktatu brzeskiego: działalność Towarzystwa Straży Kresowej w latach 1918–1919, „Zamojskie Studia i Materiały” 2000, z. 1, s. 175–191.
• Żarnowski J., Listopad 1918, Warszawa 1982.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.21.02.06

Biblioteka Nauki

23050744