Droga ideowa Konstantego Łubieńskiego (1910–1977). Zarys problematyki

• Authors: Ariel Krzysztof Orzełek

Title variants

EN

Konstanty Łubieński’s ideological path (1910–1977). Outline of problems

Abstracts

EN

The subject of this text is the political activity and ideological choices of Konstanty Łubieński (1910–1977). He started his political activity in the Piłsudski-ite “power movement”. Always socially sensitive, already before 1939 he pondered on ways to improve living conditions for workers and the rural population. During the Second World War, he was active in the underground, rising to the position of commander of the Mielec district of the Home Army. The “Storm” action, in which he took part, and his arrest by the Soviets led him to seek new forms of activity. After escaping from captivity, he was active in the Labour Party, and later in the “Today and Tomorrow” group, where he became famous for his article An open letter to Mr Juliusz Łada, proclaiming the collaboration of Catholics with Communists. Only in 1956, at the time of the “thaw”, did he feel disappointed with Bolesław Piasecki, leaving the “PAX” Association and becoming one of the leaders of the “secession” group. He was a leader of the environment of the “non-partisan democratic left”, which was removed from the weekly “For and Against” by Jan Frankowski. After these events, Łubieński became associated with the Znak movement, working in its parliamentary circle and the Warsaw Club of Catholic Intelligentsia. He was an advocate of departing from neo-positivism, and, as an ideological socialist, was in favour of closer cooperation of the milieu with the authorities. This led to a split in “Sign”, the symbol of which was Łubieński’s parliamentary speech in 1976, in which he endorsed the changes to the Constitution, and Stanisław Stomma abstained from voting on their approval. Łubieński broke up “Sign” and created the Polish Club of Catholic Intelligentsia, a success he achieved at the end of his life, without having had time to politically discount its results.

PL

Tematem artykułu jest działalność polityczna i wybory ideowe Konstantego Łubieńskiego (1910–1977), który swoją aktywność zawodową rozpoczynał w około piłsudczykowskim ruchu „mocarstwowym”. Zawsze wrażliwy społecznie, już przed 1939 r. zastanawiał się nad sposobami poprawy warunków życia robotników i ludności wiejskiej. W czasie II wojny światowej działał w podziemiu, dochodząc do stanowiska dowódcy obwodu Mielec Armii Krajowej. Akcja „Burza”, w której brał udział i aresztowanie przez Sowietów skłoniły go do poszukiwania nowych form działania. Po ucieczce z niewoli udzielał się w Stronnictwie Pracy, a następnie w grupie „Dziś i Jutro”, gdzie zasłynął proklamującym współpracę katolików z komunistami artykułem List otwarty do Pana Juliusza Łady. Dopiero w 1956 r., w dobie „odwilży”, poczuł się rozczarowany postawą Bolesława Piaseckiego, opuścił Stowarzyszenie „PAX” i został jednym z przywódców grupy „secesji”. Był liderem środowiska „bezpartyjnej lewicy demokratycznej”, które z tygodnika „Za i Przeciw” usunął Jan Frankowski. Po tych wydarzeniach Łubieński związał się z ruchem „Znak”, pracując w jego kole poselskim i warszawskim Klubie Inteligencji Katolickiej. Był zwolennikiem odejścia od neopozytywizmu, a jako ideowy socjalista opowiadał się za bliższą współpracą środowiska z władzami. Doprowadziło to do rozłamu w „Znaku”, którego symbolem stało się – afirmujące zmiany w konstytucji w 1976 r. – przemówienie sejmowe Łubieńskiego i wstrzymanie się od głosu nad ich akceptacją przez Stanisława Stommę. Łubieński, rozbijając „Znak” i tworząc Polski Klub Inteligencji Katolickiej, osiągnął sukces u schyłku życia, nie zdążywszy politycznie zdyskontować jego rezultatów.

Keywords

PL

Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne; Konstanty Łubieński; myśl polityczna; PRL; ruch „mocarstwowy”; Stowarzyszenie „PAX”; środowisko „Znak”

EN

Christian Social Association; Konstanty Łubieński; political thought; People's Republic of Poland; „strongman” movement; PAX Association; movement “Sign”

• Publisher: Uniwersytet Łódzki. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
• Journal: Przegląd Nauk Historycznych
• Year: 2022
• Volume: 21
• Issue: 2
• Pages: 251-277

Dates

published

2022

Contributors

author

Ariel Krzysztof Orzełek

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie / Maria Curie-Skłodowska University in Lublin

• https://orcid.org/000000015360464X

References

• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Akta Janusza Zabłockiego, sygn. 33
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Klub Inteligencji Katolickiej. Stowarzyszenie zarejestrowane w Warszawie [KIK], sygn. 30, 32, 86, 470, 471–473
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Komitet Centralny Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. V-52
• Archiwum Akt Nowych w Warszawie [AAN], Spółka Wydawnicza Pax w Warszawie. Wydział Ideologiczny, sygn. 203, 205, 206
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, sygn. IPN Kr 595/196
• Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie [AIPN], sygn. IPN BU 0648/118/1–2; 0648/137; 0648/138; 0648/155; 1585/18109; 1633/931
• Archiwum Macieja Łubieńskiego, Listy Konstantego Łubieńskiego
• Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. WPII–494
• Biblioteka Narodowa. Zakład Rękopisów, Spuścizna Jerzego Turowicza, teczka „Łubieński Konstanty”
• Biblioteka Sejmowa, Sprawozdania Stenograficzne z posiedzeń Sejmu PRL, 1952–1977
• Dobraczyński J., Tylko w jednym życiu. Wspomnienia, Warszawa 1977.
• Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, red. K. Pomian, Warszawa 1999.
• Giedroyc J., Jeleński K.A., Listy 1950–1987, red. W. Karpiński, Warszawa 1995.
• Giedroyc J., Mieroszewski J., Listy 1949–1956. Część druga, red. K. Pomian, J. Krawczyk, Warszawa 1999.
• Historia z konsekwencjami. Rozmawiają Krzysztof Kozłowski i Michał Komar, Warszawa 2009.
• Łubieński K., Kartki z wojny, Warszawa 1976.
• Łubieński K., „List otwarty do Juliusza Łady” w 25 lat później, „Chrześcijanin w Świecie” 1974, nr 30, s. 48–61.
• Łubieński K., Na starcie. Wspomnienia z lat 1948–1950, „Przegląd Socjologiczny” 1971, t. XXIV, s. 381–396.
• Micewski A., Katolicy w potrzasku. Wspomnienia z peryferii polityki, Warszawa 1993.
• Nawrocki Z., Wspomnienia Jana Gorlińskiego, pierwszego szefa PUBP w Mielcu (wrzesień 1944 – maj 1945), „Aparat Represji w Polsce Ludowej” 2004, nr 1, s. 361–408.
• Ostasz G., Nad protokołem zeznań oficera Armii Krajowej, „Zeszyt Historyczny” 1997, nr 2, s. 123–134.
• Pruszyńska A., Między Bohem a Słuczą, Wrocław–Warszawa–Kraków 2001.
• Pruszyński M., Migawki wspomnień, Warszawa 2002.
• Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u (wspomnienia), Warszawa 1994.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. I (lata 1945–1959), Poznań 1994.
• Rostworowski M., Słowo o Paxie 1945–1956, Warszawa 1968.
• Wielowieyski A., Losowi na przekór, Warszawa 2015.
• Wójcik J., Ciągłość i rozwój, Warszawa 1972.
• Wyszyński S., Pro Memoria, t. I (1948–1952), red. P. Skibiński, Warszawa 2017.
• Wyszyński S., Pro Memoria, t. V (1958), red. M. Krupecka, Warszawa 2018.
• Zabłocki J., Dzienniki, t. II (1966–1975), red. J. Żaryn, Warszawa 2011.
• Zabłocki J., Dzienniki 1956–1965, t. I, red. J. Żaryn, Warszawa 2008.
• Zabłocki J., Dzienniki 1976–1986, t. III, cz. 1, red. J. Żaryn, Warszawa 2013.
• Zabłocki J., Kawałki pociętego sztandaru, Warszawa 1992.
• Zawieyski J., Dzienniki, t. I (Wybór z lat 1955–1959), red. A. Knyt, M. Czoch, B. Kaliski, A. Uścińska, Warszawa 2011.
• Zawieyski J., Dzienniki, t. II (Wybór z lat 1960–1969), red. A. Knyt, M. Czoch, B. Kaliski, A. Uścińska, Warszawa 2012.
• „Bunt Młodych” 1933.
• „Chrześcijanin w świecie” 1974, 1976–1978.
• „Civitas Academica” 1932–1934.
• „Czas” 1933–1934.
• „Dziś i Jutro” 1947–1955.
• „Hejnał Mariacki” 1977.
• „Kultura” 1963.
• „Le Monde” 1963.
• „Ład” 1990–1991.
• „Myśl Akademicka” 1933.
• „Myśl Mocarstwowa” 1934–1935.
• „Odnowa” 1946.
• „Przegląd Powszechny” 1949.
• „Słowo Powszechne” 1947, 1950–1955, 1977.
• „Tygodnik Powszechny” 1957–1958, 1964, 1971, 1973, 1988.
• „Więż” 1967, 1977.
• „WTK” 1977.
• „Za i Przeciw” 1957, 1975, 1977.
• „Znak” 1946.
• „Życie i Myśl” 1954.
• Bałuka J., Działalność koła posłów katolickich „Znak” w Sejmie PRL II kadencji (1957–1961), „Przegląd Sejmowy” 1996, nr 1, s. 21–48.
• Bankowicz B., Dudek A., Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.
• Brzeziecki A., Mazowiecki. Biografia naszego premiera, Kraków 2015.
• Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, Warszawa 1988.
• Busse K., Utopia i rzeczywistość. Stowarzyszenie PAX w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym PRL i III RP na przykładzie województwa radomskiego (1975–1993), Lublin–Radom 2014.
• Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
• Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
• Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002.
• Friszke A., Między wojną a więzieniem 1945–1953. Młoda inteligencja katolicka, Warszawa 2015.
• Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997.
• Graczyk R., Od uwikłania do autentyczności. Biografia polityczna Tadeusza Mazowieckiego, Poznań 2015.
• Grzebień L., Kochanowicz J., Niemiec J., Chyrowiacy. Słownik biograficzny wychowanków Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Chyrowie 1886–1939, Kraków 2000.
• Habielski R., Dokąd nam iść wypada? Jerzy Giedroyc. Od „Buntu Młodych” do „Kultury”, Warszawa 2006.
• Hańderek M., Unia 1940–1948. Dzieje zapomnianego ruchu ideowego, Warszawa 2019.
• Jaszczuk A., Ewolucja ideowa Bolesława Piaseckiego 1932–1956, Warszawa 2005.
• Kisielewski S., Dzienniki, Warszawa 2001.
• Kosicki P.H., Personalizm po polsku. Francuskie korzenie polskiej inteligencji katolickiej, Warszawa 2016.
• Król M., Style politycznego myślenia. Wokół „Buntu Młodych” i „Polityki”, Paris 1979.
• Kucharczyk G., Polska myśl polityczna po roku 1939, Dębogóra 2009.
• Lesiakowski K., Mieczysław Moczar „Mietek”. Biografia polityczna, Warszawa 1998.
• Lisicka H., Pluralizm światopoglądowy w koncepcjach politycznych PAX, ChSS i PZKS, Wrocław 1991.
• Łętowski M., Ruch i koło poselskie Znak 1957–1976, Katowice 1998.
• Łubieński M., Portret rodziny z czasów wielkości. O prymasach, milionerach, zakonnicach, bankrutach i innych przodkach, Warszawa 2020.
• M.M. [M. Maciąga] [Biogram K. Łubieńskiego], [w:] Mielec. Studia i materiały z dziejów miasta i regionu, t. III, red. F. Kiryk, Mielec 1994, s. 693–694.
• Mateja A., Co zdążysz zrobić, to zostanie. Portret Jerzego Turowicza, Kraków 2012.
• Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 2 (Droga krystalizacji potrójnego zaangażowania ruchu społecznie postępowego [1945–1948 r.]), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
• Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 3 (W walce o porozumienie między Kościołem a państwem), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
• Materiały do historii ruchu społecznie postępowego PAX, z. 4 (Postawa ruchu społecznie postępowego PAX w trudnych latach stalinizmu i pierwszych zapowiedzi odnowy socjalizmu [1951–1955 r.]), red. J. Wójcik, Warszawa 1978.
• Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać? PAX i Znak w Polsce 1945–1976, Kraków 1981.
• Mich W., Między integryzmem a liberalizmem. Polscy konserwatyści wobec kapitalizmu, Lublin 1996.
• Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
• Nowak-Jeziorański J., Giedroyc J., Listy 1951–1998, red. D. Platt, Wrocław 2001.
• Orzełek A., Konstanty Łubieński (1910–1977) (właśc. Konstanty Marian Ignacy hrabia Łubieński herbu Pomian), [w:] Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, t. I, red. R. Łatka, Warszawa 2020, s. 286–304.
• Orzełek A., U genezy Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego. Powstanie i rozpad pierwszego zespołu redakcyjnego tygodnika „Za i Przeciw”, „Kwartalnik Historyczny” 2019, nr 4, s. 721–763.
• Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.
• Staszel J., Łubieński Tadeusz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XVIII, Wrocław 1973, s. 502.
• Stomma S., Pościg za nadzieją, Paris 1991.
• Strzelecka M., Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Toruń 2015.
• Tomczyk R., Myśl Mocarstwowa. Z dziejów młodego pokolenia II Rzeczypospolitej, Szczecin 2008.

Identifiers

DOI

10.18778/1644-857X.21.02.08

Biblioteka Nauki

23050739